(KTSG Online) – Chừng 17 năm trước, khi chúng tôi bắt tay vào làm báo mạng, loại hình báo chí rất mới đối với cơ quan báo chí vốn dĩ có thế mạnh báo giấy, mà lại là tuần báo. Hàng ngày, chúng tôi hội ý với nhau về nội dung và kỹ thuật liên quan đến hạ tầng mạng. Nhưng, tôi nhớ mãi cho tới hôm nay câu nói của người phụ trách báo mạng ở cơ quan trong một lần anh ấy chia sẻ...
Lúc đó, chúng tôi vò đầu bứt tai trước những yêu cầu, đòi hỏi của kỹ thuật web, đặc biệt là công cụ tìm kiếm Google vốn cũng mới phát triển mà nếu không theo những “chuẩn mực” của công cụ tìm kiếm này thì tin bài, trang báo của chúng tôi sẽ lận đận ở phía sau, thậm chí bị cảnh báo không an toàn khi bạn đọc truy cập trang web. “Kiểu này rồi thế nào báo chí cũng phụ thuộc vào họ”, người phụ trách báo mạng của cơ quan tôi thốt lên và đến nay thì câu này hoàn toàn chính xác, và càng lúc, báo mạng càng phụ thuộc vào các công cụ tìm kiếm.
Rất ngẫu nhiên, một ông bạn nhà báo tặng tôi cuốn “Đổi mới sáng tạo trong báo chí 2023 – báo cáo toàn cầu”, một đặc san như sách, dày hơn 100 trang của báo Nhân dân hợp tác với Công ty Tư vấn Innovation Media xuất bản đầu năm nay. Trong ấn phẩm này, tôi tâm đắc với bài viết dài 2 trang có tựa “Không được sử dụng nội dung nếu không được phép”.
Sở dĩ tôi tâm đắc là do bài viết có 5 phần thì phần đầu tiên lại có cái gì đó na ná cái mà tôi đã từng nghe ông sếp tôi nói nhiều năm về trước, thời Google mới phát triển. “Nên nhớ rằng những công cụ như ChatGPT được xây dựng bằng cách dựa nhiều vào công sức của báo chí. Nội dung báo chí chiếm đến 30% nội dung đầu vào để huấn luyện AI. Đừng mắc lại sai lầm cũ là cung cấp miễn phí mọi nội dung nữa. Chúng ta từng đi theo con đường này trước đây với Web 1.0 và 2.0 với hy vọng lượng truy cập đến với website của chúng ta thông qua tìm kiếm sẽ giúp mở rộng quy mô và bước vào kỷ nguyên mới đầy tươi sáng. Thực tế là Google và các máy tìm kiếm khác đã thống trị thị trường quảng cáo trực tuyến, còn các cơ quan báo chí hầu như không kiểm soát được nguồn doanh thu cũng như nội dung của họ”, trích từ cuốn đặc san.
ChatGPT (Chat Generative Pre-training) dù gì cũng là công nghệ mới, trong đó có báo chí trên thế giới cũng như ở Việt Nam - không ít tờ báo trong nước hiện nay ít nhiều ứng dụng ChatGPT. Khi áp dụng, hầu như các tờ báo phải “dạy cho AI” - là thuật ngữ mà nhân viên kỹ thuật các trang web có ứng dụng ChatGPT hay nhắc tới. Nói "dạy" cho sang chứ bản chất là dùng thông tin trên báo, trên mạng (cũng từ báo) để huấn luyện AI một khi AI trả lời sai.
Ý tác giả của bài viết trong đặc san nói tới là “không được sử dụng nội dung nếu không được phép”, chính là không rơi vào cái bẫy cung cấp nội dung miễn phí để hy vọng thu lại cái gì đó như như các trang mạng từng hy vọng tăng lượt xem trước đây, khi các "đại gia" tìm kiếm mới phát triển.
Các phần khác trong bài viết cùng với những phân tích đáng để các nhà báo suy ngẫm. Đó là “Tìm ra thế mạnh riêng thì sẽ tìm thấy mô hình kinh doanh phù hợp”, “Ưu tiên nền tảng kỹ thuật số không có nghĩa là ưu tiên mạng xã hội”, “Mô hình CPM (tạm hiểu là quảng cáo thụ động hay còn gọi là quảng cáo hiển thị lên trang web) đã thất bại rồi, đừng cố gắng sữa chữa làm gì”. Dường như ý của tác giả bài viết trong đặc san muốn nói đến các tờ báo nên có hướng đi riêng, không quá phụ thuộc vào trí tuệ nhân tạo, cũng đừng nên phụ thuộc vào các nền tảng mạng xã hội, không chạy đua tăng lượt xem để kiếm quảng cáo hiển thị.
Với những ai đang làm báo in và các nhà báo, cơ quan báo in đang than thở báo in gặp khó thì có lẽ nên xem đặc san này, vì có khá nhiều phần nói về báo in và giá trị của nó thời AI. “Các tờ báo in quá giá trị nên đừng đăng tải những nội dung mà người xem có thể đọc từ những nơi khác. Thay vào đó, hãy nâng niu và có thái độ đối xử phù hợp với báo in như là với các sản phẩm đắt giá, hãy chọn lọc thông tin thật thận trọng với chiều sâu và sự thông hiểu mà chỉ con người mới có thể mang lại”, trích từ sách.
Lời khuyên của sách có lẽ là “Chúng ta nên thận trọng về các cách thức ứng dụng AI, ứng dụng có trách nhiệm trước khi hồ hởi về những tiềm năng của nó”.
AI, thông minh nhân tạo. Báo chí, thông minh tự nhiên. Cái gì nhân tạo, thì có giới hạn, cả về khả năng và thời gian. Cái gì tự nhiên thì hầu như là vĩnh cửu. Xét về quy luật, tự nhiên sẽ luôn thắng thế trước nhân tạo. Nhưng xét theo thời điểm, thì có thể bị áp đảo phần nào. Nhưng nếu để trí tuệ nhân tạo áp đảo hoàn toàn trí tuệ con người, thì đó chính là lỗi của con người.