Loay hoay giải pháp chống sách giả, sách lậu

Loay hoay giải pháp chống sách giả, sách lậu

Nguyễn Vũ Hoàng Long (*)

(TBKTSG) – Vấn nạn sách giả, sách lậu đã tồn tại lâu nay, đang ngày càng gia tăng và ở quy mô lớn, được chào bán công khai trên mạng. Điển hình như mới đây, thông qua nhiều tờ báo, một số nhà xuất bản, đơn vị phát hành… đã tiếp tục lên tiếng kèm theo thái độ bức xúc, lo ngại về tình trạng này. Trong khi đó, cuộc chiến chống sách lậu, sách giả cứ dai dẳng bởi như chưa tìm được một giải pháp triệt để.

Sách thật (trái ) và sách giả. Nguồn: Thaihabooks.com

Các cuốn sách giả, sách lậu có giá thành rẻ hơn nhiều lần sách thật đã giành lấy ưu thế cạnh tranh mua bán. Trong khi đó, một bộ phận độc giả vẫn tỏ ra khá thờ ơ về nguồn gốc sách. Lý do dẫn đến tâm lý này là vì những cuốn sách lậu vẫn đáp ứng được nhu cầu cuối cùng của người tiêu dùng là đọc, bởi “người ta chết vì ăn nhầm thực phẩm độc chứ không ai chết vì đọc nhầm sách lậu!”.

Chính vì không phải trả tiền bản quyền, không chi phí xuất bản, cắt giảm được nhiều giai đoạn trung gian, thậm chí không bị truy thu thuế, cho nên việc in và phát hành sách lậu trở thành hoạt động kinh doanh béo bở, khiến những kẻ hám lợi tham gia mà bất chấp những thiệt hại họ gây ra cho các đơn vị làm ăn chân chính.

Quy trình của sách thật

Theo quy định hiện hành, Nhà xuất bản (NXB) phải có văn bản chấp thuận của tác giả hoặc chủ sở hữu quyền tác giả theo quy định của pháp luật về sở hữu trí tuệ. Thông thường, NXB và tác giả sẽ ký hợp đồng để chuyển giao quyền tác giả. Tiếp đó, NXB phải đăng ký xuất bản sách với Bộ Thông tin và Truyền thông (Bộ TT&TT) để được cơ quan này xác nhận. Trên cơ sở đó, giám đốc (tổng giám đốc) NXB ký quyết định xuất bản sau khi ký kết hợp đồng liên kết xuất bản với cơ sở in và cơ sở phát hành xuất bản phẩm.

Công đoạn in chỉ có thể thực hiện thông qua cơ sở được cấp giấy phép hoạt động in xuất bản phẩm bởi Bộ TT&TT hoặc UBND cấp tỉnh. Bên cạnh quyết định xuất bản, bản thảo trước khi in phải được biên tập hoàn chỉnh và ký xác nhận của giám đốc (tổng giám đốc) NXB. Việc phát hành sách có thể do chính NXB thực hiện thông qua cơ sở do mình thành lập, hoặc liên kết với cơ sở đủ điều kiện khác. Một lưu ý quan trọng là trước khi phát hành 10 ngày, xuất bản phẩm phải được nộp lưu chiểu về Bộ TT&TT hoặc UBND tỉnh theo quy định.

Tóm lại, trước khi đến với độc giả, xuất bản phẩm phải trải qua bốn công đoạn đăng ký xuất bản, in ấn, nộp lưu chiểu và phát hành.

Nhận biết sách lậu như thế nào?

Có thể thấy, nguồn in sách giả, sách lậu thường là từ các xuất bản phẩm đã được phát hành trên thị trường. Các đơn vị buôn lậu thường lấy về để sao chép lại nội dung, thay đổi bìa, kích cỡ sách thật và phân phối ra thị trường. Ngoài ra, với sự phát triển của công nghệ thông tin, việc tìm kiếm và tải xuống các ấn phẩm điện tử để in ra cũng hoàn toàn dễ dàng đối với các đơn vị in lậu sách.

Bên cạnh đó còn có trường hợp chính một số đơn vị xuất bản in lậu sách của mình. Cụ thể, các đơn vị này in nhiều hơn số sách đã đăng ký và phân phối phần chênh lệch mà không trả thêm tiền bản quyền cho tác giả. Nhiều tác giả đã từng phản ánh điều này. Trong hợp đồng giữa tác giả và NXB thường thỏa thuận số lượng đầu sách phát hành tương ứng với khoản phí tác quyền xác định, sau đó tác giả phát hiện ra rằng số lượng sách bán trên thị trường nhiều hơn số lượng sách mà các bên thỏa thuận. Tuy nhiên, tác giả gặp khó khăn để chứng minh được điều đó khi chi phí, thời gian thu thập thông tin còn nhiều hơn cả số tiền bản quyền được nhận.

Trên thực tế, có rất nhiều cách để nhận biết sách giả, sách lậu. Thông thường nhất, độc giả có thể đánh giá qua chất lượng hình ảnh bìa, chữ in và chất lượng giấy. Sách giả, sách lậu thường có màu bìa nhạt, kém tươi, chữ in nhòe kèm với bố cục không thẳng hàng, gáy sách dễ bong tróc; giấy in đen, thô ráp và mỏng. Trên sách cũng thường không có tem chống giả.

Ngoài ra, độc giả cũng có thể kiểm tra thêm thông tin về số xác nhận đăng ký xuất bản, lưu chiểu hay đơn vị được cấp phép in xuất bản trên trang web của Cục Xuất bản, In và Phát hành https://ppdvn.gov.vn/web/guest/. Tuy nhiên, nhược điểm của các trang như vậy là dễ truy cập và sao chép thông tin, do đó, các đơn vị in lậu cũng hoàn toàn có khả năng tiếp cận để sử dụng cho mục đích của mình.

Một tiêu chí khác để đánh giá thật giả là nguồn phát hành. Với đặc thù không bị giới hạn về không gian và thời gian của mạng Internet, việc chào bán hàng hóa nói chung và với sách báo nói riêng trở nên dễ dàng, tiết kiệm hơn bao giờ hết. Theo đó, không gian Internet đã trở thành địa bàn giao dịch của những người buôn lậu sách. Vì vậy, nếu những đầu sách nổi tiếng được chào bán với giá rẻ không tưởng và kèm theo nhiều quà tặng, khuyến mãi, bạn đọc nên cảnh giác và tốt nhất không nên đặt hàng qua các trang mạng đó.

Chế tài chưa đủ mạnh, khả năng áp dụng thấp

Theo quy định về xử phạt hành chính trong lĩnh vực xuất bản, hành vi tàng trữ, phát hành xuất bản phẩm in, nhân bản lậu, in giả hoặc in nối bản trái phép từ 300 bản trở lên chỉ bị phạt tối đa là 30 triệu đồng cho mỗi hành vi. Thêm vào đó, đơn vị có hành vi trên bị buộc phải nộp lại số lợi bất hợp pháp đã thu được.

Có thể thấy, nếu so với lợi nhuận từ việc kinh doanh sách lậu, số tiền phạt trên là hoàn toàn không cân xứng. Ngoài ra, việc xác định được số lợi bất hợp pháp thu được từ hoạt động này cũng vô cùng khó khăn vì các đơn vị kinh doanh lậu thường sẽ không xuất trình được hóa đơn chứng từ hợp lệ thể hiện giá bán các sản phẩm của mình.

Ở góc độ pháp luật dân sự, hành vi kinh doanh sách giả, sách lậu đã làm lợi ích gắn liền với việc sử dụng, khai thác quyền tác giả của chính tác giả, đơn vị xuất bản, in và phân phối tác phẩm bị giảm sút. Theo đó, hành vi này hoàn toàn có thể bị khởi kiện và yêu cầu bồi thường theo chế định về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng. Tuy nhiên, để xác định được thiệt hại làm cơ sở đưa ra mức bồi thường cụ thể trên thực tế lại vô cùng khó khăn đối với những cá nhân, tổ chức bị thiệt hại. Hiện tại cũng chưa có bất kỳ án lệ hoặc văn bản nào có thể đưa ra phương pháp xác định thiệt hại một cách chính xác, hợp lý.

Ngoài các chế tài về hành chính và dân sự, cá nhân, tổ chức in ấn và phát hành sách giả, sách lậu còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với tội danh vi phạm quy định về hoạt động xuất bản, hành vi xâm phạm quyền tác giả (chỉ áp dụng với cá nhân) và/hoặc tội danh sản xuất, buôn bán hàng giả (áp dụng cho cả pháp nhân thương mại). Đặc điểm chung của các tội phạm này là phải xác định được giá trị thiệt hại để xem xét đã đủ để cấu thành tội phạm hay chưa. Như vậy, một lần nữa, vấn đề lại quay lại với việc truy vết và xác định thiệt hại từ sản phẩm sách giả, sách lậu đã được phát hành.

Cần biện pháp mạnh tay

Cuộc chiến với sách giả, sách lậu diễn ra dai dẳng đã khiến nhiều NXB, doanh nghiệp phát hành dần chán nản vì chưa thể giải quyết triệt để vấn nạn này. Mặc dù có sự can thiệp và hỗ trợ của cơ quan nhà nước, nhưng khi khung pháp lý đối với vấn đề này chưa thực sự tạo ra hiệu quả, những đơn vị kinh doanh sách giả, sách lậu vẫn sẽ ngang nhiên hoành hành và đẩy các doanh nghiệp làm ăn chân chính vào những tổn thất to lớn. Đặc biệt là các tác giả sẽ mất động lực sáng tạo khi những sản phẩm trí tuệ của mình bị làm giả, làm nhái, thu nhập từ bản quyền không tương xứng với công sức và trí tuệ bỏ ra. Điều này sẽ tác động vô cùng tiêu cực tới chất lượng nội dung của sách.

Chính phủ và ban ngành có liên quan đến lĩnh vực xuất bản, in và phát hành sách phải đưa ra mức xử phạt mới có tính răn đe cao hơn, cách thức áp dụng linh hoạt và phù hợp với thực tiễn hơn. Có như vậy mới giúp cá nhân, tổ chức bị thiệt hại bảo vệ được quyền, lợi ích hợp pháp của mình một cách dễ dàng và nhanh chóng.

^(*) Công ty Luật Apolat Legal