Cảnh giác với bệnh gan nhiễm mỡ

Cảnh giác với bệnh gan nhiễm mỡ

BS. Lê Hùng ⁽*⁾

(minh họa: Khều)

(TBKTSG) – Hiện nay rất nhiều người, đặc biệt là những người trên 40 tuổi, khi đi khám sức khỏe định kỳ hoặc lâu lâu đi khám sức khỏe tổng quát một lần, có thể kết quả siêu âm bụng cho thấy “gan nhiễm mỡ”. Khi gặp hiện tượng này, thầy thuốc thường hay cho qua và cho rằng “không có gì lo lắm đâu”.

Tuy nhiên trên thực tế lâm sàng, gan nhiễm mỡ cần phải có những thăm khám và chẩn đoán sâu hơn, kỹ lưỡng hơn. Đặc biệt những người uống rượu bia nhiều nếu bị gan nhiễm mỡ thì tiên lượng thường không tốt.

Gan nhiễm mỡ là trạng thái tích trữ mỡ bất thường bên trong tế bào gan (chủ yếu là triglycerid). Sự tích trữ mỡ bất thường này vượt quá 5% trọng lượng của gan.

Chúng ta biết rằng gan đảm nhận nhiều chức năng quan trọng như chuyển hóa đường trong máu thành glycogen và dự trữ tại gan (sẽ chuyển trở lại thành glucose và đưa vào máu để cơ thể sử dụng khi cần thiết).

Gan sản xuất một số chất quan trọng tham gia vào quá trình đông máu, tổng hợp một số protein cho huyết thanh, chuyển chất amoniac độc hại thành urê không độc để thải ra ngoài. Gan khử độc rượu, bia, thuốc và các chất độc hại khác. Gan còn sản xuất mật để giúp cho ruột tiêu thụ các chất mỡ tốt hơn, sản xuất ra nhiều chất miễn dịch để tăng cường sức đề kháng, chống lại vi khuẩn và những tác nhân gây bệnh khác…

Đặc biệt là chức năng chuyển hóa mỡ của gan. Gan có thể chuyển hóa mỡ từ protein và thức ăn, sản xuất cholesterol và một số protein đặc biệt để chuyên chở mỡ đi khắp cơ thể. Gan chuyển hóa lượng carbonhydrat và protein dư thừa thành acid béo và triglycerid rồi đưa đến dự trữ tại các mô mỡ. Một số lượng lớn lipoprotein được chuyển hóa tại gan. Gan còn tổng hợp một lượng lớn cholesterol và phospholipid để cơ thể sử dụng, phần còn lại được đào thải ra ngoài cơ thể dưới dạng cholesterol hoặc acid mật.

Tại sao gan lại nhiễm mỡ?

Có nhiều cơ chế gây bệnh gan nhiễm mỡ, một trong những cơ chế phổ biến nhất là quá trình oxid hóa các chất béo ở gan giảm sút do rối loạn chức năng của các ty lạp thể trong tế bào gan, làm cho mỡ không được chuyển hóa bình thường mà tích trữ lại trong tế bào gan với số lượng ngày càng lớn.

Để có thể phòng tránh cũng như điều trị gan nhiễm mỡ hiệu quả, chúng ta phải tìm hiểu kỹ các nguyên nhân gây bệnh gan nhiễm mỡ như nhiễm độc rượu, bệnh cao huyết áp, bệnh tiểu đường, cao mỡ máu, xơ vữa động mạch, béo phì (80-90% bệnh nhân béo phì bị gan nhiễm mỡ)… Một số trường hợp bị gan nhiễm mỡ do rối loạn dinh dưỡng hoặc ngộ độc các loại thuốc như aspirin, corticosteroid, tamoxifen, tetracyclin, amiodarone, diltiazem, một số thuốc estrogen tổng hợp… Gan nhiễm mỡ cũng thường xuất hiện ở những bệnh nhân đã phẫu thuật cắt dạ dày, điều trị béo phì bằng cách giảm cân quá nhanh, hoặc những người bị bệnh nặng được nuôi qua đường tĩnh mạch.

Khi đã bị bệnh gan nhiễm mỡ, người bệnh rất dễ mắc một số chứng bệnh khác như tiểu đường type 2, một số bệnh tim mạch (đột quỵ não, thiếu máu cơ tim, đột quỵ tim…), đồng thời tạo điều kiện cho những bệnh về gan khác xuất hiện và trở nặng rất nhanh. Chính vì vậy, sau khi siêu âm bụng và có kết quả gan nhiễm mỡ, chúng ta không nên xem thường mà cần đi khám bác sĩ chuyên khoa để có hướng chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời.

Rất nhiều trường hợp gan thoái hóa mỡ nhưng không có các triệu chứng lâm sàng, chỉ phát hiện bệnh trong một đợt kiểm tra sức khỏe định kỳ nào đó, hoặc có một số triệu chứng mơ hồ như mệt mỏi toàn thân, tức và nặng vùng mạn sườn phải, có thể đau tức nhẹ vùng mạn sườn phải lan lên vùng thượng vị, đôi khi sờ thấy gan hơi lớn, mấp mé bờ sườn phải. Những trường hợp nặng hơn có thể có triệu chứng mệt mỏi nhiều hơn, đau tức mạn sườn phải nặng hơn, gan lớn, sờ thấy rõ dưới bờ sườn phải khoảng 2-3 cen ti mét, vàng da và kèm theo cảm giác buồn nôn… Kết quả xét nghiệm trong trường hợp gan nhiễm mỡ đơn thuần có thể chưa có gì thay đổi hoặc chỉ cho thấy hiện tượng tăng aminotransferase huyết thanh và alkaline phosphatase, có thể kèm theo hiện tượng giảm nhẹ bilirubin và albumine huyết thanh.

Những trường hợp gan thoái hóa mỡ kết hợp với viêm gan nặng sẽ có những thay đổi về cận lâm sàng của tình trạng viêm gan rất rõ như rối loạn về các chức năng của gan, xét nghiệm cho thấy men gan tăng cao, rối loạn về hiện tượng đông máu… Thầy thuốc có thể cho bệnh nhân làm thêm một số kỹ thuật chẩn đoán như siêu âm, CT scaner, hay MRI. Tuy nhiên, kỹ thuật cuối cùng để xác định chẩn đoán là sinh thiết gan. Đây là một thủ thuật được làm khi có chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.

Sinh thiết gan có thể trả lời một cách chính xác những câu hỏi như gan có nhiễm mỡ không, cách thức nhiễm mỡ của gan ra sao, mức độ nhiễm mỡ của gan nặng hay nhẹ, nguyên nhân nào gây hiện tượng gan nhiễm mỡ, tình trạng viêm nhiễm, hiện tượng sẹo hóa và mức độ tổn thương tế bào gan tại thời điểm sinh thiết như thế nào?… Nói tóm lại, đây là một thủ thuật giúp thầy thuốc có một chẩn đoán xác định đối với tình trạng gan của bệnh nhân để có cách điều trị thích hợp nhất. Thường tình trạng gan của bệnh nhân nằm trong các bối cảnh sau: gan nhiễm mỡ đơn thuần (simple fatty live), gan nhiễm mỡ không do rượu có tổn thương tế bào gan (nonalcoholic steatosehepatitis), gan nhiễm mỡ do rượu (steatose hepatitis), gan nhiễm mỡ do rượu có kèm viêm gan (alcoholicsteatose hepatitis) và cuối cùng là xơ gan không do rượu (nonalcoholic cirrhosis) hay xơ gan do rượu (alcoholic cirrhosis).

Tiên lượng đối với những bệnh nhân bị gan nhiễm mỡ nhưng không nghiện rượu theo thống kê cho thấy có 2% bệnh nhân bị gan nhiễm mỡ đơn thuần sẽ chuyển thành xơ gan trong khoảng 15-20 năm sau. 12% những người đã bị gan nhiễm mỡ có kèm viêm gan sẽ chuyển thành xơ gan trong khoảng tám năm. Ngoài ra, những người bị gan nhiễm mỡ dễ bị tử vong do các bệnh lý tim mạch và bệnh lý của não hơn những người không bị gan nhiễm mỡ. Đối với những người nghiện rượu, nếu uống rượu liên tục trong khoảng ba tuần lễ là gan bắt đầu có hiện tượng nhiễm mỡ. 40% những người nghiện rượu đều bị gan nhiễm mỡ kèm viêm tế bào gan. Trong trường hợp nhiễm mỡ cùng với viêm tế bào gan do rượu tiên lượng xấu hơn rất nhiều, gan sẽ bị viêm ngày càng nặng hơn đồng thời xơ gan sẽ xuất hiện rất sớm.

Gan nhiễm mỡ không phải là hiện tượng bình thường của tuổi tác hay một bệnh cảnh nhẹ lành tính, không nguy hiểm, không cần phải quan tâm nhiều mà ngược lại. Chúng ta phải rất cẩn trọng khi bị gan nhiễm mỡ. Như đã trình bày ở trên, gan nhiễm mỡ đơn thuần là thể nhẹ nhất thì trong 100 người sẽ có hai người bị xơ gan. Còn những những trường hợp khác, đặc biệt là hiện tượng nhiễm mỡ kèm viêm gan do rượu thì tiên lượng xấu nếu không kịp thời điều trị.

Cách điều trị gan nhiễm mỡ như thế nào xin được trình bày trong một bài viết khác.

___________________________________________________

⁽*⁾ Nguyên Phó viện trưởng Viện Y dược học dân tộc TPHCM