(KTSG Online) – Phát triển kinh tế tư nhân dẫn đến nhu cấu tái cấu trúc hệ thống doanh nghiệp nhà nước, hiện đang còn gặp nhiều vướng mắc hoạt động. Nếu không, khi nguồn lực sẽ bị lãng phí ở cả hai khu vực, kinh tế khó tăng trưởng, xã hội khó phát triển.
- Đẩy nhanh tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước trong năm 2025
- Tận dụng luật mới để giảm can thiệp, tăng tốc phát triển doanh nghiệp nhà nước
Nghị quyết 68 của Bộ chính trị nhấn mạnh phát triển vai trò của kinh tế tư nhân, mang đến những kỳ vọng về thay đổi động lực tăng trưởng quan trọng trong nền kinh tế, nhưng để phát triển kinh tế xã hội hiệu quả hơn cũng không thể thiếu nhóm doanh nghiệp nhà nước.
Tại TPHCM, nơi chiếm tỷ trọng 16% GDP cả nước năm 2024 và lên đến khoảng 24% sau khi mở rộng địa giới hành chính, nhiều doanh nghiệp nhà nước nói rằng họ cũng cần được gỡ khó.
Không có tiền để tái đầu tư
Vấn đề được nhắc đến nhiều nhất là rào cản về vốn, trong bối cảnh các doanh nghiệp địa phương không được giữ lại lợi nhuận để tái đầu tư dự án, mở rộng sản xuất kinh doanh, theo chia sẻ tại tọa đàm khoa học “Huy động nguồn lực doanh nghiệp nhà nước (DNNN) vào phát triển TPHCM theo tinh thần Nghị quyết số 68 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân” do Viện Nghiên cứu phát triển TPHCM (HIDS) tổ chức.
Ông Trần Hữu Dũng, Giám đốc Khu công viên Phần mềm Quang Trung (QTSC), nói một điểm bất cập là không có tiền để tái đầu tư vì phải nộp lại phần lợi nhuận sau trích các quỹ, trong khi chỉ tiêu tài chính yêu cầu năm sau phải cao hơn năm trước. Doanh nghiệp buộc phải đi vay ngân hàng, nhưng tài sản cũng hữu hạn nên khó có thể vay thêm.
Thêm nữa, hoạt động đầu tư cũng vướng mắc ở khâu giấy tờ khi muốn kêu gọi tư nhân cùng làm. Chẳng hạn để xây một dự án tòa nhà trong QTSC, các nhà đầu tư hạ tầng thứ cấp vẫn chưa được chấp nhận, vì chỉ hỗ trợ cho doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công nghệ thông tin. “Một dự án đầu tư phải lấy ý kiến nhiều sở ngành khác nhau, trong khi khu công nghiệp có quy hoạch chuẩn đã phê duyệt trước đó rồi”, ông Dũng nêu thêm vấn đề.
Ông Võ Anh Tài, Phó tổng giám đốc Tổng công ty Du lịch Sài Gòn (Saigon Tourist), nói rằng việc cổ phần hóa hay mô hình hợp tác liên kết với doanh nghiệp cũng còn vướng nhiều quy định. Ông Tài nêu ý kiến tạo điều kiện cho doanh nghiệp có thể huy động vốn từ đất đai để cùng tư nhân phát triển.
Còn theo ông Nguyễn Hoàng Huy, Giám đốc Công ty TNHH MTV bến xe Miền Đông (thuộc Tổng công ty Cơ khí giao thông vận tải Sài Gòn – SAMCO), nói sẽ rất khó để kinh doanh nếu không đầu tư thêm tài sản, trong khi cơ sở pháp lý của việc tăng vốn hiện nay là khá rủi ro. “Doanh nghiệp vừa thoi thóp qua đại dịch Covid-19, tài sản nằm ở hàng tồn kho, gần như vay ngân hàng để trả lương, cũng không có quỹ dự phòng và phát triển”, ông Huy nói.
Không chỉ khó huy động vốn, kinh doanh cũng kẹt ở chỗ có tài sản nhưng không sử dụng được. Đại diện đơn vị vận hành tại bến xe miền Đông mới, cho biết trong quá trình tìm đối tác chiến lược để xây trung tâm thương mại phục vụ bến xe, đã có phương án sử dụng vốn do đối tác trả trước nhưng lại chưa có cơ chế.
Cái khó hiện nay của thành phố là đang sửa lại quy hoạch, doanh nghiệp nhà nước chưa thể khai thác tài sản nhưng tiền thuê đất vẫn phải trả, từ đó bào mòn doanh nghiệp. Do đó, ông Huy cũng đề nghị cho khai thác tạm thời để bù đắp chi phí hàng năm.
Hoạt động nghiên cứu theo chỉ định cũng là vấn đề khó. Trong kế hoạch xây dựng đường sắt đô thị, SAMCO giao nghiên cứu mảng phát triển đường sắt, nhưng chỉ giao nhiệm vụ còn ngân sách thì chưa được cấp. Trước đó thành phố cũng đặt hàng 1.860 xe buýt chạy khí LNG, nhưng vẫn còn tồn kho hơn 100 chiếc, tương đương 300 tỉ đồng.
Theo ông Nguyễn Quang Thanh, Phó tổng giám đốc Công ty đầu tư tài chính TPHCM (HFIC), ngay cả tổ chức này cũng vướng quy định ở nhiều vai trò khác nhau, từ chức năng đầu tư vốn nhà nước cho đến đại diện phần vốn nhà nước tại các doanh nghiệp.
Một ví dụ như dự án tòa nhà thương mại 6 năm rồi không thể thực hiện được dù các phương án đã hoàn thiện, vì sổ đỏ vẫn là tên công ty cũ chưa thể quyết toán chuyển thể. “Có những doanh nghiệp làm ăn tốt và cần tăng vốn, nhưng vướng đủ loại thủ tục. Ngược lại, có doanh nghiệp không hiệu quả, nhưng không phải muốn cắt vốn là cắt được liền”, ông Thanh trao đổi.
Nhìn chung, khối doanh nghiệp nhà nước cho rằng hiện đang phải chịu điều chỉnh của nhiều bộ luật cùng lúc, liên quan nhiều bên từ quản lý tài sản công, đấu thầu, Luật giá… Những ràng buộc này cùng với các nhiệm vụ chính trị đi theo khiến cho doanh nghiệp nhà nước chậm thích ứng với thay đổi thị trường.
Chờ cuộc cải tổ
GS. TS. Trần Ngọc Anh, Đại học Indiana tại Bloomington (Mỹ), Thành viên Hội đồng tư vấn quốc gia về Nghị quyết 57, lý giải nguyên nhân cốt lõi việc kinh doanh chưa hiệu quả của nhóm này nằm ở việc “thiếu cơ chế động lực và trách nhiệm”. Trong khi đó, khung pháp lý cho hoạt động của doanh nghiệp đôi khi còn chồng chéo. Ngoài ra, vấn đề nữa là sự thiếu tách bạch giữa vai trò chủ sở hữu nhà nước và vai trò quản lý nhà nước.
Ông Trần Anh Tuấn, Chủ tịch HĐTV Công ty TNHH MTV phát triển công nghiệp Tân Thuận, cho rằng doanh nghiệp nhà nước không đơn thuần là đơn vị kinh doanh, mà còn phải gánh vác nhiệm vụ chính trị và xã hội. Đây là bài toán khó cho quản lý khi vừa đảm bảo chỉ tiêu kinh doanh và phục vụ cộng đồng.
Hiện nay, về tháo gỡ cơ chế, đại diện HFIC biết có một số quy định đang được Quốc hội xem xét, trong dự thảo có những điểm kỳ vọng mới như nâng tỷ lệ giữ lại lợi nhuận. Lợi thế của TPHCM với Nghị quyết 98 hiện là giữ lại lợi nhuận theo đặc thù. Khi cổ phần hóa có thể chuyển hết để tăng vốn điều lệ, cũng là tăng nguồn lực trong tương lai cho thành phố. “Cơ hội sẽ đi qua nếu chậm thay đổi. Nếu làm gì cũng phải xin chủ sở hữu thì khi đó bí mật kinh doanh cũng không còn”, ông Thanh nói.
Hoạt động của các doanh nghiệp nhà nước tại TPHCM trong thời gian tới sẽ có cuộc cải tổ. TPHCM đang muốn cổ phần hóa 10 doanh nghiệp chiếm gần 50% tổng số vốn điều lệ của 46 doanh nghiệp nhà nước (trong đó bao gồm 22 công ty dịch vụ công ích). Nhóm 10 doanh nghiệp thuộc danh mục cổ phần hóa đến hết năm 2025 này đều là những tổng công ty chủ lực của TPHCM trong các lĩnh vực thương mại, dịch vụ du lịch, hạ tầng khu công nghiệp, cơ khí giao thông vận tải, xây dựng địa ốc, văn hóa, dược phẩm.
Giữa tháng trước, Sở Tài chính và Viện Nghiên cứu Phát triển TPHCM (HIDS) được giao nhiệm vụ xây dựng đề án sắp xếp doanh nghiệp nhà nước theo mô hình tập đoàn, trình các cấp có thẩm quyền vào tháng 10.
Ngoài ra, trong thời gian tới TPHCM sẽ sắp xếp lại địa giới hành chính với tỉnh Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu. Điều này có nghĩa là những doanh nghiệp nổi trội ở hai địa phương trên cũng sẽ phải sắp xếp lại, như trường hợp của Becamex – thương hiệu nhà nước nổi tiếng ở Bình Dương.
Vì vậy, kế hoạch tái cấu trúc doanh nghiệp nhà nước sẽ còn nhiều rào cản, trước mắt là khó xác định giá trị cổ phần hóa liên quan đến rất nhiều vấn đề phức tạp. Theo ông Tuấn, thành phố nên nghiên cứu thực hiện sắp xếp lại, sáp nhập hình thành các tập đoàn, rồi mới tiến hành cổ phần hóa giai đoạn 2026-2030.
Ông Phạm Bình An, Phó Viện trưởng HIDS, nói rằng trong thời gian tới sẽ phải rà soát lại toàn bộ hoạt động của doanh nghiệp nhà nước để nhận diện bức tranh rõ ràng, bao gồm việc sắp xếp cả các tổng công ty ở hai địa phương trên. “Từ thực tiễn của thành phố để có những đề xuất đột phá trong quá trình triển khai, thay vì dựa vào khung quy định cũ và gặp khó khăn như hiện nay”, ông An nói.
