Băn khoăn chuyện sử dụng dữ liệu cá nhân cho phòng chống dịch bệnh
Vũ Hoàng
(TBKTSG Online) – Trong mục tiêu kiềm chế sự lây lan nhanh chóng của dịch Covid-19, Chính phủ Mỹ đã có ý định viện đến kho dữ liệu cá nhân khách hàng của các công ty công nghệ nhằm thúc đẩy việc xác định nguồn lây nhiễm. Ý tưởng này đưa đến cuộc tranh luận sôi nổi về mâu thuẫn giữa lợi ích cộng đồng và quyền riêng tư cá nhân, ẩn bên trong đó sự nghi ngại về tính minh bạch của các bên được phép khai thác dữ liệu.
 |
| Giải pháp sử dụng dữ liệu cá nhân từ Facebook, Google để chống dịch Covid-19 có thể gây nhiều tranh cãi và không đạt hiệu quả. Ảnh: Mashable. |
Ngày 18-3, tờ Washington Post đã có bài đề cập đến chuyện các công ty công nghệ lớn của Mỹ, bao gồm Facebook, Google, Amazon, Apple và Twitter, đã có buổi thảo luận với một số thành viên của Chính phủ liên bang nước này. Nội dung thảo luận xoay quanh vấn đề sử dụng dữ liệu vị trí, lấy từ các hệ thống định vị và tìm kiếm trên điện thoại di động khách hàng sử dụng dịch vụ của những "ông lớn" công nghệ nói trên. Động thái của Chính phủ Mỹ diễn ra vào giữa lúc dịch Covid-19 diễn tiến xấu và xuất hiện nhiều trường hợp người dân giấu hoặc khai man thông tin về lịch sử đi lại, triệu chứng bệnh.
Cuộc thảo luận nói trên có sự tham gia của một số chuyên gia y tế cộng đồng. Thực chất, trước cuộc họp vài ngày, một số chuyên gia về dịch tễ học, bác sĩ lẫn nhà nghiên cứu đã cùng nhau gửi một bức thư ngỏ đến Nhà Trắng. Nội dung thư ngỏ chủ yếu phác thảo ra những cách thức huy động các nguồn lực trong nước để chống dịch Covid-19. Một trong những cách ấy là vận động các nhà mạng, các tập đoàn công nghệ như Google, Facebook cung cấp dữ liệu vị trí người dùng dưới hình thức ẩn danh.
Những người soạn thư ngỏ cho rằng nhờ những dữ liệu này, các chuyên gia dịch tễ học có thể vẽ được bản đồ dịch có độ chính xác cao hơn. Nhờ đó, bản đồ sẽ khoanh vùng được những người có nguy cơ tiếp xúc với nguồn lây nhiễm.
Ý tưởng không mới
Điều đầu tiên là đây không phải kiểu ý tưởng chưa từng có tiền lệ. Chỉ mới đây thôi, tại Israel, chính phủ của Thủ tướng Netanyahu cũng đã đồng ý để cơ quan an ninh nội địa lấy dữ liệu theo dõi vị trí của những người đã nhiễm virus SARS-CoV-2. Nguồn dữ liệu vốn đã có sẵn, được lấy ra từ kho dữ liệu của các nhà mạng, các công ty làm ứng dụng, viết game, thậm chí thông qua các bức ảnh người dùng chụp hình tự sướng (selfie).
Ở Trung Quốc, từ đầu tháng 2-2020, các mạng lưới giám sát công dân với hệ thống camera và các phần mềm theo dõi, nhận diện đã được tận dụng tối đa để lập bản đồ dịch, ngăn chặn sự lây lan.
Tuy nhiên, tại nước Mỹ, nơi đề cao các quyền cá nhân, những ý tưởng dạng này chắc chắn sẽ gặp rào cản lớn về mặt pháp lý và đạo đức, chưa kể đến những khó khăn về kỹ thuật hay hiệu quả thực tế.
Thượng nghị sĩ bang Massachusetts, ông Ed Markey, đã lập tức có thư ngỏ vào ngày 19-3, kêu gọi chính phủ thận trọng. Ông này yêu cầu chính phủ mô tả cách thu thập và lưu trữ dữ liệu ẩn danh, các chi tiết như ai được phép truy cập dữ liệu hay công ty nào sẽ tham gia.
Ngay sau đó, phát ngôn viên của Facebook khẳng định công ty chưa có thỏa thuận chia sẻ dữ liệu vị trí của người dùng với chính phủ mà chỉ mới hợp tác với Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh (CDC). Theo luật pháp Mỹ, các công ty sẽ không giao dữ liệu cá nhân cho chính phủ trừ phi họ nhận được lệnh của tòa án.
Hiệu quả đến đâu?
Mặc dù nghe có vẻ trầm trọng nhưng thực chất, chuyện lấy dữ liệu về vị trí của cá nhân là không đủ để theo dõi sự lây lan của dịch bệnh. Tín hiệu GPS dù mạnh mẽ, chỉ có thể cho thấy vị trí của thiết bị di động trong khoảng sai số 10 m. Chừng ấy là không đủ để xác định xem một người có đứng cách xa nguồn lây nhiễm 2 m hay không. Nếu muốn biết chắc chắn, nhóm lập bản đồ dịch bệnh cần có thêm rất nhiều nguồn thông tin khác. Càng nhiều thông tin cá nhân cần được tiết lộ, rõ ràng quyền riêng tư cá nhân của khách hàng sẽ càng khó được đảm bảo.
Thêm vào đó, có nhiều phương án để thu dữ liệu người bị nhiễm Covid-19 tỏ ra hiệu quả hơn cả dữ liệu vị trí lấy qua thiết bị di động. Tờ The New York Times mới đây đã dẫn thông tin về dữ liệu sốt được ghi lại từ khoảng gần 1 triệu nhiệt kế thông minh trên khắp nước Mỹ. Những dữ liệu sốt thu thập một cách ẩn danh tỏ ra rất hiệu quả trong việc nhận diện người nhiễm bệnh. Đây là kết quả không ai nghĩ đến, chứng tỏ rằng ta vẫn có thể truy tiềm nguồn lây nhiễm mà không nhất thiết phải xâm phạm đến quyền riêng tư cá nhân.
Câu hỏi đặt ra ở đây là với tính hiệu quả hạn chế, loanh quanh ở mức bổ trợ thông tin, trong khi cái giá phải trả là hi sinh quyền riêng tư cá nhân, liệu việc chia sẻ thông tin vị trí của khách hàng cho chính phủ có phải là phương án đáng để thử? Câu hỏi này làm dấy lên quan ngại ở một xứ mà tự do cá nhân được đặt lên hàng đầu như Mỹ.
Nhất là khi trong lịch sử đã xảy ra những trường hợp thông tin cá nhân bị sử dụng sai mục đích, gây ra tai tiếng lớn cho cả chính quyền lẫn các công ty công nghệ.
Một điển hình là vụ việc nhân viên Edward Snowden tiết lộ hoạt động theo dõi, do thám của Cơ quan An ninh quốc gia (NSA) đối với công dân Mỹ. Vụ việc xảy ra năm 2013 đó có sự tham gia của nhiều ông lớn công nghệ Mỹ và trở thành vết nhơ cho đến tận ngày nay. Mối quan hệ giữa chính phủ Mỹ và giới công nghệ ở Thung lũng silicon từ ấy luôn bị đặt trong tầm ngắm của truyền thông. Đó là sự đề phòng, nghi ngại có cơ sở.
Dầu vậy, rõ ràng là vẫn chưa có lý do đủ mạnh để loại bỏ hoàn toàn sự hợp tác, chia sẻ thông tin giữa chính quyền và các công ty công nghệ. Lý do là sức mạnh công nghệ ngày nay mang lại lợi ích quá lớn trong việc ứng phó với đại dịch Covid-19. Tình thế dịch bệnh ngày càng cấp bách như hiện tại là một cái cớ quá lớn khiến cho không chỉ Mỹ mà còn nhiều nước khác phải bàn cãi vì những biện pháp có thể xâm hại đến quyền cá nhân. Trong lúc ấy thì người dân những quốc gia đó có thêm một nỗi lo, bên cạnh chuyện bệnh tật.
