Quyền của công dân, tiền của doanh nghiệp

Quyền của công dân, tiền của doanh nghiệp

Luật sư Trương Thanh Đức ^(*)

(TBKTSG) – Dự luật Tiếp cận thông tin là một bước đột phá nhằm lấp bớt lỗ hổng về quyền được thông tin của công dân. Nó cần được xem xét về mọi khía cạnh để có thể đáp ứng được kỳ vọng của công chúng nói chung và của doanh nghiệp nói riêng.

Doanh nghiệp sẽ tiếp cận được gì?

Tuy Hiến pháp không quy định về quyền tiếp cận thông tin của các tổ chức, nhưng nếu dự luật vẫn dành quyền này cho doanh nghiệp, thì lại thêm một cơ hội tốt cho doanh nghiệp. Có điều, nếu Quốc hội đồng ý thì dự luật cần quy định đủ rõ để tránh biến thành hư quyền.

Quyền tiếp cận thông tin của cá nhân hay doanh nghiệp đều có những hạn chế giống nhau. Cản trở lớn nhất là “bức tường” thông tin bí mật, nhất là bí mật nhà nước. Tuy bí mật nhà nước đã được quy định tương đối cụ thể tại hàng chục văn bản quy phạm pháp luật một cách cụ thể, chặt chẽ, nhưng trên thực tế thì nó vẫn mênh mông, mờ ảo.

Bất kỳ văn bản nào, thông tin nào cũng có thể bị “phong tỏa” bằng con dấu “mật”, thậm chí là đóng dấu “miệng”. Rồi tình trạng đã trót đóng dấu mật vào văn bản không có gì là mật, cho nên cũng quên giải mật luôn, thế là thông tin cứ bị kiềm tỏa trong vòng bí mật.

Bản thân văn bản mật không được công bố đã đành, lại còn tình trạng cả văn bản liệt kê cái gì là mật cũng trở thành bí mật. Ví dụ Quyết định số 151/2003/QĐ-BCA ngày 11-3-2003 của Bộ trưởng Bộ Công an ban hành Danh mục bí mật nhà nước, độ mật trong ngành ngân hàng cũng không được đăng Công báo và đưa lên mạng thông tin điện tử. Vậy là mọi cá nhân và tổ chức làm sao biết được tài liệu nào của ngành ngân hàng thuộc vào loại mật để còn giữ gìn, bảo vệ?

Còn bí mật đời tư và bí mật kinh doanh thì vẫn là một vùng trống pháp lý. Ngoài mấy chữ được nhắc đến trong Bộ luật Dân sự, chưa có quy định chỉ ra cái gì là bí mật đời tư và cái nào là bí mật kinh doanh. Lấy gì để kết luận rằng thông tin về một quan chức bị xử phạt về hành vi mua dâm liệu có phải là bí mật đời tư? Làm sao biết được số lượng hàng hóa mua bán của một công ty liệu có phải là bí mật kinh doanh?

Doanh nghiệp nói riêng, tổ chức và công dân nói chung không thể không lo ngại trước những vướng mắc muôn thuở về năng lực phục vụ của các cơ quan nhà nước. Trong khi rất nhiều sự vụ giải quyết quyền lợi kinh tế, dân sinh trực tiếp, sát sườn vẫn chưa được đáp ứng theo đúng luật định, thì làm thế nào để có thể thực thi được thứ quyền thuộc loại “cao xa” gián tiếp này?

Việc thiếu luật đã hạn chế rất lớn, thậm chí vô hiệu hóa quyền được thông tin. Sớm đưa luật vào cuộc sống là điều cần thiết, vậy mà tại sao dự thảo luật lại quy định hiệu lực của luật chỉ bắt đầu sau khi được Quốc hội thông qua những hai năm? Hiện nay nhiều cơ quan đã đủ mọi điều kiện để cung cấp thông tin, nhất là cung cấp trên trang thông tin điện tử, vì vậy nên sớm thực hiện quyền tiếp cận thông tin. Thông tin đối với doanh nghiệp là tiền bạc, chậm hoặc khó tiếp cận thông tin là một sự thiệt hại về kinh tế.

Tại sao lại thu hẹp trách nhiệm?

Về trách nhiệm cung cấp thông tin, dự luật chỉ đề cập đến các cơ quan nhà nước. Tuy nhiên, trách nhiệm này cần được mở rộng hơn, mà không nên đồng nhất với trách nhiệm quản lý của Nhà nước. Không thể bỏ qua trách nhiệm cung cấp thông tin của các cơ quan sinh ra để phục vụ nhân dân, tồn tại chủ yếu bằng tiền thuế của dân và có vai trò tương tự như cơ quan nhà nước.

Không phải vô cớ mà Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật cho phép các tổ chức chính trị – xã hội được phối hợp với Uỷ ban Thường vụ Quốc hội hoặc Chính phủ ban hành văn bản quy phạm pháp luật dưới hình thức Nghị quyết liên tịch để tham gia quản lý nhà nước.

Tiếp cận hay tự do thông tin?

Tiếp cận thông tin chỉ là một phần quyền tự do thông tin, tự do ngôn luận. Nếu dự luật chỉ dừng lại ở quyền tiếp cận thông tin từ một nguồn duy nhất là các cơ quan nhà nước, thì thiếu toàn diện, ít ý nghĩa thực tế và chưa thực chất. Do vậy cần phát triển lên thành Luật Tự do thông tin, để đồng thời luật hóa được cả một nhóm quyền gắn bó chặt chẽ với nhau, không thể chia tách, đó là quyền tự do ngôn luận, quyền được thông tin của công dân… đã được ghi nhận trong cùng một câu của Hiến pháp.

Cụ thể, dự luật cần điều chỉnh cả việc tiếp cận các nguồn thông tin khác và luật hoá việc truyền bá thông tin của công dân theo đúng những gì đã được thừa nhận trong Hiến pháp. Làm như vậy còn đồng thời hiện thực hóa cả các quyền của công dân trong việc “tham gia quản lý Nhà nước và xã hội, tham gia thảo luận các vấn đề chung của cả nước và địa phương, kiến nghị với cơ quan Nhà nước” đã được quy định tại điều 53 của Hiến pháp.

Ngoài ra, về nguyên tắc không nên quy định phải nộp phí để được thực hiện quyền tiếp cận thông tin của công dân đã được khẳng định trong Hiến pháp. Nếu chỉ vì điều kiện thực tế Nhà nước không lo nổi, cần phải thu phí, thì cũng cần xác định rõ nguyên tắc trong dự luật là chỉ thu một phần phí phục vụ trực tiếp cho việc cung cấp thông tin (như sao chụp tài liệu, cước phí bưu điện).

Quyền tiếp cận thông tin của công dân sẽ vướng rào cản và sẽ mất đi rất nhiều ý nghĩa khi phải đóng tiền cho cả chi phí đầu tư xây dựng kho dữ liệu thông tin, trang bị máy móc, thiết bị và trả công cho cán bộ, công chức liên quan. Tuy nhiên, đối với doanh nghiệp thì không nhất thiết được hưởng quyền nhận thông tin giá rẻ như với công dân.

____________________________

^(*) Chủ tịch Công ty Luật BASICO