Quan hệ Mỹ – Trung Sóng gió chưa qua
Huỳnh Hoa
(TBKTSG) – Về chuyến công du Hoa Kỳ đang diễn ra của Chủ tịch nước Trung Quốc Hồ Cẩm Đào báo China Daily số ra ngày 18-1 nhận định: “Giới quan sát cho rằng chuyến thăm sẽ không chỉ giúp tái định hình quan hệ song phương sau một năm sóng gió mà còn giúp xác lập hướng đi cho mối quan hệ ấy trong một thời kỳ có tính chuyển tiếp”.
Tuy nhiên, các bình luận gia phương Tây lại cho rằng, dù được kỳ vọng rất nhiều, hai bên vẫn khó mà đạt được sự đồng thuận do vẫn còn nhiều bất đồng dai dẳng và quyết liệt. Trước khi lên đường sang Mỹ, ông Hồ Cẩm Đào đã có cuộc trả lời phỏng vấn hiếm hoi với báo Wall Street Journal và Washington Post, thừa nhận “một số sự khác biệt và vấn đề nhạy cảm giữa chúng tôi”, nhưng tránh đề cập tới những vấn đề gai góc nhất như việc Mỹ tiếp tục bán vũ khí cho Đài Loan, sự gia tăng sức mạnh hải quân ở biển Đông…
Trên lĩnh vực kinh tế, ông Hồ Cẩm Đào tỏ ra cứng rắn khi phê phán chính sách nới lỏng tiền tệ của Mỹ và phản bác lập luận của Mỹ cho rằng Trung Quốc cần nới lỏng tỷ giá, nâng giá trị đồng nhân dân tệ để đối phó lạm phát. Hai chủ đề này sẽ chiếm vị trí ưu tiên trong các cuộc hội đàm giữa Chủ tịch Trung Quốc và Tổng thống Mỹ.
“Hệ thống tiền tệ quốc tế hiện hành là một sản phẩm của quá khứ”, ông Hồ Cẩm Đào nói, ám chỉ vai trò độc tôn của đồng đô la Mỹ như là đồng tiền dự trữ và giao dịch trong thương mại và đầu tư toàn cầu. Ông cũng cho rằng, tỷ giá đồng nhân dân tệ hiện thời không phải là nguyên nhân gây ra lạm phát ở Trung Quốc và lạm phát vẫn trong tầm kiểm soát nên Trung Quốc không có lý do nào để thay đổi tỷ giá, cho dù ông vẫn cam kết sẽ từng bước xây dựng cơ chế tỷ giá linh hoạt.
Ngoài ra, ông Hồ Cẩm Đào nhắc lại cam kết từng được đưa ra nhiều lần trước đây là sẽ tạo sân chơi bình đẳng cho các công ty Mỹ hoạt động tại Trung Quốc, nhằm xoa dịu sự phản đối của các công ty này khi Trung Quốc áp dụng các chính sách buộc họ phải chuyển giao công nghệ để đổi lấy quyền tiếp cận thị trường hay ngăn cản công ty nước ngoài tham gia thực hiện các hợp đồng mua sắm của Chính phủ Trung Quốc.
Chuyến viếng thăm của ông Hồ Cẩm Đào còn được chú ý bởi hàng loạt hợp đồng kinh tế thương mại, ký kết giữa các tập đoàn quốc doanh Trung Quốc và các công ty Mỹ trong nhiều lĩnh vực, trị giá nhiều tỉ đô la Mỹ, chẳng hạn các hợp đồng mua máy bay Boeing và xây dựng đường sắt cao tốc.
Báo China Daily nhận định, trong bối cảnh sự thay đổi có tính lịch sử về cán cân quyền lực, Mỹ đang rất cần sự ủng hộ của Bắc Kinh để giải quyết những vấn đề chiến lược như chương trình hạt nhân Iran, bán đảo Triều Tiên, cũng như tạo công ăn việc làm cho người dân trong nước và phục hồi nền kinh tế đang èo uột sau khủng hoảng tài chính.
Ngoài ra, theo báo này, đảng Dân chủ Mỹ và Tổng thống Obama vừa thất bại nặng trong cuộc bầu cử Quốc hội giữa kỳ, đang bị áp lực chính trị nặng nề ở trong nước nên sẽ tìm cách gặt hái lợi ích từ chuyến thăm của Chủ tịch Hồ Cẩm Đào. Chính vì thế, báo này nhìn thấy sự đón tiếp trọng thị khác thường mà Nhà Trắng dành cho Chủ tịch Hồ Cẩm Đào như một biểu hiện cho tư thế đang lên của Trung Quốc và sự xuống thang của Mỹ trên vũ đài chính trị-kinh tế thế giới. Trung Quốc muốn tận dụng cơ hội này để giành lấy lòng tin và xóa bỏ sự hoài nghi của Mỹ, đồng thời xây dựng môi trường thuận lợi cho sự phát triển của Trung Quốc, báo China Daily cho biết.
Tuy vậy theo báo chí Mỹ kỳ vọng này khó mà đạt được. Theo dõi hoạt động của các bộ Ngoại giao, Tài chính, Quốc phòng Mỹ diễn ra ngay trước khi đón tiếp ông Hồ Cẩm Đào, báo chí Mỹ cho rằng lần này trên sân nhà, Mỹ sẽ thể hiện một thái độ cứng rắn hơn với Trung Quốc; đặc biệt là ở bốn vấn đề gai góc: tỷ giá tiền tệ, mất cân bằng thương mại, nhân quyền và tính minh bạch của quân đội. Bộ trưởng Tài chính Timothy Geithner chẳng hạn, đã nói rõ rằng Mỹ chỉ để cho Trung Quốc tiếp cận nhiều hơn các sản phẩm công nghệ cao của Mỹ cũng như mở rộng cơ hội đầu tư và kinh doanh cho các công ty Trung Quốc một khi Trung Quốc mở cửa thị trường nội địa cho các sản phẩm của Mỹ và có thêm nhiều bước đi nhằm nới lỏng tỷ giá, để cho đồng tiền được tăng lên theo giá thị trường.
Từ khi lên cầm quyền đầu năm 2009, Tổng thống Obama đã tỏ ra khá nhân nhượng với Trung Quốc với hy vọng hai bên sẽ hợp tác chặt chẽ để cùng giải quyết những vấn đề toàn cầu. Hiện trạng đó đang thay đổi. Nhiều quan sát viên cho rằng, chính quyền Mỹ giờ đây kết luận rằng, Mỹ có thể công khai thách thức Trung Quốc trên những vấn đề an ninh và kinh tế mà không ngại làm phương hại tới mối quan hệ giữa đôi bên. Báo chí Mỹ cũng hoài nghi khả năng của ông Hồ Cẩm Đào trong việc tạo lập sự đồng thuận trong nội bộ giới lãnh đạo Trung Quốc liên quan tới vai trò của Trung Quốc trên thế giới.
Rõ ràng, chuyến công du Mỹ của Chủ tịch Hồ Cẩm Đào được mỗi bên nhìn nhận theo cách riêng, phản ánh mối quan tâm chiến lược của từng bên. Và ngay cả trong cách nhìn đó đã tồn tại những mâu thuẫn không dễ gì điều hòa được, cho nên kỳ vọng một sự đột phá trong quan hệ Mỹ-Trung từ cuộc viếng thăm này có lẽ là điều quá khó.
