Năng lực KHCN kém: VN dễ vướng bẫy thu nhập trung bình
Bảo Duy
 |
| Các nhà khoa học trao đổi xung quanh một sản phẩm chip sản xuất tại Việt Nam. Ảnh: Hoàng Phi. |
(TBKTSG Online) – Năng lực khoa học, công nghệ ở Việt Nam còn yếu và hệ thống đổi mới sáng tạo còn non trẻ, manh mún. Điều này không có lợi cho phát triển kinh tế nói riêng, đất nước nói chung.
Đây là nhận định của Ngân hàng Thế giới (WB) và Tổ chức Hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) trong Báo cáo đánh giá KHCN và đổi mới sáng tạo được công bố tại Hội thảo quốc tế “Hoàn thiện hệ thống thống kê, đánh giá đổi mới sáng tạo” vừa diễn ra trong hai ngày 24, 25-11.
Còn quá nhiều nghịch lý
OECD và WB cùng chỉ ra việc đầu tư cho nghiên cứu và phát triển khoa học, công nghệ (KHCN) tại Việt Nam có quá nhiều nghịch lý so với thế giới. Cụ thể, mức đầu tư cho nghiên cứu ở Việt Nam quá thấp, chỉ chiếm 0,2% GDP.
Ngoài ra, trong khi ở nhiều nước khối doanh nghiệp (DN) tư nhân dốc sức rất nhiều cho đầu tư đổi mới KH&CN, đầu tư tư nhân chiếm ưu thế trong tỉ trọng đầu tư cho phát triển (có thể đạt trên 80%), thì ngược lại ở Việt Nam đầu tư cho phát triển từ nguồn vốn Chính phủ chiếm đến 90%, chỉ còn lại khoảng 10% từ khối DN tư nhân.
Điều đáng nói là qua nghiên cứu, WB nhận định hệ thống đổi mới sáng tạo Việt Nam hiện nay, theo tiêu chuẩn hiện đại, chỉ mới đang manh nha, dù trước đây Việt Nam đã đạt được nhiều thành tích đáng kể trong nghiên cứu khoa học. Năng lực khoa học, công nghệ và sáng tạo còn yếu, hệ thống sáng tạo quốc gia còn non trẻ và manh mún.
Nếu không cải thiện năng lực đổi mới sáng tạo trong nước, Việt Nam có thể rất dễ rơi vào bẫy thu nhập trung bình. “Thách thức của Việt Nam lúc này là đạt mức tăng trưởng cao và bền vững trong điều kiện môi trường quốc tế kém sôi động hơn”, ông Andrew Wyckoff, Giám đốc Khoa học, Kỹ thuật và Đổi mới sáng tạo của OECD, chia sẻ.
Ông Lương Văn Thắng, Phó giám đốc Dự án FIRST (do Bộ KH&CN triển khai với vốn tài trợ ưu đãi từ WB, mục đích hỗ trợ, nâng cao hiệu quả hoạt động của các tổ chức nghiên cứu KHCN) cũng chỉ ra rằng, các tổ chức KH&CN với nhiệm vụ tạo ra tri thức khoa học và phát triển các công nghệ, tuy được hỗ trợ kinh phí đầu tư từ ngân sách nhà nước nhưng kết quả tạo ra vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu thực tế, nhất là trong bối cảnh của hội nhập và cạnh tranh toàn cầu hiện nay. Mà nguyên nhân chính là do các cơ quan quản lý chưa nắm được thông tin, kết quả hoạt động của các tổ chức KH&CN một cách hệ thống và kịp thời để điều chỉnh các chính sách hỗ trợ họ hoàn thành nhiệm vụ.
Cần cải thiện khuôn khổ thể chế
Báo cáo đánh giá chung của WB và OECD cho rằng hệ thống nghiên cứu và phát triển của cả nhà nước và khu vực tư nhân đều cần được tiếp tục cải thiện. Theo đó là một số khuyến nghị cho các nhà hoạch định chính sách nhằm thúc đẩy phát triển KHCN và sáng tạo ở Việt Nam như: cải thiện khuôn khổ thể chế về đổi mới sáng tạo, khung kinh tế vĩ mô, môi trường kinh doanh chung, quy chế thị trường sản phẩm, mức độ cạnh tranh, hệ thống thuế, trình độ và chất lượng DN…
Đây là những điều kiện cần thiết về mặt thể chế sẽ tác động lên hệ thống đổi mới sáng tạo của Việt Nam. Bên cạnh đó, Chính phủ cũng cần đề ra định hướng ưu tiên phát triển kinh tế và xã hội trong dài hạn, đảm bảo cung cấp đầy đủ nguồn lực phát triển hệ thống đổi mới sáng tạo, đảm bảo cho các tổ chức nhà nước vận hành tốt và các bộ phận trong hệ thống đổi mới sáng tạo gắn kết với nhau và tạo ra một chỉnh thể thống nhất.
Việc đẩy mạnh đổi mới sáng tạo trong các DN cũng cần phải cải thiện khuôn khổ thể chế cũng như các biện pháp thu hút và liên kết với các DN có vốn đầu tư nước ngoài nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo.
Bà Nguyễn Thị Thu Oanh, Viện đánh giá Khoa học và định giá Công nghệ nêu lên tầm quan trọng của việc khảo sát, phỏng vấn thông qua các hội thảo giữa chuyên gia Việt Nam và chuyên gia quốc tế, qua đó chọn lựa những phương pháp sáng tạo phù hợp nhất để áp dụng cho Việt Nam. Ngoài ra cũng cần xây dựng dự thảo: “Cẩm nang giám sát và đánh giá tổ chức KH&CN” nhằm hoàn thiện hơn khung giám sát và đánh giá hoạt động của các tổ chức nghiên cứu và phát triển KHCN.
Xem thêm:
Gỡ khó tài chính cho nghiên cứu khoa học, công nghệ
