Một quyết định vượt lên chính mình
Nguyên Tấn
(TBKTSG) – Kéo dài mịt mùng bảy năm trời, vụ án “vườn mít” ở Bình Phước rút cuộc cũng đã có điểm dừng. Cách đây gần chục ngày, Lê Bá Mai-bị cáo duy nhất trong vụ án đã được HĐXX cấp sơ thẩm tuyên vô tội và trả tự do ngay tại phiên tòa. Quyết định của tòa đã tạo nên những cung bậc cảm xúc khác nhau nhưng bao trùm hơn cả vẫn là niềm vui vỡ òa của nhiều người khi nhìn thấy công lý đã được soi sáng.
Tuy nhiên, chắc chắn đây không phải là một quyết định dễ dàng khi vụ án đã trải qua bốn phiên xử với thời gian kéo dài từ năm 2005 đến nay. Vụ án bắt đầu từ lời khai của một nhân chứng 9 tuổi nhìn thấy “một thanh niên”, sau đó lại khẳng định là Lê Bá Mai, đã dụ chở một cô bé 11 tuổi vào vườn mít rồi thực hiện hành vi đồi bại và giết luôn nạn nhân. Ở cả hai phiên tòa sơ thẩm và phúc thẩm vào năm 2005, Mai bị kết án tử hình về tội hiếp dâm, giết người. Sau khi án phúc thẩm có hiệu lực, các cơ quan tố tụng cấp trên đã phát hiện ra hàng loạt sai lầm trong vụ án.
Phiên tòa lần này đã phải diễn ra liên tục ba ngày để mổ xẻ hết tất cả những khúc mắc của vụ án. Không chỉ giữa bên buộc và bên gỡ tranh luận, đối đáp quyết liệt mà ngay cả quan hệ giữa bên công tố với HĐXX cũng căng như sợi dây đàn. Vị đại diện viện kiểm sát có lúc nổi quạu vì bị đề nghị phải tranh luận thẳng vào vấn đề, đã quay sang cật vấn lại cả chủ tọa: “Tòa muốn gì đây!”. Thế mới biết áp lực đối với HĐXX nặng nề biết bao nhiêu! Sức nóng tại phiên tòa khiến cho nhiều người dự khán lo rằng “chắc rồi tòa sẽ lại trả hồ sơ để điều tra bổ sung nữa cho mà coi”.
Trong ba khả năng dự liệu, một là tòa sẽ tiếp tục trả lại hồ sơ, hai là tuyên bị cáo vô tội và ba là tuyên bị cáo có tội, luật sư bào chữa cho Mai cũng nghiêng về khả năng đầu hơn cả. Theo phương án này, nếu sau đó vẫn không thể bổ sung được chứng cứ thì cơ quan điều tra có thể ra quyết định đình chỉ điều tra đối với bị can. Bấy giờ trách nhiệm xin lỗi, bồi thường thiệt hại cho Lê Bá Mai sẽ do tòa phúc thẩm nơi tuyên bị cáo tử hình sẽ phải gánh chịu. Rõ ràng đây là một giải pháp xem ra “hợp tình, hợp lý” vì vừa vẫn nằm trong khuôn khổ quy trình tố tụng cho phép, mà quan trọng là lại vừa “cứu” cho các cơ quan tố tụng địa phương thoát khỏi “một bàn thua trông thấy” (không phải chịu trách nhiệm bồi thường do oan sai). Trong khi đó, nếu tòa tuyên Lê Bá Mai vô tội, trách nhiệm này sẽ thuộc về cơ quan viện kiểm sát địa phương, nơi truy tố bị cáo ra tòa.
Thế nhưng, mọi lý thuyết đúng là đều màu xám. HĐXX đã từ bỏ giải pháp “đẹp lòng” các cơ quan tố tụng địa phương để đi đến một quyết định lịch sử: tuyên bị cáo vô tội! Không ít người dự phiên tòa hôm ấy đã phải lặng đi mấy giây để rồi vỡ òa lên niềm vui sướng. Những giọt nước mắt tuôn trào, những nụ cười, sự xúc động vô bờ của người thân trong gia đình bị cáo sau hành trình dài đi tìm công lý. Cả bị cáo cũng đứng bất động cho đến khi ông Dương Bá Tuân, người chủ trang trại đã bỏ công sức bảy năm trời tìm cách giải oan, chạy đến ôm chầm lấy thì mới sực tỉnh và tin mình được tuyên vô tội.
Bản thân vụ án “vườn mít” với hàng loạt chứng cứ mâu thuẫn không thể lý giải cùng những sai phạm của các cơ quan tố tụng đã tạo nên một vết đen khó phai mờ. Thế nhưng, bằng phán quyết của mình, có thể nói HĐXX sơ thẩm vụ án Lê Bá Mai đã vượt lên chính mình để ghi một dấu son trong lịch sử tố tụng Việt Nam. Sau này, trả lời trên báo Pháp Luật TPHCM, thẩm phán Hoàng Thanh Dũng, chủ tọa phiên tòa, cũng thừa nhận quyết định tuyên Lê Bá Mai không phạm tội là một quyết định khó khăn nhất trong cuộc đời làm công tác tòa án hơn 20 năm của mình. HĐXX đã thoát ra được khỏi những suy nghĩ thường tình để không chỉ thực hiện đúng thiên chức vốn có của mình là xét xử độc lập và chỉ tuân theo pháp luật mà còn tiến hành một phương thức xét xử tiến bộ “không chứng minh được thì phải tuyên vô tội”. Đó chính là lẽ công bằng, là sự công minh mà nhờ nó thân phận người vô tội mới được giải oan, xã hội mới có niềm tin để trường tồn và phát triển.
