Mảnh ghép lớn còn thiếu trong chiến lược cạnh tranh của Mỹ với Trung Quốc
Ngọc Phan
(KTSG) – Nỗ lực của Mỹ nhằm cạnh tranh với Trung Quốc đã tiến thêm một bước. Hôm 25-5 Hạ viện Mỹ đã giới thiệu luật củng cố tính cạnh tranh về kinh tế và gây áp lực lên Trung Quốc về vấn đề nhân quyền. Trong khi đó, Thượng viện Mỹ cũng đang có kế hoạch bỏ phiếu thông qua gói luật riêng đối phó với Trung Quốc.
Mong muốn duy trì một lập trường cứng rắn đối với Trung Quốc là một trong số ít lập trường được thống nhất cao giữa hai đảng của Mỹ.
Chính quyền của Tổng thống Joe Biden cũng ủng hộ các nỗ lực chống Trung Quốc, qua việc các quan chức liên tục liệt kê việc cạnh tranh với Bắc Kinh là một trong những thách thức chiến lược lớn nhất của mình. Tổng thống Joe Biden cũng đang tỏ ra cho thấy nỗ lực xây dựng và củng cố liên minh của Mỹ tại châu Á để kiềm chế sự vươn lên một cách quyết đoán của Trung Quốc.
Tuy vậy, giới phân tích cho rằng dù các chính trị gia Mỹ có mạnh miệng cam kết cạnh tranh với Trung Quốc đến đâu thì họ dường như đã vui vẻ bỏ trống một lĩnh vực và để Trung Quốc thắng ở đó: thương mại. Nếu quả là ông Biden muốn bỏ qua lĩnh vực thương mại thì chiến lược xây dựng đồng minh của Mỹ ở châu Á sẽ khó thành hiện thực.
Trong khi chính quyền ông Biden, kể từ ngày đầu ra mắt, vẫn tỏ ra né tránh câu hỏi về việc Mỹ có quay lại với Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) mà người tiền nhiệm của ông Biden, Tổng thống Donald Trump đã rút khỏi từ năm 2017, thì Trung Quốc đã đôi lần bày tỏ ý định tham gia một cách cả phi chính thức và chính thức, như trong phiên làm việc thường niên của Chính phủ Trung Quốc hồi tháng 3.
Giới quan sát lập luận rằng, Trung Quốc đã có thể không bày tỏ ý muốn gia nhập CPTPP nếu Mỹ đã là thành viên của hiệp định này. Lý do đơn giản là vì với nguyên tắc chỉ cần một nước thành viên CPTPP phản đối thì một nước mới xin gia nhập sẽ không được chấp nhận, Mỹ rất có thể sẽ phủ quyết đơn tham gia của Trung Quốc nếu Mỹ không tin vào ý định nghiêm túc trong cải cách toàn diện trên nhiều lĩnh vực của Trung Quốc để đáp ứng yêu cầu khi gia nhập.
Và Mỹ cũng sẽ là nước quyết liệt xử lý nếu sau khi gia nhập Trung Quốc xem thường các điều khoản thỏa thuận, bởi vị thế là nền kinh tế lớn nhất thế giới Mỹ có đầy đủ khả năng để chống lại áp lực của Trung Quốc, không như với các nước thành viên nhỏ hơn khác đôi khi phải chọn thỏa hiệp với đòi hỏi và sự cứng rắn của Trung Quốc. Cũng cần nói thêm, với cơ chế phủ quyết này thì Trung Quốc hoàn toàn có thể phủ quyết sự tham gia của Mỹ sau này khi Trung Quốc đã là thành viên của CPTPP.
Hiện tại, còn quá sớm để nói trước tương lai của việc Trung Quốc gia nhập CPTPP và điều này có thể chỉ thành hiện thực sau nhiều năm nữa. Dẫu vậy, nếu Mỹ tiếp tục để ngỏ vấn đề tái gia nhập CPTPP thì sẽ càng làm tăng mối nghi ngờ về cam kết của Mỹ đối với châu Á, về sự chung lòng, sát cánh của Mỹ với các đồng minh trong khu vực trong nỗ lực kiềm chế Trung Quốc. Các nước thành viên trong khu vực cũng sẽ không nỗ lực “thoát Trung”, giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc nếu Mỹ không đóng vai trò thay thế một cách vững chắc.
Tuy chính quyền ông Biden cũng có một số lý do để ngần ngại tham gia CPTPP, chủ yếu nhìn từ góc độ tổn thất công ăn việc làm trong ngành chế tạo, kèm với rủi ro bị các nước khác thao túng tiền tệ và gian lận thương mại, nhưng mặt khác nền kinh tế Mỹ ước tính sẽ được lợi thêm khoảng 130 tỉ đô la/năm vào năm 2030 từ việc gia nhập CPTPP.
Ông Biden rõ ràng là cũng không muốn làm phật lòng thêm phái tả trong đảng Dân chủ của mình. Nhưng cũng cần biết rằng Mỹ đã đồng ý loại bỏ các đòi hỏi cứng rắn ban đầu của mình trong các cuộc thương thuyết được tiến hành từ thời Tổng thống Obama, gồm bảo hộ các công ty dược và cơ cấu giải quyết tranh chấp cho các nhà đầu tư.
Thay vào đó, chính quyền ông Biden có thể tập trung vào những đòi hỏi mới để làm hài lòng những chính trị gia vẫn còn chống đối CPTPP trong nội bộ đảng Dân chủ hay đảng Cộng hòa, gồm bảo hộ quyền của người lao động như trong Hiệp định Mỹ – Canada – Mexico, ủng hộ các công nghệ xanh và cấm trợ cấp cho năng lượng hóa thạch.
Với những lợi ích từ gia nhập CPTPP như vậy, đặc biệt là muốn dẫn đầu trong cuộc cạnh tranh với Trung Quốc, nhiều nhà phân tích chính trị cho rằng Mỹ cần tiến hành đàm phán gia nhập CPTPP trước khi quá muộn (khi Trung Quốc đã gia nhập CPTPP).
Về phần mình, các nước thành viên cần hiểu rõ nhu cầu thực sự muốn kiềm chế Trung Quốc của Mỹ để có những điều chỉnh cần thiết nhằm hấp dẫn và tạo điều kiện cho Mỹ tham gia CPTPP.
