(KTSG) - Bộ Công Thương đang đề nghị xây dựng luật thương mại điện tử (TMĐT) nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về TMĐT; tạo điều kiện cho TMĐT phát triển bền vững, có trật tự, làm động lực cho sự phát triển của nền kinh tế số.
Từ dự án Luật TMĐT, doanh nghiệp có thể dự đoán xu hướng điều chỉnh của pháp luật TMĐT trong tương lai gần cũng như nhận diện các thách thức, cơ hội nhằm kịp thời chuyển mình theo.
- Luật thương mại điện tử sẽ mở cơ hội lớn cho doanh nghiệp nhỏ?
- Nghiên cứu xây dựng Luật Thương mại điện tử trong năm 2025
Việt Nam có cần Luật Thương mại điện tử?
TMĐT ở Việt Nam đang phát triển mạnh mẽ, nhưng hệ thống pháp lý điều chỉnh lĩnh vực này vẫn chưa theo kịp tốc độ đổi mới. Hiện nay, TMĐT chủ yếu được điều chỉnh bởi Nghị định 52/2013/NĐ-CP và Nghị định 85/2021/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung Nghị định 52), nhưng đây chỉ là các văn bản dưới luật, chưa đủ sức bao quát toàn bộ những vấn đề đặc thù và phức tạp của ngành.
Bản chất TMĐT liên quan đến nhiều lĩnh vực như thương mại, giao dịch điện tử, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, quản lý thuế, bảo mật dữ liệu, chống gian lận thương mại và đảm bảo cạnh tranh lành mạnh, chất lượng hàng hóa/dịch vụ. Vì vậy, ngoài hai nghị định trên, TMĐT còn chịu sự điều chỉnh bởi nhiều văn bản pháp luật khác như Luật Thương mại, Luật Giao dịch điện tử, Luật An toàn thông tin mạng và Luật An ninh mạng. Tuy nhiên, các luật này thường mang tính nguyên tắc chung, thiếu những quy định chi tiết để xử lý các vấn đề đặc thù, phức tạp của TMĐT.
Bên cạnh đó, sự phát triển không ngừng của công nghệ cũng tạo ra nhiều mô hình kinh doanh mới với tính chất phức tạp và đa dạng. Những nền tảng trung gian, dịch vụ xuyên biên giới, mô hình kinh tế chia sẻ hay trí tuệ nhân tạo (AI) đang làm thay đổi cách TMĐT vận hành. Trong khi đó, khung pháp lý hiện hành chưa đủ linh hoạt để thích ứng, dẫn đến những khoảng trống trong quản lý và thực thi.
Thực tiễn này cho thấy đã đến lúc cần một văn bản luật riêng về TMĐT, thay vì chỉ dựa vào các nghị định. Một luật chuyên biệt không chỉ giúp xây dựng môi trường kinh doanh công bằng, minh bạch mà còn bảo vệ tốt hơn quyền lợi của người tiêu dùng và thúc đẩy sự phát triển bền vững của thị trường TMĐT tại Việt Nam.
Hoàn thiện khung pháp lý cho TMĐT: Đâu là trọng tâm?
Bộ Công Thương đang từng bước hoàn thiện dự thảo luật TMĐT, với năm chính sách lớn làm nền tảng:
Chính sách 1: Bổ sung và thống nhất các khái niệm theo các quy định pháp luật hiện hành.
Chính sách 2: Quy định các hình thức hoạt động TMĐT, các chủ thể tham gia vào hoạt động TMĐT, quyền và nghĩa vụ liên quan.
Chính sách 3: Trách nhiệm của các đơn vị cung cấp dịch vụ hỗ trợ TMĐT.
Chính sách 4: Quy định về dịch vụ chứng thực hợp đồng điện tử trong thương mại.
Chính sách 5: Quy định về xây dựng, phát triển TMĐT.
Dựa trên các chính sách này, dự thảo luật TMĐT có thể sẽ điều chỉnh hàng loạt vấn đề quan trọng. Một trong số đó là xác thực và nhận diện chủ thể tham gia TMĐT, đặc biệt là người bán hàng hóa và nhà cung cấp dịch vụ, nhằm ngăn chặn tình trạng giao dịch ẩn danh, thiếu minh bạch. Cùng với đó, kiểm soát chất lượng hàng hóa và dịch vụ cũng là một ưu tiên, hướng đến việc bảo vệ người tiêu dùng và giảm thiểu tình trạng hàng giả, hàng kém chất lượng. Vấn đề bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trong TMĐT, cũng như quy định về thuế và nghĩa vụ kê khai đối với hoạt động kinh doanh trực tuyến, dự kiến sẽ được siết chặt hơn để đảm bảo công bằng giữa TMĐT và thương mại truyền thống.
Cần theo dõi sát sao các điều chỉnh pháp luật, đặc biệt là những quy định liên quan trực tiếp đến ngành nghề kinh doanh của mình. Chẳng hạn, Luật Dược sửa đổi 2024 đã bổ sung nhiều điều khoản về kinh doanh thuốc qua phương thức TMĐT, buộc các nhà thuốc và doanh nghiệp dược phải nhanh chóng cập nhật để đảm bảo tuân thủ khi triển khai hoạt động trực tuyến.
Bên cạnh đó, các vấn đề về giấy phép kinh doanh các mặt hàng thuộc diện kiểm soát đặc biệt, quy định về quảng cáo trực tuyến, bảo mật thông tin người dùng và kiểm soát cạnh tranh trong TMĐT cũng sẽ được làm rõ. Giải quyết tranh chấp giữa các bên tham gia TMĐT, từ mâu thuẫn giữa người mua và người bán, đến khiếu nại giữa bên bán với sàn TMĐT, hay tranh chấp liên quan tới đơn vị vận chuyển là một thách thức lớn đòi hỏi khung pháp lý chặt chẽ. Ngoài ra, tội phạm công nghệ cao như lừa đảo, rửa tiền qua nền tảng TMĐT ngày càng tinh vi, đòi hỏi cơ chế kiểm soát hiệu quả để bảo vệ hệ sinh thái kinh doanh trực tuyến.
Một trong những cơ quan tiên phong trong quản lý TMĐT chính là ngành thuế. Vài năm trở lại đây, Tổng cục Thuế đã triển khai hàng loạt biện pháp nhằm kiểm soát hoạt động kinh doanh trực tuyến. Việc áp dụng hóa đơn điện tử đã giúp số hóa quy trình quản lý thuế, đảm bảo tính minh bạch và thuận tiện trong giao dịch. Đồng thời, ngành thuế cũng phát triển các công cụ tự động thu thập dữ liệu của các cá nhân, tổ chức kinh doanh trực tuyến. Cổng Thông tin điện tử dành cho nhà cung cấp nước ngoài (Etaxvn.gdt.gov.vn) được đưa vào vận hành từ tháng 3-2021, và đến tháng 12-2022, Cổng Thông tin TMĐT cũng được triển khai nhằm tiếp nhận thông tin từ các sàn giao dịch TMĐT.
Đặc biệt, vào tháng 11-2024, theo thông tin được công bố, ngành thuế sẽ bắt đầu ứng dụng AI vào việc kiểm soát giao dịch trên các sàn TMĐT, đồng thời nghiên cứu công cụ tự động thu thập dữ liệu của các đối tượng kinh doanh trực tuyến. Đây được xem là bước tiến quan trọng giúp nâng cao hiệu quả quản lý và đảm bảo tính công bằng trong thực thi nghĩa vụ thuế giữa TMĐT và các mô hình kinh doanh truyền thống.
Trong bối cảnh TMĐT phát triển nhanh chóng, việc hoàn thiện khung pháp lý không chỉ là yêu cầu cấp thiết mà còn là yếu tố quyết định đến tính bền vững của thị trường. Doanh nghiệp cần theo sát các điều chỉnh trong chính sách để đảm bảo tuân thủ, đồng thời tận dụng những cơ hội mà luật mới mang lại để nâng cao năng lực cạnh tranh trong kỷ nguyên số.
Cơ hội xen lẫn thách thức
TMĐT đang len lỏi vào mọi ngóc ngách của nền kinh tế, từ mua sắm cá nhân đến giao dịch giữa các doanh nghiệp. Với tốc độ phát triển mạnh mẽ của công nghệ và sự bùng nổ của các nền tảng trực tuyến, việc xây dựng một hành lang pháp lý toàn diện là điều tất yếu. Dự thảo Luật TMĐT không chỉ giúp quản lý thuế hiệu quả hơn mà còn hướng tới một hệ sinh thái TMĐT minh bạch, an toàn và bền vững. Đồng thời, các bộ luật liên quan như Luật Thương mại, Luật Giao dịch điện tử, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa cũng sẽ được xem xét sửa đổi để phù hợp với bối cảnh mới.
Việc ban hành Luật TMĐT đánh dấu một bước chuyển mình quan trọng, nhưng đồng thời cũng đặt ra không ít thách thức cho các chủ thể tham gia vào lĩnh vực này. Một trong những yêu cầu cấp bách là doanh nghiệp phải cập nhật và hiểu rõ các quy định mới để kịp thời điều chỉnh hoạt động kinh doanh. Điều này đòi hỏi sự đầu tư lớn về nhân lực, tài chính và thời gian nhằm đảm bảo tuân thủ đầy đủ, tránh rủi ro pháp lý. Tuy nhiên, ở chiều ngược lại, một khung pháp lý hoàn chỉnh sẽ giúp doanh nghiệp hoạt động trong một sân chơi công bằng, hạn chế các hành vi gian lận, cạnh tranh không lành mạnh và bảo vệ hàng Việt trước sự cạnh tranh từ các nền tảng TMĐT nước ngoài.
Trong bối cảnh thay đổi này, điều quan trọng nhất là doanh nghiệp cần chủ động thích nghi. Trước hết, cần theo dõi sát sao các điều chỉnh pháp luật, đặc biệt là những quy định liên quan trực tiếp đến ngành nghề kinh doanh của mình. Chẳng hạn, Luật Dược sửa đổi 2024 đã bổ sung nhiều điều khoản về kinh doanh thuốc qua phương thức TMĐT, buộc các nhà thuốc và doanh nghiệp dược phải nhanh chóng cập nhật để đảm bảo tuân thủ khi triển khai hoạt động trực tuyến.
Bên cạnh đó, tái cấu trúc nội bộ để phù hợp với yêu cầu pháp lý mới là yếu tố sống còn. Doanh nghiệp cần linh hoạt trong việc xây dựng chính sách quản trị, đào tạo đội ngũ nhân sự và thiết lập hệ thống vận hành phù hợp với khuôn khổ pháp luật mới. Việc hiểu và tuân thủ các quy định không chỉ giúp tránh rủi ro mà còn mở ra cơ hội bứt phá trong thị trường TMĐT đang ngày càng cạnh tranh.
Không chỉ dừng lại ở việc điều chỉnh nội bộ, hợp tác chặt chẽ với các cơ quan quản lý nhà nước cũng là một bước đi cần thiết. Việc cung cấp thông tin kịp thời khi được yêu cầu hay chủ động đề xuất hướng dẫn sẽ giúp doanh nghiệp giảm thiểu những vướng mắc trong quá trình thực thi. Trong giai đoạn chuyển tiếp, khi các quy định mới còn đang dần hoàn thiện và chịu sự điều chỉnh từ nhiều văn bản pháp luật khác nhau, sự hỗ trợ từ các chuyên gia pháp lý cũng là một công cụ hữu ích. Một quyết định sai lầm có thể khiến doanh nghiệp phải đối mặt với hậu quả pháp lý khó khắc phục và chi phí sửa sai có thể cao hơn nhiều so với việc phòng tránh ngay từ đầu.
Luật TMĐT sẽ định hình lại bức tranh thương mại số của Việt Nam, doanh nghiệp nào sẵn sàng thay đổi sẽ nắm bắt được cơ hội lớn. Chủ động thích nghi với luật chơi mới không chỉ giúp doanh nghiệp phát triển bền vững mà còn tạo ra lợi thế cạnh tranh trong một thị trường đang vận động không ngừng.
