(KTSG) – Hợp đồng điện tử (HĐĐT) ngày càng phổ biến kéo theo nhu cầu chứng thực hợp đồng điện tử (HĐĐT). Trên thực tế có nhiều nhà cung cấp dịch vụ ký HĐĐT. Vậy liệu các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ ký HĐĐT có phải là bên cung cấp dịch vụ chứng thực HĐĐT không?
Trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay, hợp đồng điện tử (HĐĐT) được áp dụng một cách rộng rãi song song với các hoạt động phổ biến và đa dạng của thương mại điện tử (TMĐT) bởi sự tiện dụng và giá trị pháp lý được công nhận tương đương với hợp đồng truyền thống(1). Dịch vụ chứng thực HĐĐT ra đời và chịu sự quản lý giám sát của Bộ Công Thương nhằm đảm bảo an toàn cho các bên khi giao kết HĐĐT.
“Dịch vụ chứng thực” được hiểu như thế nào?
HĐĐT mang tính rủi ro liên quan đến kỹ thuật, công nghệ, đặc biệt về mặt lưu trữ hợp đồng như một bằng chứng đảm bảo về sự tồn tại của hợp đồng nếu xảy ra tranh chấp. Theo Nghị định 52 về thương mại điện tử, dịch vụ chứng thực được định nghĩa là dịch vụ của bên thứ ba nhằm lưu trữ và bảo đảm tính toàn vẹn của chứng từ điện tử do các bên khởi tạo trong quá trình giao kết và thực hiện hợp đồng.
Theo đó, trách nhiệm của bên cung cấp dịch vụ chứng thực là phải trình bày được các phương án kỹ thuật giúp lưu trữ đầy đủ, bảo mật và bảo đảm tính toàn vẹn không chỉ đối với HĐĐT mà là toàn bộ các chứng từ điện tử có liên quan đến việc giao kết và thực hiện HĐĐT. Theo Nghị định 85/2021/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 52), các nhà cung cấp dịch vụ chứng thực có nghĩa vụ cung cấp tài liệu và hỗ trợ các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong việc ngăn ngừa các hành vi xâm phạm đến an toàn, an ninh trong hoạt động thương mại điện tử.
Giá trị pháp lý và điều kiện
Có quan điểm cho rằng dịch vụ chứng thực là mô hình dịch vụ chuyển đổi từ chứng thực truyền thống sang hình thức điện tử. Tuy nhiên, chứng thực hợp đồng truyền thống và dịch vụ chứng thực là hai mô hình có giá trị pháp lý khác nhau.
Một trong những điểm khác biệt rõ nhất của dịch vụ chứng thực là không yêu cầu tổ chức cung cấp dịch vụ phải xác định: (i) địa điểm giao kết hợp đồng, giao dịch; (ii) năng lực hành vi dân sự; (iii) ý chí tự nguyện; (iv) chữ ký hoặc dấu điểm chỉ của các bên tham gia HĐĐT(2). Dịch vụ chứng thực chỉ cần bảo đảm tính toàn vẹn và tính bảo mật của chứng từ điện tử mà mình lưu trữ thông qua việc lưu trữ độc lập và chịu trách nhiệm với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
Dịch vụ chứng thực hiện là “món mới” giúp giải quyết tháo gỡ nhiều điểm nghẽn trong quá trình chuyển đổi số của doanh nghiệp, giúp tăng độ tín nhiệm và đảm bảo an toàn trong giao kết thực hiện HĐĐT, và trong tương lai cũng sẽ hướng đến đảm bảo tính xác thực và nâng cao giá trị pháp lý của loại hình dịch vụ chứng thực trong các giao dịch điện tử.
Bên cạnh đó, dịch vụ chứng thực có trách nhiệm đảm bảo các chứng từ điện tử không thể sửa đổi và làm giả. Với sự khác biệt này, có thể thấy chứng thực điện tử không có đầy đủ giá trị pháp lý như chứng thực truyền thống.
Do vậy, trong các trường hợp pháp luật quy định thực hiện chứng thực theo phương thức truyền thống thì việc thay thế bằng dịch vụ chứng thực sẽ là nguyên nhân dẫn đến vô hiệu về mặt hình thức(3).
Ví dụ cụ thể như với quy định hợp đồng chuyển nhượng, tặng cho, thế chấp, góp vốn bằng quyền sử dụng đất thì quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất phải công chứng, chứng thực(4); hay như bản sao hợp đồng cho thuê doanh nghiệp gửi đến cơ quan đăng ký kinh doanh khi cho thuê phải có công chứng(5).
Dịch vụ chứng thực được quy định tại điều 63 Nghị định 52, theo đó, hoạt động này phải do các thương nhân, tổ chức được thành lập theo pháp luật Việt Nam, có chức năng, nhiệm vụ phù hợp, và các chủ thể này phải có đề án chi tiết cho hoạt động cung cấp dịch vụ được Bộ Công Thương thẩm định.
Ngoài ra, Nghị định 85 và Thông tư 01/2022/TT-BCT (về quản lý trang web thương mại điện tử và hoạt động thương mại điện tử qua ứng dụng trên thiết bị di động) cũng đưa ra những hướng dẫn cụ thể nhằm tháo gỡ những vướng mắc và khuyến khích các tổ chức mở rộng cung cấp dịch vụ chứng thực.
Cụ thể, Thông tư 01 bổ sung quy định về công khai nội dung quy chế của dịch vụ chứng thực trên trang điện tử. Đáng chú ý trong đó, bên cung cấp dịch vụ chứng thực cần có cơ chế giải quyết khiếu nại, tranh chấp phát sinh và biện pháp xử lý vi phạm đối với những người không tuân thủ quy chế hoạt động. Quy định này không chỉ phù hợp với các quy định chung của các loại hình trang thương mại điện tử khác, mà còn góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng khi có thiệt hại phát sinh.
Từ quy định đến thực tiễn
Thực tế khi tra cứu thông tin của các thương nhân, tổ chức thực hiện dịch vụ chứng thực hay các từ khóa có liên quan đến “dịch vụ chứng thực hợp đồng điện tử” thì phần lớn kết quả lại là các nhà cung cấp dịch vụ ký HĐĐT.
Vậy liệu các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ ký HĐĐT (như VNPT eContract, FPT eContract, hay giải pháp thông minh ESOC) có phải là bên cung cấp dịch vụ chứng thực? Và liệu các tổ chức cung cấp dịch vụ ký HĐĐT đã tuân thủ các quy định của Nghị định 85 và Thông tư 01?
Khi xem xét các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ ký HĐĐT thì thấy các doanh nghiệp này tự quảng bá là họ cung cấp dịch vụ bao gồm: (i) lưu trữ tất cả các loại văn kiện dưới hình thức thông điệp điện tử của khách hàng; (ii) các văn kiện được cam kết bảo mật tuyệt đối.
Dịch vụ ký HĐĐT thì ngày càng nở rộ bởi nhu cầu gia tăng theo quá trình chuyển đổi số của doanh nghiệp, và cho đến nay, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số vẫn chưa ban hành bất kỳ danh sách nào về các tổ chức cung cấp dịch vụ chứng thực. Do đó, việc doanh nghiệp cung cấp dịch vụ ký HĐĐT có phải là tổ chức cung cấp dịch vụ chứng thực hay không vẫn chưa thể xác định.
Việc xem xét tên gọi của các dịch vụ ký HĐĐT cũng chưa có hồi kết. Các tổ chức cung cấp dịch vụ ký HĐĐT có phải chịu sự ràng buộc tuân thủ các quy định của Nghị định 85 và Thông tư 01 như việc ban hành và công khai quy chế của dịch vụ chứng thực trên trang điện tử hay không vẫn còn bỏ ngỏ.
Dịch vụ chứng thực hiện là “món mới” giúp giải quyết tháo gỡ nhiều điểm nghẽn trong quá trình chuyển đổi số của doanh nghiệp, giúp tăng độ tín nhiệm và đảm bảo an toàn trong giao kết thực hiện HĐĐT, và trong tương lai cũng sẽ hướng đến đảm bảo tính xác thực và nâng cao giá trị pháp lý của loại hình dịch vụ chứng thực trong các giao dịch điện tử.
Thiết nghĩ, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số nên nhanh chóng công bố danh sách các tổ chức cung cấp dịch vụ chứng thực làm cơ sở để yêu cầu họ đáp ứng các tiêu chí theo Nghị định 85 và Thông tư 01, để người tiêu dùng thêm tin tưởng và mạnh dạn chấp nhận sử dụng dịch vụ này trong thời gian tới.
(*)Công ty Luật Phuoc & Partners
(1)Luật Giao dịch điện tử 2005
(2)Khoản 4 Điều 2 Nghị định số 23/2015/NĐ-CP
(3)Điều 129 Bộ luật Dân sự 2015
(4)Điều 167.3 (a) Luật Đất đai 2013
(5)Điều 191 Luật Doanh nghiệp 2020
