(KTSG Online) - Trong năm nay, tổng giá trị trái phiếu sẽ đến hạn của các doanh nghiệp Việt Nam gần 300.000 tỉ đồng. Trong đó, tỷ lệ cao nhất, tới 41% giá trị trái phiếu sắp đáo hạn, thuộc về nhóm bất động sản với gần 113,486 tỉ đồng. Doanh nghiệp bất động sản đang phải đối mặt với nỗi lo trả nợ trái phiếu đang cận kề.
Không gia hạn thời gian áp dụng Nghị định 08
Cách đây vài tháng, Hiệp hội Bất động sản TPHCM đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ và Bộ Tài chính cho phép gia hạn Điều 3 Nghị định 08/2023/NĐ-CP thêm 12 tháng đến hết ngày 31-12-2024, thay vì đến hết ngày 31-12-2023 để từng bước xây dựng hoàn thiện thị trường trái phiếu doanh nghiệp, bảo đảm sự phù hợp với tình hình thực tiễn hiện nay, để cộng đồng doanh nghiệp cùng nhau vượt khó.
Cung cấp thông tin cho báo chí về kiến nghị trên, ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP.HCM, cho biết sang năm 2024, giá trị trái phiếu doanh nghiệp đáo hạn sẽ lên đến 329.500 tỉ đồng - là năm cao điểm nhất trong 3 năm gần đây (năm 2022 chỉ có 144.500 tỉ đồng, năm 2023 là 271.400 tỉ đồng trái phiếu đáo hạn). Do đó ông Châu cho rằng rất cần thiết tiếp tục thực hiện đầy đủ các quy định của Nghị định 08 trong năm 2024.
“Mặc dù đã có tín hiêu phục hồi, tuy nhiên giá trị trái phiếu doanh nghiệp phát hành trong năm 2023 giảm sâu 60% so với năm 2022. Giá trị phát hành của nhóm doanh nghiệp đại chúng và chưa đại chúng đồng loạt giảm mạnh. Chỉ nhóm công ty TNHH tăng mạnh tới 70% - đây là vẫn đề vẫn còn rất đáng lo ngại,” ông Châu nói.
Do vậy, Hiệp hội Bất động sản TPHCM đề nghị Bộ Tài chính và Thủ tướng Chính phủ xem xét chấp thuận cho gia hạn việc áp dụng Điều 3 Nghị định 08/2023 thêm 12 tháng, đến hết ngày 31-12-2024 để tiếp tục tháo gỡ khó khăn. Để doanh nghiệp có thêm thời gian tái cơ cấu lại các khoản nợ, đẩy mạnh đầu tư giúp quá trình phục hồi, phát triển trở lại.
Hai tháng sau kiến nghị trên, tại hội nghị lấy ý kiến đánh giá tình hình triển khai Nghị định số 08/2023/NĐ-CP và định hướng chính sách trong thời gian tới do Bộ Tài chính chủ trì được tổ chức gần đây, thông tin từ Bộ Tài chính cho thấy sẽ không kéo dài thời gian thực hiện nghị định này.
Thực tế, sau vụ việc của Ngân hàng SCB và Tập đoàn Vạn Thịnh Phát, thị trường trái phiếu doanh nghiệp biến động mạnh: nhà đầu tư mất niềm tin và yêu cầu doanh nghiệp mua lại trái phiếu trước hạn, doanh nghiệp gặp khó khăn khi phát hành trái phiếu mới...
Trước tình hình đó, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 08/2023/NĐ-CP hoãn một số quy định tại Nghị định số 65/2022/NĐ-CP đến hết ngày 31-12-2023 để trung hòa lợi ích của doanh nghiệp phát hành và nhà đầu tư mua trái phiếu; hỗ trợ doanh nghiệp phát hành trái phiếu huy động vốn, thanh toán các nghĩa vụ nợ đến hạn cho nhà đầu tư và tiếp tục hoạt động sản xuất, kinh doanh.
Nghị định 08 quy định doanh nghiệp có thể đàm phán với người sở hữu trái phiếu để thanh toán gốc, lãi trái phiếu đến hạn bằng tài sản khác; các trái phiếu đã phát hành trước khi Nghị định 65 có hiệu lực được đàm phán để kéo dài kỳ hạn tối đa không quá 2 năm; ngưng hiệu lực thi hành đến hết ngày 31-12-2023 đối với 3 nội dung quy định tại Nghị định 65 về xác định nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp là cá nhân mua trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ, xếp hạng tín nhiệm bắt buộc và giảm thời gian phân phối trái phiếu.
Tại hội nghị nêu trên, ông Nguyễn Hoàng Dương, Phó Vụ trưởng Vụ Tài chính các ngân hàng và tổ chức tài chính, Bộ Tài chính cho biết, Nghị định 08 đã góp phần giúp doanh nghiệp có thêm thời gian xử lý các khó khăn trước mắt về trái phiếu. Nhờ đó, từ quí 2 đến cuối tháng 11-2023, thị trường đã dần ổn định trở lại. Tính từ khi Nghị định 08 có hiệu lực thi hành đến ngày 3-11-2023, theo số liệu theo dõi của Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội, có 68 doanh nghiệp phát hành riêng lẻ với khối lượng 189,7 ngàn tỉ đồng. Dư nợ trái phiếu riêng lẻ tại thời điểm cuối tháng 10-2023 là khoảng 1 triệu tỉ đồng, chiếm 10,5% GDP năm 2022, bằng 8% tổng dư nợ tín dụng của nền kinh tế.
Thời gian vừa qua, doanh nghiệp có khó khăn về thanh khoản dẫn tới có khả năng chậm thanh toán gốc, lãi trái phiếu doanh nghiệp đã chủ động đàm phán với nhà đầu tư để thanh toán gốc, lãi trái phiếu bằng tài sản khác (chủ yếu bằng sản phẩm bất động sản). Kéo dài kỳ hạn trái phiếu hoặc thay đổi điều kiện, điều khoản khác của trái phiếu (thay đổi về thời gian, phương thức, tần suất thanh toán gốc, lãi trái phiếu). Đến nay có nhiều doanh nghiệp chậm thanh toán đã có phương án đàm phán với nhà đầu tư.
Chính sách này tại Nghị định 08 là một trong các cơ sở pháp lý để doanh nghiệp đàm phán với nhà đầu tư cơ cấu lại các khoản nợ trái phiếu, giảm áp lực trả nợ, qua đó doanh nghiệp có thời gian để điều chỉnh quy mô hoạt động, khôi phục sản xuất kinh doanh để tạo ra dòng tiền trả nợ.
Theo lý giải của Bộ Tài chính, Nghị định 65 quy định nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp là cá nhân phải đảm bảo danh mục nắm giữ có giá trị trung bình từ 2 tỷ đồng tối thiểu trong vòng 180 ngày bằng tài sản của nhà đầu tư, không bao gồm tiền vay. Để duy trì nhu cầu mua trái phiếu doanh nghiệp của các nhà đầu tư cá nhân có tiềm lực tài chính nhưng chưa tích lũy đủ thời gian 180 ngày theo quy định tại Nghị định số 65 và thị trường có thêm thời gian điều chỉnh, Nghị định số 08 quy định ngưng thực hiện quy định nêu trên tại Nghị định 65 đến hết ngày 31-12-2023.
Sau hơn 8 tháng triển khai Nghị định 08, nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp là cá nhân đã tích lũy đủ thời gian 180 ngày để đáp ứng quy định nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp tại Nghị định 65 nên không cần thiết kéo dài thời gian ngưng hiệu lực thi hành quy định này.
Đối với chính sách ngưng hiệu lực thi hành quy định xếp hạng tín nhiệm, Bộ Tài chính cũng đề xuất không kéo dài thời gian ngưng quy định xếp hạng tín nhiệm bắt buộc đối với trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ. Bởi từ ngày 1-1-2023, trái phiếu doanh nghiệp chào bán ra công chúng đã thực hiện quy định về xếp hạng tín nhiệm đối với các đợt chào bán bắt buộc phải có xếp hạng tín nhiệm. Các doanh nghiệp phát hành ra công chúng năm 2023 đều không thuộc trường hợp bắt buộc xếp hạng tín nhiệm.
Đối với phát hành riêng lẻ, từ khi Nghị định 08 có hiệu lực thi hành đến 3-11-2023, nếu áp dụng quy định của Nghị định 65 thì có ít doanh nghiệp thuộc trường hợp phải xếp hạng tín nhiệm theo quy định.
Như vậy, theo quy định tại Nghi định 65, tương tự như trái phiếu phát hành ra công chúng, chỉ một số trường hợp đáp ứng đủ các điều kiện thì phải bắt buộc xếp hạng tín nhiệm nên số đợt phát hành phải có xếp hạng tín nhiệm dự kiến còn hạn chế. Do vậy, việc tiếp tục thực hiện quy định tại Nghị định 65 sẽ không có vướng mắc.
Tại cuộc họp trên, Bộ Tài chính cũng cho rằng không cần thiết kéo dài thời gian ngưng hiệu lực thi hành quy định giảm thời gian phân phối trái phiếu. Nghị định 65 quy định thời gian phân phối trái phiếu của từng đợt chào bán không vượt quá 30 ngày (quy định trước đây tại Nghị định số 153 là 90 ngày, tương tự như trái phiếu doanh nghiệp chào bán ra công chúng). Mục tiêu của quy định này là nhằm hạn chế việc doanh nghiệp lợi dụng thời gian phân phối trái phiếu dài, chào mời nhà đầu tư cá nhân nhỏ lẻ không phải nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp mua trái phiếu.
Để góp phần hỗ trợ doanh nghiệp cân đối và huy động các nguồn lực để thanh toán nghĩa vụ nợ đến hạn, Nghị định 08 quy định ngưng thực hiện quy định về giảm thời gian phân phối trái phiếu đến hết ngày 31-12-2023. Đến nay, thanh khoản của thị trường đã ổn định trở lại. Để hạn chế rủi ro đối với thị trường trái phiếu doanh nghiệp, hạn chế tình trạng doanh nghiệp lợi dụng phân phối, chào mời nhà đầu tư cá nhân nhỏ lẻ không phải nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp tham gia mua trái phiếu, Bộ Tài Chính cho rằng không cần thiết kéo dài thời gian ngưng hiệu lực thi hành quy định này.
Phát biểu tại cuộc họp, Thứ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Đức Chi cho biết, Bộ Tài chính sẽ tiếp thu cả 2 luồng ý kiến liên quan tới các đề xuất nêu trên, cân nhắc kỹ lưỡng để đưa ra phương án sao cho phù hợp nhất với tình hình thực tế.
Để tiếp tục ổn định và phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp, Bộ Tài chính đã báo cáo lãnh đạo Chính phủ một loạt các giải pháp. Đối với các giải pháp về cơ chế, chính sách trong trung và dài hạn, Bộ Tài chính đã báo cáo để rà soát tổng thể, nghiên cứu báo cáo cấp có thẩm quyền sửa đổi quy định về phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ và người có liên quan (tại Luật Chứng khoán, Luật Doanh nghiệp và các Luật liên quan).
Trường hợp cần thiết, kiến nghị cấp có thẩm quyền ban hành Luật sửa đổi, bổ sung một số Luật để kịp thời xử lý các vướng mắc về pháp lý đối với thị trường trái phiếu doanh nghiệp. Rà soát, hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực thi các quy định pháp luật về phá sản doanh nghiệp để các doanh nghiệp có đủ quy trình thực hiện phá sản một cách có trật tự. Bộ Xây dựng nghiên cứu trình cấp có thẩm quyền bổ sung quy định về chỉ tiêu an toàn tài chính trong lĩnh vực xây dựng và bất động sản.
Nỗi lo đáo hạn trái phiếu cùng áp lực xoay xở dòng tiền
Theo Hiệp hội Thị trường trái phiếu (VBMA), trong năm 2024, tổng giá trị trái phiếu sẽ đến hạn là 276.990 tỉ đồng. Trong đó, 41% giá trị trái phiếu sắp đáo hạn thuộc nhóm bất động sản với gần 113,486 tỉ đồng, sau đó là nhóm ngân hàng với gần 54,497 tỉ đồng (chiếm 20%).
Vẫn theo VBMA, tính đến ngày 29-12-2023, đã có 55 đợt phát hành riêng lẻ trong tháng 12 với tổng giá trị hơn 42.805 tỉ đồng. Cả năm 2023, tổng giá trị phát hành trái phiếu doanh nghiệp được ghi nhận là 311.240 tỉ đồng. Trong đó có 29 đợt phát hành ra công chúng trị giá 37.070 tỉ đồng (chiếm gần 12% tổng giá trị phát hành) và 286 đợt phát hành riêng lẻ trị giá 274.170 tỉ đồng (chiếm hơn 88%).
Số liệu được VBMA tổng hợp từ HNX cũng cho thấy, các doanh nghiệp đã mua lại 32.677 tỉ đồng trái phiếu trong tháng 12. Tổng giá trị trái phiếu đã được các doanh nghiệp mua lại trước hạn trong năm 2023 đạt 241,950 tỉ đồng, tăng 5,3% so với năm 2022 và tương đương hơn 80% giá trị phát hành.
Trong năm 2024, tổng giá trị trái phiếu sẽ đến hạn là gần 300.000 tỉ đồng. Trong đó 41% giá trị trái phiếu sắp đáo hạn thuộc nhóm bất động sản với gần 113,486 tỉ đồng, theo sau là nhóm ngân hàng với gần 54,497 tỉ đồng (chiếm 20%).
Các chuyên gia kinh tế cho rằng, mặc dù có những tín hiệu cải thiện và tích cực hơn nhưng thị trường trái phiếu vẫn được chưa thể phục hồi trở lại thời hoàng kim như năm 2021 do còn nhiều tổ chức phát hành vẫn gặp khó khăn về kinh doanh và dòng tiền khiến các nhà đầu tư vẫn còn dè dặt, thận trọng.
Chính phủ đã thông qua Nghị định số 08/2023/NĐ-CP để hỗ trợ các doanh nghiệp có thêm thời gian giải quyết vấn đề trả nợ. Song, khối lượng trái phiếu doanh nghiệp đáo hạn trong 2023 là không quá lớn. Trong khi đó áp lực đáo hạn sẽ gia tăng trong 2024, trong đó riêng nhóm bất động sản sẽ có gần 120.000 tỉ đồng trái phiếu đáo hạn trong năm 2024. Năm nay sẽ là năm có áp lực thanh toán trái phiếu đáo hạn đạt đỉnh.
Cung cấp thông tin cho báo chí, ông Ngô Trí Trung, Trường Đại học CMC, cho rằng áp lực đáo hạn trái phiếu doanh nghiệp trong năm 2024 rất lớn. Hoạt động phát hành trái phiếu doanh nghiệp trong năm 2023 đạt 268.000 tỉ đồng, giảm 1% so với năm 2022. Lãi suất trái phiếu doanh nghiệp bình quân trong năm 2023 đạt 8,3%, cao hơn so với mức trung bình 7,9% của năm 2022.
Tuy nhiên, ông Trung cho rằng đầu năm 2024, Nghị định số 08/2023/NĐ-CP sẽ hết hiệu lực. Việc thực hiện Nghị định 65/2022/NĐ-CP ngày 16/9/2022 (về sửa đổi Nghị định 153/2020/NĐ-CP quy định về chào bán, giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tại thị trường trong nước và chào bán trái phiếu doanh nghiệp ra thị trường quốc tế) sẽ gây ra những áp lực rất lớn cho các doanh nghiệp đáo hạn trái phiếu.
Áp lực đáo hạn trái phiếu năm 2024 rất lớn với khoảng 330.000 tỉ đồng, chưa bao gồm số trái phiếu vi phạm nghĩa vụ trả nợ gốc và lãi. Trong đó, ba nhóm trái phiếu doanh nghiệp có tỷ lệ nợ xấu cao nhất hiện nay là bất động sản, vật liệu xây dựng và năng lượng tái tạo. Hiện nay trên thị trường đang có 147 tổ chức phát hành vi phạm nghĩa vụ trả lãi, gốc. Tỉ lệ trả chậm chung toàn thị trường trái phiếu phi ngân hàng ở mức 20%. Với dự báo thị trường bất động sản tiếp tục khó khăn, thị trường năng lượng tái tạo chưa có đột phá về chính sách, dẫn tới rủi ro nợ xấu trái phiếu với các doanh nghiệp thuộc hai nhóm ngành này tiếp tục gia tăng.
Nhóm phân tích của Công ty TNHH Chứng khoán Ngân hàng TMCP Ngoại Thương Việt Nam cũng cho rằng, áp lực trái phiếu đáo hạn tương đối lớn tập trung trong năm 2024 - 2025 sẽ kéo theo nguy cơ nợ xấu đến từ một số doanh nghiệp gặp khó khăn nghiêm trọng về thanh khoản. Việc đàm phán gia hạn chỉ giúp chậm lại thời điểm thanh toán và trong nhiều trường hợp khiến doanh nghiệp phải chịu mức lãi suất cao hơn. Thêm vào đó, nguồn vốn huy động từ trái phiếu doanh nghiệp sẽ vẫn hạn chế, chủ yếu dành cho các doanh nghiệp lớn, có uy tín tốt và tài sản đảm bảo pháp lý rõ ràng.
Để thúc đẩy phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp hiệu quả, an toàn, bền vững trong năm 2024, ông Trung đề xuất, cần tiếp tục rà soát, hoàn thiện cơ chế chính sách sửa đổi quy định về phát hành trái phiếu riêng lẻ và người có liên quan tại Luật Chứng khoán, Luật Doanh nghiệp và các luật liên quan.
Bên cạnh đó, cần khẩn trương rà soát, đánh giá kỹ lưỡng, cụ thể khả năng thanh toán, chi trả của các tổ chức phát hành trái phiếu doanh nghiệp, nhất là các trái phiếu đến hạn thanh toán trong cuối năm 2023 và năm 2024. Chủ động xây dựng kịch bản, đánh giá tác động và có phương án, biện pháp cụ thể, hiệu quả xử lý theo thẩm quyền, góp phần bảo đảm an toàn, an ninh thị trường tài chính, tiền tệ.
Đồng thời, đa dạng hóa sản phẩm trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp, đa dạng hóa cơ sở nhà đầu tư, nhất là nhà đầu tư tổ chức, nhà đầu tư chuyên nghiệp.
