Sự vô hình hệ trọng giữa những đồng tiền
Nguyễn Quang Thiều
 |
| (minh họa: Đỗ Trung Quân). |
(TBKTSG) – Sự vô hình là một cách nói tạm thời của tôi về thơ ca trong đời sống của chúng ta. Khái niệm thơ ca mà lâu nay không ít người, kể cả những người được gọi là nhà thơ, chưa thực sự hiểu hết ý nghĩa hệ trọng của nó. Chúng ta liên tục có những chính sách đột phá về kinh tế để phát triển đất nước. Nhưng chúng ta lại quên đi sứ mệnh của tinh thần thơ ca trong đời sống.
Chính vì thế mà chúng ta không lý giải được những bất ổn trong chúng ta, những tổn thương trong chúng ta, những mâu thuẫn trong chúng ta và cả những thất bại hiện hữu trong đời sống và công việc của chúng ta.
Tôi muốn bắt đầu đề cập một cách sơ lược về điều tôi đang nói bằng một câu chuyện. Cách đây khoảng bảy năm, trong một lần ngồi uống cà phê với một đôi vợ chồng trẻ. Họ là những doanh nhân. Mỗi người có một chiếc xe hơi đắt tiền để đi làm hàng ngày.
Tôi thực sự khâm phục họ cũng như tôi vẫn mong Việt Nam có nhiều tỉ phú đô la. Bởi tôi biết những người giàu như thế có những tác động quan trọng đối với sự phát triển của quốc gia.
Khi biết tôi là nhà thơ, họ chân thành nói rằng họ rất kính trọng công việc sáng tạo nghệ thuật và các nghệ sĩ, nhưng họ không có ý định đọc thơ và họ chưa hề cầm một tập thơ nào. Với đôi vợ chồng đó, thơ ca chẳng liên quan gì đến họ trừ những ngày đi học phải học thì họ mới đọc thơ.
Nếu bạn là một nhà thơ mà bị người khác nói với bạn thơ ca chẳng hề có ý nghĩa hay tác dụng gì với công việc và đời sống của họ thì bạn có tự ái hay nổi giận không? Nhưng tôi không có trạng thái tâm lý đó. Tôi không phải là kẻ có khả năng “tĩnh hóa” những cảm xúc của mình mà chỉ là tôi hiểu tinh thần thơ ca thế nào trong đời sống chúng ta.
Tôi mỉm cười và hỏi đôi vợ chồng doanh nhân trẻ một số câu hỏi:
– Có bao giờ bạn đi qua khu vườn thấy một bông hoa đẹp và bạn dừng lại khẽ kêu lên vì vẻ đẹp của nó chưa?
– Có chứ.
– Có lúc nào đang đi trên đường bạn chợt thấy buổi chiều nắng thật lộng lẫy và bạn muốn nhắn một tin nhắn cho người bạn yêu và nói “Anh nhớ em quá” không?
– Có chứ.
– Có khi nào bạn chợt thức dậy trong đêm khuya bởi một tiếng gì đó mơ hồ vọng tới không?
– Có chứ.
– Có bao giờ bạn cúi xuống hôn lên trán con mình và nói chúc con ngủ ngon và lòng bạn tràn ngập lòng yêu thương không?
– Có chứ.
– Có bao giờ bạn cảm thấy lòng trống rỗng hay xốn xang vì một điều gì đó không rõ không?
– Có chứ.
– Có bao giờ bạn thấy nhớ một gương mặt thân thương từ sâu thẳm ký ức của bạn không?
– Có chứ.
Thưa các bạn. Đấy chính là thơ ca. Hay nói chính xác hơn đó là bản chất của tinh thần thơ ca. Hay nói rộng hơn đó là tinh thần của đời sống con người. Còn những bài thơ cụ thể in trên giấy khổ A3, in trên báo, tạp chí hay trong một tập thơ chỉ là những văn bản nhỏ bé và nhiều thất bại của các nhà thơ mà thôi. Các nhà thơ là những kẻ luôn luôn tìm mọi cách để văn bản hóa những vẻ đẹp vô hình hay hiện hữu trong đời sống mà chúng ta đang sống. Bởi vậy, việc đọc một bài thơ hay không đọc chưa phải điều hệ trọng.
Nhưng việc bạn mang những cảm xúc và tâm trạng như những câu hỏi của tôi ở trên, nghĩa là bạn đang sống trong chính một bài thơ kỳ vĩ nhất: bài thơ cuộc sống. Bạn sẽ trở thành một người như thế nào và bạn sẽ sống một cuộc sống như thế nào khi không còn những cảm xúc và tâm trạng như tôi đang nói? Bạn sẽ tàn lụi và bạn sẽ suốt đời cảm thấy một sự bức bối và u buồn đâu đấy trong lòng bạn.
Có một lần tôi hỏi mấy người bạn rằng họ đang sống với lý do gì? Những người được hỏi bắt đầu nhìn lại phần đời sống họ đã đi qua trong nhiều năm và nhận thấy rằng: họ đã sống như một bản năng. Những điều tôi đang nói và câu trả lời của những người bạn là một hiện thực. Mặc dù, hầu hết chúng ta luôn luôn tìm cách chống lại hiện thực đó.
Bởi chúng ta sợ hãi sự vô nghĩa do chính chúng ta làm nên. Chúng ta đã bị hiện thực giết chết. Bởi chúng ta không bao giờ chấp nhận hoặc chấp nhận với đầy ngờ vực một đời sống tinh thần kỳ diệu như ở Thiên đường ngay trên thế gian này. Chúng ta biện minh cho cái hiện thực tồi tệ của chúng ta bằng quá nhiều giá trị của đạo đức, của nghĩa vụ và của ý thức.
Đã có một lần tôi mơ thấy mình bay lơ lửng trên cao và nhìn xuống thế gian. Tôi chắc không chỉ mình tôi đã mơ như thế. Và từ trên cao tôi nhìn thấy chính tôi cùng biết bao người khác đang chen chúc trên những con đường trên mặt đất. Một cảnh tượng hỗn loạn và thật tội nghiệp hiện ra trước mắt tôi. Khi chúng ta thoát ra khỏi chúng ta để quay đầu nhìn lại chính chúng ta, chúng ta mới thật sự kinh hãi về những năm tháng chúng ta đã sống và đang sống.
 |
| (minh họa: Đỗ Trung Quân). |
Chẳng lẽ chúng ta, những kẻ được quyền cất giữ những giấc mơ đẹp, lại hiện ra thật tồi tệ và đày đọa đến như thế kia. Và trong đám đông bất tận đang chen chúc, đang nguyền rủa nhau, đang mưu mô, đang độc ác, đang lầm lạc, đang tuyệt vọng, tôi thấy những đôi mắt ngước lên. Họ đang cầu xin và mơ ước được đến Thiên đường một ngày nào đó.
Và trong những người ngước mắt lên mơ đến một Thiên đường đã có quá nhiều người gục xuống bởi tuyệt vọng về chính điều họ mơ đến. Họ không đủ kiên nhẫn đợi chờ cái ngày họ được đến Thiên đường. Họ đã gục ngã trong bóng tối của vô vọng. Họ đã mắc một sai lầm lớn nhất khi họ nghĩ đến Thiên đường như một nơi chốn kỳ diệu đến kinh hãi ở phía thẳm xa kia.
Tôi nói với một người bạn rằng khi bạn cúi xuống bên người thân yêu của bạn và nói: Anh hạnh phúc biết nhường nào thì lúc đó một hình ảnh của Thiên đường xuất hiện. Khi bạn đốt những ngọn nến lên vào một buổi tối trong ngôi nhà của bạn và rót rượu vang đỏ vào những chiếc cốc pha lê cùng âm nhạc, cùng lời thì thầm kỳ diệu về những điều kỳ diệu nào đấy với bạn bè quanh bạn thì đấy là một hình ảnh của Thiên đường.
Khi bạn thức dậy trong buổi sáng mùa xuân, bạn nhìn qua ô cửa và thấy hoa mận nở trắng trong vườn, bạn ngửi thấy mùi hương quyến rũ và tinh khiết vô tận của hoa mộc, bạn khẽ khàng bước vào khu vườn của bạn, lòng bạn vang lên giai điệu của đất trời và ngập tràn ánh sáng dương gian thì đó là một hình ảnh của Thiên đường.
Bạn thử hỏi những hình ảnh kia, màu sắc kia, giai điệu kia, ánh sáng kia và những gương mặt thân yêu kia có phải là những hình ảnh lộng lẫy nhất và yên bình nhất không? Bạn thử hỏi bạn có mong ước nào hơn là được sống, được mở tâm hồn mình trước tất cả những điều kia không? Không. Không còn gì đẹp và yên bình hơn thế.
Tất cả những cái đó không phải ở trên chín tầng mây. Tất cả những cái đó đang hiển lộ trước bạn kia, ngay từ khi bạn sinh ra, nói đúng hơn là từ khi bạn hiển lộ trên thế gian này. Nhưng bạn và bao người khác và cả tôi đã từng đi qua những hình ảnh ấy mà chúng ta không biết. Dục vọng quá lớn làm chúng ta mù quáng. Chúng ta không tìm được một hình ảnh lộng lẫy, một khoảnh khắc yên bình, một giai điệu diệu kỳ ngay trong thế gian chúng ta đang sống.
Thiên đường không phải là một thửa ruộng bên cạnh một thửa ruộng khác là Địa ngục. Khi một con người nhận biết được vẻ đẹp tuyệt đỉnh của đời sống thì Thiên đường lại được mở rộng ra với một “diện tích” bằng người đó. Thiên đường chỉ không hiển hiện ở những nơi nào không có sự nhận biết vẻ đẹp của thời gian ấy và không gian ấy. Khi chúng ta nhận biết được những vẻ đẹp của thiên nhiên và của sự sống thì nghĩa là chúng ta nhận biết được Thiên đường. Thiên đường không phải là nơi chốn chúng ta được đến đó sau khi chết. Nó hiển hiện mọi nơi mọi lúc trừ nơi u tối và lú lẫn của con người.
Sự yên bình, nói một cách đơn giản nhất, chính là Thiên đường. Khi sự yên bình tràn ngập lòng ta thì mọi đói khát, mọi bệnh tật, mọi mưu mô, mọi ngờ vực, mọi tăm tối, mọi tham lam, mọi độc ác… trong ta biến mất. Thiên đường là nơi chốn làm cho con người được sống như thế. Nhưng chúng ta đã không nhận ra được điều ấy. Chúng ta đã lao vào những trò chơi tồi tệ của quyền lực và dục vọng.
Và trò chơi ấy đã lôi chúng ta đi một đoạn đường bằng cả cuộc đời mình. Chúng ta kết thúc cuộc đời chúng ta trong lú lẫn, trong hoang tưởng, trong dày vò, trong tính toán, trong đày đọa và trong tuyệt vọng. Và ngay cả đến lúc đó, chúng ta vẫn cầu nguyện để được bước vào lãnh địa của Thiên đường. Đấy là sai lầm ngớ ngẩn nhất của chúng ta.
Không có ăn, chúng ta sẽ chết và chẳng làm được một việc gì cho dù mơ ước của chúng ta kỳ vĩ đến đâu. Nếu chúng ta sống trong đói khát triền miên, chúng ta sẽ rơi vào vực thẳm của sự hoảng loạn thân xác. Nhưng nếu chúng ta chỉ sống trong một đời sống ngập tràn vật chất mà không có những vẻ đẹp, cho dù quá nhiều vẻ đẹp chúng ta chỉ cảm thấy thôi, thì chúng ta sẽ biến thành hoang thú.
