(KTSG) - Chi phí dịch vụ pháp lý, mà chủ yếu là tiền thuê luật sư, thường được xem là khoản chi đáng kể đối với các bên liên quan đến vụ kiện. Thường bên thắng kiện có thể đưa ra yêu cầu buộc bên còn lại phải bồi thường toàn bộ chi phí hợp lý mà họ đã bỏ ra để thuê luật sư. Tuy nhiên, tùy vào từng quốc gia và hệ thống pháp luật khác nhau, các yêu cầu bồi thường nói trên sẽ được nhận định và có cách giải quyết khác nhau. Và tranh luận về vấn đề này vẫn chưa đi đến hồi kết.
- Những giới hạn pháp lý của nghề chấp bút
- Mạng xã hội, sàn thương mại điện tử: Trách nhiệm pháp lý với bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ
Đầu tháng 11-2022, dư luận có dịp xôn xao về chuyện đại diện của cựu Ngoại trưởng Mỹ - Hillary Clinton đệ đơn lên tòa án yêu cầu cựu Tổng thống Donald Trump bồi thường khoảng 1,06 triệu đô la Mỹ phí pháp lý cho vụ kiện liên quan đến cuộc tranh cử tổng thống Mỹ năm 2016.
Vào tháng 3-2022, ông Trump khởi kiện bà Clinton và những bị đơn khác vì cho rằng họ “âm mưu phá hoại” chiến dịch tranh cử tổng thống của ông với cáo buộc ông thông đồng với Nga. Tháng 9-2022, thẩm phán phụ trách vụ kiện ra phán quyết bác bỏ toàn bộ yêu cầu khởi kiện của ông Trump.
Phán quyết này là cơ sở để bà Clinton yêu cầu tòa án buộc ông Trump phải trả các khoản chi phí dịch vụ pháp lý mà bà phải trả cho luật sư để bảo vệ quyền lợi của bà tại tòa. Theo nhóm luật sư của bà Clinton, vụ kiện này là phi lý vì ông Trump khởi xướng chỉ nhằm “tạo dựng danh tiếng chính trị” của ông ấy.
Chi phí dịch vụ pháp lý, mà chủ yếu là tiền thuê luật sư, thường được xem là khoản chi đáng kể đối với các bên liên quan đến vụ kiện, nhất là với những vụ kiện quan trọng hoặc có tính chất phức tạp mà các bên cần có luật sư tư vấn và đại diện trong suốt quá trình giải quyết vụ kiện.
Sau quá trình nỗ lực theo đuổi vụ kiện, bên thắng kiện có thể đưa ra yêu cầu buộc bên còn lại phải bồi thường toàn bộ chi phí hợp lý mà họ đã bỏ ra để thuê luật sư. Tuy nhiên, tùy vào từng quốc gia và hệ thống pháp luật khác nhau, các yêu cầu bồi thường chi phí luật sư sẽ được cơ quan giải quyết tranh chấp hoặc tòa án có thẩm quyền nhận định và giải quyết khác nhau. Và tranh luận về vấn đề này vẫn chưa đi đến hồi kết.
Cơ sơ lý luận cho vấn đề bồi thường chi phí luật sư
Tại hầu hết các quốc gia thuộc hệ thống thông luật (common law), quy tắc của Anh (English rule) được áp dụng một cách phổ biến. Theo đó, bên thua kiện sẽ phải bồi thường chi phí luật sư ở mức hợp lý cho bên thắng kiện. Cơ sở lý luận cho quy tắc này dựa vào việc một bên (dù là nguyên đơn hay bị đơn) có quyền được yêu cầu luật sư bảo vệ và nếu như thắng kiện, họ sẽ không phải gánh chịu phí luật sư của mình.
Trái lại, theo quy tắc của Mỹ (American rule), các bên tranh chấp phải trả phí luật sư của riêng họ, bất kể là bên nào thắng kiện (trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác hoặc pháp luật có quy định khác).
Với quy tắc này, một người muốn khởi kiện sẽ không quá do dự bởi những lo ngại về việc phải trả phí luật sư cho bên thắng kiện nếu họ thua kiện. Một số ngoại lệ của quy tắc này có thể kể đến như cả hai bên đồng ý trong hợp đồng rằng quy tắc của Mỹ sẽ không được áp dụng khi giải quyết tranh chấp; vụ án có liên quan đến tổ chức thuộc chính phủ, chống phân biệt đối xử; thẩm phán kết luận bên thua cố tình khởi xướng một vụ kiện phi lý.
Dưới góc nhìn của pháp luật Việt Nam
Thực tiễn giải quyết các tranh chấp tại tòa án ở Việt Nam cho thấy rất nhiều trường hợp đương sự đã đưa ra yêu cầu này. Theo quy định của Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015, chi phí trả cho luật sư là khoản tiền phải trả theo thỏa thuận của đương sự với luật sư, ai thuê luật sư thì người đó phải trả, chứ không xem là chi phí mà bên thua kiện phải trả cho bên thắng kiện.
Tuy nhiên, với các vụ tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ, Luật Sở hữu trí tuệ cho phép bị đơn trong vụ kiện xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ được quyền yêu cầu tòa án buộc nguyên đơn phải thanh toán cho mình chi phí hợp lý thuê luật sư hoặc các chi phí khác theo quy định, nếu tòa án kết luận họ không thực hiện hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.
Dẫu rằng Việt Nam chưa có quy định cụ thể nào về nghĩa vụ bồi thường chi phí luật sư của bên thua kiện (dù đó là nguyên đơn hay bị đơn), hầu hết các tòa án đều có chung quan điểm không chấp nhận yêu cầu về bồi thường chi phí luật sư, nhất là đối với vụ án không thuộc lĩnh vực sở hữu trí tuệ. Tuy nhiên, vẫn có một số ít tòa án chấp nhận yêu cầu bồi thường này nhưng lập luận và phán quyết của họ vẫn gây nhiều tranh cãi.
Khi bác yêu cầu bồi thường chi phí luật sư, tòa án thường đưa ra nhận định dựa trên ba lý do chính: (i) bên thua kiện đã phải chịu án phí dân sự (một phần hoặc toàn bộ) khi yêu cầu của họ không được tòa án chấp nhận dựa trên kết quả của bản án, quyết định có hiệu lực của tòa án; (ii) pháp luật không quy định buộc nguyên đơn hay bị đơn phải thuê luật sư mà đây là sự tự nguyện theo nhu cầu; (iii) hành vi vi phạm của một bên không là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến thiệt hại phải thuê luật sư (ở đây được cho là không có mối quan hệ nhân quả).
Tuy vậy, đối với các tranh chấp được giải quyết theo thủ tục tố tụng trọng tài thương mại, nhiều hội đồng trọng tài, như Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) chẳng hạn, vẫn nhận định chi phí thuê luật sư là một loại thiệt hại và là chi phí hợp lý mà bên thua kiện phải bồi thường cho bên thắng kiện, dù vụ án đó thuộc lĩnh vực sở hữu trí tuệ hay kinh doanh thương mại.
Theo đó, hội đồng trọng tài có thể xem xét chấp nhận yêu cầu này nếu các bên có thỏa thuận trong hợp đồng về điều khoản bồi thường chi phí luật sư, và bên yêu cầu có khả năng chứng minh chi phí đó bằng các hóa đơn, chứng từ hợp lệ theo quy định của pháp luật.
Việt Nam nên có quy định cụ thể
Khi thế giới vẫn đang tranh luận thì câu chuyện nêu trên cũng được đặt vào bối cảnh pháp lý tại Việt Nam. Tính đến thời điểm hiện tại, các nhà làm luật và đa số cơ quan tài phán đều bảo lưu quan điểm rằng chi phí thuê luật sư không phải là chi phí bắt buộc để theo đuổi một vụ kiện. Tuy nhiên, đây lại là một nhu cầu rất thật.
Bên cạnh đó, việc đánh giá, xem xét yêu cầu bồi thường chi phí luật sư cũng cần được cân nhắc dựa trê nhiều yếu tố chứ không chỉ một vài yếu tố như sự khởi kiện của một bên có căn cứ hay không; bên yêu cầu có đủ tài liệu, chứng cứ chứng minh khoản chi phí luật sư mà mình gánh chịu là hoàn toàn do lỗi của bên kia… Vì nếu không, một số cá nhân, tổ chức có thể lạm dụng quyền khởi kiện chỉ nhằm “tạo drama”, gây ồn ào, đánh bóng tên tuổi, hoặc cố tình gây thiệt hại cho đối thủ cạnh tranh.
Để đảm bảo tính khách quan, tòa án cần xem xét cẩn trọng các yếu tố này. Ngoài ra, việc bồi thường chi phí luật sư có thể được xem là “vấn đề hai chiều” – cả nguyên đơn lẫn bị đơn đều có quyền yêu cầu bồi thường nếu họ có thể chứng minh tính hợp lý của khoản chi này.
Nhưng dù là như vậy, việc tòa án ở Việt Nam chưa chấp nhận khoản bồi thường chi phí luật sư cũng có những ưu điểm nhất định. Ở thời đại hôm nay, bất kỳ công dân nào cũng có quyền đưa vụ việc tranh chấp ra tòa án để yêu cầu pháp luật bảo vệ quyền lợi chính đáng của họ. Song, nếu họ thua kiện và phải trả phí luật sư cho bên kia, trả tiền án phí, lại thêm nỗi e ngại về sự thiếu khách quan trong xét xử của tòa án, chắc hẳn công dân sẽ cân nhắc khi muốn khởi kiện.
Do vậy, xét về mục tiêu quản lý xã hội, tương tự như việc ủng hộ quy tắc của Mỹ, mục đích sâu xa của quan điểm này là tạo điều kiện cho bên yếu thế và những người khó khăn về kinh tế không bị áp lực khi nộp đơn khởi kiện đến tòa án, thúc đẩy quyền của công dân được tiếp cận công lý.
Trong tương lai gần, chúng ta mong đợi các nhà làm luật, các cơ quan giải quyết tranh chấp sẽ có sự cải cách hoặc hướng dẫn chi tiết liên quan đến việc bồi thường chi phí luật sư, để tòa án vừa có hướng áp dụng thống nhất, vừa đảm bảo công bằng xã hội.
(*)Công ty Luật Phuoc & Partners
