Nên hoãn thu thuế thu nhập cá nhân
(TBKTSG) – Mặc dù thuế thu nhập cá nhân (TNCN) là một nguồn thu quan trọng cho ngân sách nhà nước, nó không thể được coi chỉ như một nguồn cung vốn cho Nhà nước.
Thuế TNCN cần được thừa nhận và sử dụng như công cụ trực tiếp thực hiện phân phối lại phúc lợi xã hội nhằm các mục tiêu: a) tạo nguồn thu chủ yếu cho các khoản chi của hệ thống bảo hiểm-an sinh xã hội; b) giúp đỡ những người có thu nhập thấp, có hoàn cảnh kém may mắn ổn định cuộc sống và khuyến khích họ tự vươn lên mức sống cao hơn; c) khuyến khích người có thu nhập cao đầu tư vào sản xuất kinh doanh; và d) thể hiện tình đoàn kết anh em của mọi người trong xã hội.
Để đạt được những mục tiêu này, việc thu thuế TNCN cần được thực hiện theo nguyên tắc công bằng và bình đẳng. Người có thu nhập cao hơn phải đóng thuế nhiều hơn người có thu nhập thấp hơn; chi phí tạo nguồn thu, chi phí bảo đảm mức sống cao tương xứng của người có thu nhập cao hơn phải được công nhận, như thế là công bằng. Bất cứ người có thu nhập chịu thuế nào cũng được miễn trừ một khoản tiền đủ đảm bảo mức sống tối thiểu cần thiết, đó là bình đẳng. Kinh nghiệm của các nước thực hiện tốt thuế TNCN – mặc dù thuế suất cao hơn Việt Nam rất nhiều (thuế TNCN ở Đức là từ 15-45%) – cho thấy điều tối quan trọng là phải làm sao để mỗi người nộp thuế một cách tự nguyện do ý thức được rằng nộp thuế cũng là sự bảo hiểm cho tương lai của chính mình.
Thêm vào đó, thuế TNCN là một lĩnh vực thuế mở ra cho người có thu nhập chịu thuế rất nhiều khả năng trốn thuế, đồng thời cũng là lĩnh vực mà hiện tượng người chịu thuế sẽ tìm mọi cách làm điều Nhà nước sợ họ làm xảy ra nhiều nhất. Nói một cách khác, việc thu thuế TNCN chỉ có thể có kết quả khi người dân thực sự thấy nó là cần thiết cho chính mình.
Như vậy, những quy định về thuế TNCN sẽ phải thể hiện được nguyên tắc trên. Trước hết, ai có thu nhập chịu thuế cũng được miễn trừ một khoản tiền bảo đảm mức sống tối thiểu. Đây là khoản tiền cố định và sẽ chỉ được thay đổi bởi quốc hội hay một cơ quan do quốc hội ủy quyền.
Phần quan trọng nhất trong Luật Thuế TNCN của bất kỳ quốc gia nào cũng là qui định về cách tính các khoản chi phí tạo nguồn thu và chi phí bảo đảm cuộc sống của người chịu thuế. Cách tính này chỉ có thể là công bằng nếu nó thừa nhận: a) các chi phí này là khác nhau đối với người chịu thuế có hoàn cảnh và mức sống khác nhau; b) chúng là những chi phí có thể thay đổi liên tục theo biến động của thị trường và hoàn cảnh sống. Đây cũng là cách tính được các nước phát triển áp dụng. Nó không những công bằng, hợp lý mà còn có tác dụng khuyến khích người dân tích cực gia tăng thu nhập vươn lên đạt mức sống cao hơn. Trái lại, đề ra mức miễn trừ gia cảnh cố định như ta hiện nay rõ ràng là không công bằng, bất hợp lý và khuyến khích hiện tượng khai man để trốn thuế. Để hợp lý, thuận lòng dân, mức miễn trừ này tất phải thay đổi liên tục cho phù hợp với tốc độ tăng giá, với mức sống chung tăng lên.
Không gì hiệu quả hơn để giúp người có thu nhập thấp thoát khỏi hoàn cảnh khó khăn bằng cách tạo việc làm cho họ theo nguyên tắc “giúp để tự giúp”. Vì vậy, cần khuyến khích người có thu nhập cao đầu tư kinh doanh sản xuất tạo công ăn việc làm cho xã hội. Ở đây, người có thu nhập cao lẫn người có thu nhập thấp đều có lợi. Các nước phát triển, nước công nghiệp mới đều quan tâm đặc biệt đến hình thức khuyến khích đầu tư thông qua chính sách về thuế TNCN như vậy. Khoản tiền đầu tư cho sản xuất kinh doanh từ thu nhập cá nhân đều được tính vào chi phí tạo nguồn thu trước khi tính thu nhập chịu thuế. Thu nhập còn lại sau khi trừ đi các khoản chi hợp tình hợp lý này thực sự là khoản tiền “nhàn rỗi” và vì thế người có thu nhập sẵn sàng vui lòng chấp nhận thuế suất cao.
Về mặt kỹ thuật, việc thừa nhận chi phí tạo nguồn thu và bảo đảm mức sống theo chi phí thực tế luôn thay đổi, chắc chắn sẽ gây ra ách tắc khi xử lý số liệu tại cơ quan thuế. Để giải quyết cơ bản vấn đề này, các nước phát triển thực hiện nguyên tắc công nhận bản tự khai của người có thu nhập chịu thuế. Trong trường hợp nghi ngờ, cơ quan thuế chịu trách nhiệm chứng minh sự nghi ngờ của mình là đúng. Cách làm này đã giảm tải rất lớn cho cơ quan thuế.
Có thể thấy rằng Luật Thuế TNCN hiện nay vừa chưa thể hiện rõ mục tiêu cũng như nguyên tắc thu thuế TNCN, vừa có những bất cập chưa thuyết phục được lòng dân, vừa có những vấn đề kỹ thuật khiến việc thực hiện nó sẽ rất khó khăn. Xu hướng người chịu thuế tìm cách trốn thuế thành công là rất lớn. Việc khắc phục những thiếu sót này trước khi triển khai thu thuế là cần thiết ngay cả khi tình hình kinh tế cả nước vẫn tốt đẹp. Mặt khác, một trong những giải pháp quan trọng để vượt qua tình trạng kinh tế sụt giảm hiện nay là kích cầu tiêu dùng và kích thích đầu tư. Nên để cho người dân còn tiền đi mua sắm, nên khuyến khích người có thu nhập cao bỏ tiền đầu tư cho sản xuất. Có lẽ cũng không cần lưu ý thêm rằng, Luật Thuế TNCN có một ảnh hưởng rất lớn đến sự ổn định xã hội.
GS.TS. NGUYỄN VÂN NAM
