Bức tranh nhiều màu xám
Minh Hà
 |
| Minh họa: Khều. |
(TBVTSG) – Theo đánh giá của các chuyên gia, nhận thức về vấn đề bản quyền trong lĩnh vực công nghệ của các doanh nghiệp đã được cải thiện hơn rất nhiều so với vài năm trước và Việt Nam đã có những bước tiến trong việc thực thi những cam kết về quyền sở hữu trí tuệ với quốc tế. Tuy nhiên, tỷ lệ vi phạm bản quyền trong lĩnh vực phần mềm tại Việt Nam còn khá cao, thường ở mức trên 80%. Kinh phí cao vẫn là nguyên nhân chính được nêu ra nhiều nhất, đặc biệt trong bối cảnh các doanh nghiệp đang gặp nhiều khó khăn trong hoạt động sản xuất – kinh doanh.
Tình trạng vi phạm bản quyền cao trong lĩnh vực phần mềm ở Việt Nam được lý giải một phần là do sự kém phổ biến của các phần mềm mã nguồn mở. Mặc dù được đánh giá là có thể thay thế phần nào các phần mềm thương mại từ cấp cơ bản đến cấp nâng cao nhưng trên thực tế, phần mềm mã nguồn mở hiện có mức ứng dụng vẫn không như mong đợi.
Vi phạm bản quyền: câu chuyện kéo dài
Theo ông Nguyễn Thành Nam, chuyên gia tư vấn của Công ty Tư vấn Trăng Xanh, trên thực tế các doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp có quy mô nhỏ với năng lực tài chính không dồi dào, chỉ có thể ứng dụng các phần mềm mã nguồn mở ở mức độ phổ thông. Đối với nhu cầu sử dụng các phần mềm nâng cao hay mang tính chuyên biệt như tính lương nhân viên, quản lý nhân sự, quản lý nguồn lực… doanh nghiệp phải có một đội ngũ nhân viên lập trình để khai thác các bộ mã nguồn mở rồi từ đó thiết kế các ứng dụng theo nhu cầu riêng. Đồng thời, doanh nghiệp phải đo lường được khả năng “sống” của phần mềm mã nguồn mở đó và có các phương án dự phòng khi sự cố xảy ra.
Đối với các công ty thiếu nhân sự về lĩnh vực công nghệ, ông Nam khuyên nên thuê các công ty bên ngoài gia công. Tuy nhiên, trong trường hợp này thì yếu tố miễn phí đã không còn, thậm chí doanh nghiệp còn phải chịu chi phí cao do việc thiết kế phần mềm theo yêu cầu của họ là những phần việc nhỏ lẻ. Chưa kể, các doanh nghiệp còn phải biết cách “chọn mặt gửi vàng” để chọn đúng công ty thiết kế có uy tín nhằm tránh những rủi ro trong tương lai.
Ở mức độ ứng dụng phổ thông như các phần mềm văn phòng, ông Nam cho rằng nhiều doanh nghiệp vẫn thích sử dụng các phần mềm chính hãng nhưng bị bẻ khóa (crack) và điều này đã trở thành một thói quen khó thay đổi. Cho nên, việc ứng dụng phần mềm mã nguồn mở ở mức độ phổ thông cũng không thực sự nhiều.
Trong ngành thiết kế web, việc vi phạm bản quyền cũng khá phổ biến, nhất là tình trạng sao chép giao diện, ý tưởng thiết kế. Một giám đốc công ty thiết kế trang web ở TPHCM (đề nghị không nêu tên) cho biết tình trạng này xảy ra nhiều ở các doanh nghiệp có quy mô nhỏ. Khi phát hiện bị các đối thủ cạnh tranh sao chép trang web họ vẫn chấp nhận vì nhiều lý do, như không đủ điều kiện tài chính, nhân lực nên không mạnh dạn theo đuổi các vụ kiện pháp lý.
Bên cạnh đó, việc ứng dụng mã nguồn mở để tiết kiệm chi phí trong lĩnh vực thiết kế web cũng gian nan không kém. Hiện nay, có khá nhiều bộ mã nguồn mở như Joomla, Drupal, WorldPress… phục vụ trong lĩnh vực này nhưng theo đánh giá của các chuyên viên đồ họa thì chúng chỉ phù hợp để thiết kế trang web cá nhân, khó ứng dụng cho các công ty do được viết theo nhu cầu chung nên khó nâng cấp, mở rộng khi cần thiết. Đặc biệt, nguy cơ bị tấn công đối với các trang web dạng này cũng cao hơn do mã nguồn có thể xem được nên bất cứ lập trình viên nào cũng có thể nghiên cứu các lỗi ẩn bên trong.
Để thiết kế trang web riêng, các doanh nghiệp mặc dù ứng dụng mã nguồn mở nhưng thường phải mua thêm các gói mở rộng (extensions). Vị giám đốc kể trên nói rằng công ty ông đã phải chi vài ngàn đô-la Mỹ mua các gói mở rộng của Joomla để phục vụ công việc. Hiện nay có một số gói mở rộng mang tính thương mại được một số doanh nghiệp chia sẻ miễn phí trên mạng Internet và việc này phần nào giúp họ tiết kiệm chi phí. Tuy nhiên, khi đó tính bảo mật của các trang web đã bị bỏ ngỏ.
Trong lĩnh vực nội dung số, để “lách” những quy định về bản quyền, nhiều trang web chia sẻ nhạc trực tuyến hiện nay cho phép người sử dụng tự do đăng tải (upload) các bài hát do chính họ hoặc các ca sĩ trình bày. Theo luật sư Châu Huy Quang thuộc công ty luật LCT Lawyers, việc người sử dụng tự ý đăng tải lên các trang web âm nhạc các ca khúc có bản quyền mà chưa được phép của nhạc sĩ, người biễu diễn và nhà sản xuất băng đĩa nhạc có liên quan… được xem là đã phân phối tác phẩm đến công chúng mà không được phép, mặc dù có hay không có mục đích thương mại vẫn bị xem là hành vi vi phạm bản quyền. Bên cạnh đó, người thiết lập, quản lý các trang web âm nhạc cũng có trách nhiệm liên đới trong việc tạo điều kiện, cho phép lưu hành các tác phẩm không có bản quyền trên trang web của mình.
Nỗ lực phải xuất phát từ chính doanh nghiệp
Trước sức ép về việc tuân thủ các quy định liên quan đến việc thực thi bản quyền và mức chi tiêu cho công nghệ thông tin tăng cao trong thời gian qua, nhiều doanh nghiệp đã chủ động thay đổi thói quen ứng dụng phần mềm theo hướng bảo đảm tiến độ công việc đồng thời vẫn bảo đảm tính hợp pháp.
Ông Nguyễn Hoàng Ly, Tổng giám đốc Công ty VietUnion – chủ sở hữu ví điện tử Payoo, nêu dẫn chứng từ chính sách quản lý việc cài đặt phần mềm của công ty mình. Cụ thể, việc cài đặt, cập nhật tất cả mọi phần mềm của các nhân viên đều phải được sự cho phép của bộ phận công nghệ thông tin (CNTT). Mặt khác, để tiết kiệm chi phí mua bản quyền, bộ phận CNTT có nhiệm vụ nghiên cứu và phát triển các phần mềm mã nguồn mở đế ứng dụng trong nội bộ, chỉ đề xuất mua những phần mềm thực sự cần thiết cho công việc.
Bên cạnh đó, do đặc thù của VietUnion là cung cấp các dịch vụ tài chính trực tuyến, nên các vấn đề liên quan đến công nghệ phải bảo đảm tính an toàn và ổn định. Và việc tuân thủ luật bản quyền sẽ giúp công ty tạo niềm tin nơi khách hàng, đồng thời cũng góp phần xây dựng môi trường làm việc chuyên nghiệp và chuẩn mực.
Giám đốc một công ty khác ở TPHCM nói rằng do quy mô nhỏ nên công ty ông không tổ chức bộ phận CNTT riêng biệt và đã tận dụng các tiện ích miễn phí của Google Apps cho nhu cầu soạn thảo văn bản, báo giá, lên lịch họp công ty, hệ thống thư nội bộ… Riêng các phần mềm quản lý nhân sự, kế toán, công ty chọn mua của các doanh nghiệp trong nước vì chi phí phù hợp và đáp ứng được các nhu cầu của công ty.
Ở góc độ nhà cung cấp phần mềm, để hạn chế mức độ vi phạm bản quyền từ người sử dụng, ông Nguyễn Văn Khương, Tổng giám đốc Công ty cổ phần Phần mềm Effect, cho biết công ty ông chọn chiến lược về giá. Để thu hút thêm nhiều khách hàng, Effect còn cung cấp phần mềm miễn phí cho các doanh nghiệp có quy mô nhỏ và rất nhỏ để tạo điều kiện cho họ sử dụng phần mềm hợp pháp.
Vừa qua, việc NCT Corporation ký thỏa thuận sử dụng bản quyền âm nhạc với Universal Music và Sony Entertainment cũng được các chuyên gia đánh giá là một nỗ lực hướng người sử dụng đến mục tiêu tuân thủ luật bản quyền trong ngành cung cấp dịch vụ nội dung số.
Theo đó, NCT sẽ được quyền sử dụng tất cả các ca khúc quốc tế ở định dạng tiếng, hình do các ca sĩ độc quyền của Universal và Sony trình bày. NCT dự kiến sẽ cung cấp cho người sử dụng dịch vụ Premium Content trên trang web NhacCuaTui.com vào cuối năm nay với một mức phí mà doanh nghiệp cho là phù hợp. Nhà điều hành NhacCuaTui.com nói rằng trang web vẫn sẽ tiếp tục hoạt động theo cách thức từ trước đến nay là cho phép người sử dụng tự đăng tải những bài hát mà họ thích.
Tuy nhiên, chính điều này đang đặt ra những thách thức cho NCT bởi việc đăng tải tác phẩm “vô tội vạ” có thể sẽ khiến có những ca khúc trùng với các bài đã có trong gói Premium Content. Bên cạnh đó, có khả năng các tác phẩm được tải lên tự do không thuộc danh sách được phép phát hành ở Việt Nam.
Ông Nhan Thế Luân, Tổng giám đốc NCT Corporation, nói rằng công ty sẽ tăng cường kiểm tra nội dung mà người sử dụng đăng tải lên trang web, đồng thời làm việc với các cơ quan chức năng nhằm kiểm soát chặt chẽ hơn nội dung các bài hát được phát hành tại Việt Nam.
Thời gian sắp tới, NCT sẽ hạn chế dần việc cho đăng tải tự do, chỉ cho phép người sử dụng đăng tải những nội dung mang tính cá nhân, đồng thời hướng họ đến dịch vụ có bản quyền và trả phí. Tuy nhiên, việc này yêu cầu một khoảng thời gian khá dài để thực hiện và phải thực hiện từng bước.
