Đầu tư tài chính quốc tế: Biến tướng lừa đảo ngày càng nhiều

Đầu tư tài chính quốc tế: Biến tướng lừa đảo ngày càng nhiều

Lưu Minh Sang

(TBKTSG) - Tình trạng nhà đầu tư cá nhân tham gia hoạt động đầu tư tài chính quốc tế ngày càng phổ biến. Điều đáng nói là các hoạt động này nằm ngoài khuôn khổ điều chỉnh của pháp luật. Những biến tướng xuất hiện đã khiến nhiều người dân bị lừa và kéo theo những sự bất ổn tiềm ẩn trong xã hội. Điều này đặt ra dấu hỏi lớn đối với hoạt động quản lý nhà nước.

Pháp luật Việt Nam hiện hành cũng đã có những điều chỉnh đối với hoạt động đầu tư ra nước ngoài, mặc dù còn tương đối sơ khai, mang tính thận trọng đối với sự tham gia của nhà đầu tư cá nhân.

Luật Đầu tư 2014 và Nghị định 135/2015/NĐ-CP đã ghi nhận hình thức đầu tư gián tiếp ra nước ngoài là hoạt động đầu tư dưới hình thức mua, bán chứng khoán, các giấy tờ có giá khác hoặc đầu tư thông qua các quỹ đầu tư chứng khoán, các định chế tài chính trung gian khác ở nước ngoài. Hoạt động này được quản lý chặt chẽ với rất nhiều thủ tục và đảm bảo nằm trong tổng hạn mức đầu tư gián tiếp ra nước ngoài hàng năm. Tuy nhiên, nhà đầu tư cá nhân chỉ được thực hiện đầu tư dưới hình thức tham gia chương trình thưởng cổ phiếu phát hành ở nước ngoài.

Bên cạnh đó, Chính phủ cũng đã ban hành Nghị định 51/2018/NĐ-CP để hướng dẫn hoạt động mua bán hàng hóa qua sở giao dịch hàng hóa ở nước ngoài. Theo đó, các thương nhân Việt Nam có quyền tham gia hoạt động này thông qua các sở giao dịch hàng hóa tại Việt Nam có liên thông với sở giao dịch hàng hóa ở nước ngoài. Từ nghị định này, Sở Giao dịch hàng hóa Việt Nam cũng đã được thành lập và có chức năng tổ chức cung ứng sản phẩm giao dịch phái sinh hàng hóa trong nước và quốc tế cho những thương nhân có nhu cầu. Như vậy, hiện vẫn chưa có quy định ghi nhận quyền của nhà đầu tư cá nhân không phải thương nhân tham gia hoạt động này nhưng cũng không có quy định nào cấm.

Đối với giao dịch tiền ảo, hiện tại vẫn chưa có khung pháp lý điều chỉnh. Tháng 6-2018, Chính phủ đã ra thông cáo lưu ý người dân thận trọng khi tham gia thị trường này. Tháng 8-2018, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1255/QĐ-TTg phê duyệt đề án “Hoàn thiện khung pháp lý để quản lý, xử lý đối với các loại tài sản ảo, tiền điện tử, tiền ảo” và giao các bộ, ngành nghiên cứu và đề xuất phương án quản lý. Tuy vậy, đến nay hoạt động đầu tư tiền ảo tại nước ngoài vẫn là vấn đề còn bỏ ngỏ.

Đối với giao dịch ngoại hối, Pháp lệnh ngoại hối hiện hành và Thông tư 15 của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) ban hành năm 2015 chỉ quy định về hoạt động giao dịch ngoại tệ trên thị trường ngoại tệ trong nước và quốc tế của các tổ chức tín dụng.

Đối với các cá nhân, giao dịch ngoại tệ diễn ra trên lãnh thổ Việt Nam được quy định chặt chẽ và kiểm soát gắt gao bởi NHNN. Tuy nhiên, việc cá nhân có được tham gia giao dịch ngoại hối (Forex) trên thị trường quốc tế hay không vẫn còn trong trạng thái không rõ ràng. Không tồn tại bất kỳ quy định nào cấm nhưng cũng không có quy định nào cho phép.

Kể cả quy định xử phạt vi phạm trong lĩnh vực ngoại hối tại Nghị định 88/2019/NĐ-CP cũng không có nội dung nào điều chỉnh trực tiếp hành vi đầu tư ngoại hối tại nước ngoài của nhà đầu tư cá nhân. Nếu có, nhà đầu tư cá nhân có thể bị xử phạt với vi phạm thực hiện chuyển tiền phục vụ hoạt động đầu tư ra nước ngoài không đúng quy định của pháp luật.

Bất chấp tình trạng khung pháp lý còn nhiều khoảng trống và những cảnh báo, khuyến nghị rủi ro từ phía Nhà nước, tình trạng người dân đầu tư tài chính quốc tế dường như không suy giảm, ngược lại ngày càng nở rộ, phổ biến và công khai.

Các thị trường giao dịch thu hút nhiều sự tham gia của nhà đầu tư có thể kể đến như Forex (giao dịch ngoại hối), tiền ảo, chứng khoán quốc tế, vàng, dầu thô, hàng hóa, các sản phẩm phái sinh (quyền chọn, hợp đồng tương lai, hợp đồng hoán đổi).

Thật không khó để tìm và tiếp cận một công ty môi giới cung cấp dịch vụ đầu tư tài chính quốc tế thông qua Internet hay mạng xã hội. Chỉ với từ khóa “đầu tư forex” sẽ có ngay 3,1 triệu kết quả tìm kiếm trong vòng chưa đến 1 giây. Hàng loạt trang web xuất hiện với đầy đủ thông tin hướng dẫn về cơ hội đầu tư, cách mở tài khoản, cách chuyển - rút tiền để đầu tư Forex.

Trên nền tảng mạng xã hội như Facebook, Zalo cũng dễ dàng tìm thấy không dưới 100 các group hội tụ hàng ngàn, thậm chí hàng trăm ngàn nhà đầu tư hay người quan tâm đến thị trường Forex, thị trường tiền ảo. Các hoạt động đào tạo, tập huấn, hỗ trợ đầu tư từ trực tuyến đến trực tiếp diễn ra công khai.

Thậm chí, hoạt động chào mời tham gia thị trường từ những nhân viên môi giới tự xưng là “sàn giao dịch đầu tư quốc tế” gọi đến các thuê bao di động diễn ra với tần suất thường xuyên. Ngay khi viết bài này, người viết cũng vừa phải nghe xong một cuộc gọi từ một công ty môi giới đầu tư Forex.

Có đủ những hứa hẹn về lợi nhuận hấp dẫn, gia nhập thị trường dễ dàng chỉ từ vài chục đô la Mỹ, tỷ lệ đòn bẩy tài chính lên đến 1:500, thủ tục nhanh gọn, giao dịch đơn giản. Tất cả những điều này đã thôi thúc không ít cá nhân sẵn sàng chuyển tiền để trở thành một nhà đầu tư.

Hiệu quả của kênh đầu tư này như thế nào còn chưa rõ nhưng những biến tướng, tiêu cực, tội phạm dưới danh nghĩa đầu tư Forex xuất hiện và ngày càng trở nên tinh vi, khó lường. Qua phản ánh của báo chí, từ năm 2014, thủ đoạn lừa đảo nhà đầu tư Forex đã bắt đầu hoành hành. Tiêu biểu là vụ 21 khách hàng tại TPHCM đã bị lừa đảo hàng tỉ đồng bởi giám đốc Công ty cổ phần Forex Toàn Cầu.

Tiếp theo đó, lợi dụng sự phổ biến của Internet, các mô hình đa cấp về đầu tư ngoại hối đã nở rộ. Nhiều tổ chức, cá nhân đã nhân danh các sàn uy tín ở nước ngoài lôi kéo hàng ngàn người tham gia với cam kết về lợi nhuận khủng. Bên cạnh đó là các sàn trái phép, lừa đảo núp bóng công ty tư vấn tài chính, đánh vào tâm lý của không ít nhà đầu tư cá nhân thiếu hiểu biết nhưng lại muốn làm giàu nhanh chóng để lôi kéo, dụ dỗ.

Gần đây, nhóm phóng viên báo Tiền Phong đã có một loạt bài phản ánh hiện tượng “Ma trận gọi vốn đa cấp 4.0”, trong đó hàng chục triệu đô la Mỹ được chuyển ra nước ngoài để đầu tư tài chính quốc tế(1). Hay như vụ 51 nhà đầu tư tố cáo ông Phạm Hoàng Nam - lãnh đạo “Phái sinh hội” vì đã nhận ủy thác đến 72 tỉ đồng và đem “đốt sạch” trên thị trường Forex(2).

Qua thực trạng nêu trên cũng đã thể hiện rõ nét tính phổ biến và công khai của hoạt động này tại Việt Nam. Dường như việc Nhà nước đưa ra các thông cáo khuyến nghị, cảnh báo về những rủi ro của hoạt động này hoàn toàn không đủ lực, thậm chí “lép vế” trước “ma lực” từ sự chào mời, hứa hẹn của những đơn vị môi giới chui.

Nếu nhà nước không có động thái quyết liệt và rõ ràng hơn, Việt Nam sẽ trở thành mảnh đất màu mỡ cho hoạt động của các sàn Forex trái phép và các hình thức môi giới, đa cấp thông qua cái mác đầu tư tài chính quốc tế. Người dân đối mặt với nhiều rủi ro, nguồn vốn xã hội âm thầm chảy ra khỏi lãnh thổ và Nhà nước cũng không thu được đồng ngân sách nào. Người viết cho rằng, không thể để tình trạng này tiếp tục diễn ra như hiện nay.

Nhu cầu đầu tư của người dân là có thật, như một yêu cầu tất yếu. Câu hỏi đặt ra là tại sao nhiều nhà đầu tư cá nhân không mặn mà với các kênh đầu tư hợp pháp trong nước mà chọn dấn thân vào kênh đầu tư không rõ ràng về pháp lý, chứa đựng nhiều rủi ro. Đây là vấn đề lớn mà những nhà quản lý thị trường tài chính cần ngẫm nghĩ và phân tích.

Hoạt động đầu tư tài chính quốc tế là một hoạt động đặc thù, đòi hỏi cao về kiến thức, kinh nghiệm và sự hiểu biết về thị trường quốc tế. Đồng thời, việc tổ chức thị trường này cũng cần một cơ sở hạ tầng công nghệ tốt. Tuy nhiên, Việt Nam cũng đã có kinh nghiệm trong việc triển khai những thị trường giao dịch với nhiều công cụ phái sinh mới. Thậm chí, hoạt động giao dịch hàng hóa qua sở giao dịch hàng hóa nước ngoài cũng đã được vận hành bởi Sở Giao dịch hàng hóa Việt Nam. Vì vậy, người viết cho rằng, Nhà nước cần mạnh dạn hơn trong việc thực hiện các cơ chế thử nghiệm (sandbox) thiết lập các thị trường đầu tư tài chính mang tính quốc tế để người dân có được một kênh đầu tư an toàn, chống gian lận dưới sự quản lý của nhà nước.

(1) https://www.tienphong.vn/kinh-te/ma-tran-goi-von-da-cap-thoi-40-duong-di-tien-viet-ra-nuoc-ngoai-1688920.tpo

(2) https://tinnhanhchungkhoan.vn/chung-khoan/vu-mat-gan-53-ty-dong-uy-thac-dau-tu-chung-khoan-phai-sinh-phai-sinh-hoi-cua-phan-hoang-nam-huy-dong-von-nhu-da-cap-314315.html