(KTSG) - Sau nhiều tháng dần hạ nhiệt, căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc đã nóng trở lại trong tuần qua với hàng loạt động thái “ăn miếng trả miếng”. Điều này đã khiến xung đột thương mại một lần nữa trở thành tâm điểm toàn cầu, làm rung chuyển thị trường và dấy lên mối lo ngại về những diễn biến tiếp theo.
- Giải mã điều gì xảy ra khi Mỹ ‘đóng cửa’ Chính phủ?
- Nguy cơ đứt gãy chuỗi cung ứng chip toàn cầu khi Trung Quốc siết đất hiếm
Trong những năm qua, căng thẳng trong quan hệ Mỹ - Trung Quốc đã trở thành hiện tượng thường trực, vượt khỏi giới hạn của các nhiệm kỳ tổng thống và ranh giới đảng phái chính trị tại Washington. Tuy nhiên, sự trở lại của ông Donald Trump tại Nhà Trắng hồi đầu năm nay đã đưa cuộc đối đầu này lên một cấp độ mới.
Hàng loạt mức thuế quan và biện pháp hạn chế thương mại đã được Washington ban hành, nâng lên rồi hạ xuống trong nửa đầu năm nay. Các động thái này đã châm ngòi cho những biện pháp trả đũa từ phía Bắc Kinh. Căng thẳng chỉ tạm lắng trong những tháng gần đây sau các vòng đàm phán tại Geneva, London và Madrid. Những từ như “tan băng” và “đình chiến” đã dần thay thế cho cảnh báo về “chiến tranh” kinh tế.
Dấu hiệu căng thẳng lại trỗi dậy
Tuy nhiên, sự yên ả đó đã phần nào bị phá vỡ trong tuần trước, khi Trung Quốc vào ngày 9-10-2025 bất ngờ công bố các biện pháp kiểm soát chặt chẽ mới đối với xuất khẩu khoáng sản đất hiếm và nam châm, nguyên liệu thiết yếu cho mọi thứ từ máy tính xách tay, xe điện cho đến máy bay chiến đấu, tàu ngầm và tên lửa của quân đội Mỹ. Bắc Kinh đã bổ sung thêm năm nguyên tố đất hiếm vào danh sách bảy nguyên tố đã áp dụng kiểm soát từ trước.
Vấn đề nằm ở chỗ ai có thể thay thế chuỗi cung ứng nhanh hơn. Và, ít nhất bây giờ, tôi nghĩ Trung Quốc đang chiếm ưu thế”, nhà kinh tế Aleksandar Tomic tại Đại học Boston nói.
Chỉ một ngày sau đó, Tổng thống Donald Trump đáp trả bằng việc công bố mức thuế 100% mới đối với hàng hóa Trung Quốc, cùng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu công nghệ trọng yếu sang nước này. Ông Trump còn đe dọa hủy cuộc gặp dự kiến với Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình vào cuối tháng này bên lề hội nghị các nhà lãnh đạo châu Á tại Hàn Quốc, buổi gặp nhằm làm tiền đề cho hội nghị thượng đỉnh toàn diện đầu năm sau.
Một động thái khác cũng gây ra nhiều lo ngại là việc Trung Quốc áp phí cập cảng đặc biệt với tàu thuyền do các doanh nghiệp, tổ chức và cá nhân Mỹ sở hữu hoặc vận hành. Biện pháp này nhằm trả đũa mức phí cập cảng của Mỹ với tàu của Trung Quốc được công bố từ trước đó, và cũng sẽ được áp dụng từ ngày 14-10-2025 - thời điểm phí cập cảng của Mỹ có hiệu lực.
Thị trường tài chính chao đảo
Hiện vẫn chưa rõ các động thái công khai từ Washington và Bắc Kinh có phải là bước đệm cho các cuộc đàm phán kín hay không. Tuy nhiên, chúng đã khiến thị trường chứng khoán toàn cầu chao đảo, trong đó, chứng khoán Mỹ từ chỗ lập đỉnh hồi đầu tuần, đã ghi nhận tuần giao dịch tệ nhất trong nhiều tháng qua.
Kết thúc phiên giao dịch hôm 10-10-2025, chỉ số công nghiệp Dow Jones giảm gần 900 điểm, trong khi S&P 500 và Nasdaq có phiên giảm mạnh nhất kể từ ngày 10-4-2025 với hơn 2.000 tỉ đô la Mỹ giá trị vốn hóa “bốc hơi” khỏi thị trường. Tính chung trong cả tuần, cả ba chỉ số chính của Phố Wall đều giảm trên 2% giá trị, trong đó, S&P 500 ghi nhận mức giảm lớn nhất kể từ tháng 5-2025, còn Nasdaq ghi nhận mức giảm mạnh nhất kể từ tháng 4-2025. Chứng khoán châu Âu cũng chịu áp lực lớn, với chỉ số STOXX 600 của khu vực giảm 1,25% trong phiên giao dịch cuối tuần.
Những lo ngại về căng thẳng thương mại Mỹ - Trung Quốc cũng lan sang thị trường tài sản mã hóa, kích hoạt đợt bán tháo ồ ạt tiền kỹ thuật số, qua đó cho thấy mức độ rủi ro rất lớn cho các nhà đầu tư sử dụng đòn bẩy vốn.
Theo nền tảng phân tích dữ liệu CoinGlass, các đồng tiền kỹ thuật số như Bitcoin, Ether, Solana… đã chịu tác động nặng nề do các lệnh bán tháo bắt buộc với tổng giá trị lên tới 18,28 tỉ đô la Mỹ chỉ trong 24 giờ. Các chuyên gia của CoinGlass nhận định đây là sự kiện bán tháo lớn nhất trong lịch sử tiền kỹ thuật số.
Trả lời phỏng vấn Reuters, bà Anna Rathbun - nhà sáng lập kiêm giám đốc điều hành công ty tư vấn Grenadilla đánh giá, “những gì vừa diễn ra là một sự cố, nhưng nó cho thấy, có thể các cuộc đàm phán, các điều khoản đang không thực sự như mong muốn của các bên. Tình trạng này có thể kéo dài đến năm 2026. Việc Mỹ bắt đầu áp thuế đã diễn ra vào đầu tháng 4-2025, sau đó các mức thuế cao với Trung Quốc tiếp tục được trì hoãn đến ngày 9-7-2025 rồi ngày 1-8-2025. Còn bây giờ, thời điểm trì hoãn tiếp theo vẫn chưa được xác định và đó là một mối lo ngại đối với thị trường”.
Kịch bản căng thẳng leo thang trở lại cũng gây ảnh hưởng tới thị trường chứng khoán Trung Quốc, một trong những thị trường hoạt động tốt nhất trong năm nay. Chỉ số Hang Seng của Hồng Kông (Trung Quốc) đã tăng 31% kể từ đầu năm khi cổ phiếu Trung Quốc được hưởng lợi từ thỏa thuận đình chiến thương mại với Mỹ, bên cạnh sự lạc quan về sức mạnh ngày càng tăng của nước này trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo.
“Thị trường Trung Quốc có thể sẽ đối mặt với một số áp lực”, ông Haris Khurshid, Giám đốc đầu tư tại Karobaar Capital LP có trụ sở tại Chicago, cho biết. “Tin tức về thuế quan và các biện pháp hạn chế mới trong lĩnh vực công nghệ mới sẽ gây áp lực lên tâm lý thị trường”.
Tuy vậy, theo ông Hao Hong, Giám đốc đầu tư tại Lotus Asset Management tại Hồng Kông (Trung Quốc), căng thẳng gia tăng có thể được coi là một phần trong chiến lược đàm phán trước cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ - Trung. Do vậy, các diễn biến này “sẽ làm giảm đà tăng nhưng khó có thể thay đổi quỹ đạo tăng của thị trường”.
Đòn gió hay chiến lược đàm phán
Theo ông Marc Chandler, Giám đốc chiến lược thị trường tại Bannockburn Capital Markets ở Ohio, “hiện vẫn chưa rõ những diễn biến vừa qua là dấu chấm hết cho cuộc đình chiến thuế quan, và hai bên sẽ nhanh chóng leo thang căng thẳng, hay chỉ là khúc dạo đầu cho cuộc đàm phán giữa ông Tập Cận Bình và ông Donald Trump”.
Sau các động thái cảnh báo áp thuế của Tổng thống Donald Trump, phía Trung Quốc đã lên tiếng khẳng định, “không sợ” chiến tranh thương mại với Mỹ. Theo Bộ Thương mại Trung Quốc, từ sau cuộc đàm phán cấp cao tại Madrid hồi giữa tháng 9, phía Mỹ đã có nhiều biện pháp hạn chế mới nhằm vào doanh nghiệp Trung Quốc, như tăng phí cập cảng và mở rộng danh sách đen thương mại, gây tổn hại đến lợi ích của nước này cũng như làm suy yếu triển vọng đàm phán. Giới chức Trung Quốc cũng bảo vệ những biện pháp nước này vừa công bố, khẳng định các yêu cầu mới với xuất khẩu nguyên vật liệu đất hiếm “không phải là lệnh cấm xuất khẩu” và sẽ chỉ có tác động nhỏ đến thị trường đất hiếm toàn cầu.
Trong khi đó, ông Donald Trump cho biết chưa hủy kế hoạch cho cuộc gặp với lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình như cảnh báo ban đầu và sẽ chờ đợi những diễn biến tiếp theo trước khi mức thuế mới có hiệu lực từ 1-11. Vị Tổng thống Mỹ cũng để ngỏ khả năng có thể áp thêm hạn chế xuất khẩu với Trung Quốc liên quan đến linh kiện máy bay Boeing.
Trong một phát biểu trên mạng xã hội hôm Chủ nhật (12-10), Tổng thống Donald Trump đã cho thấy sự mềm mỏng hơn đáng kể, gọi ông Tập Cận Bình là “người rất được tôn trọng” và khẳng định Mỹ muốn “giúp đỡ” Trung Quốc chứ không muốn gây tổn hại cho nền kinh tế nước này.
Có thể thấy, cả hai bên vẫn để ngỏ cơ hội giảm căng thẳng. Trung Quốc đã hoãn việc bắt đầu áp dụng các biện pháp mới đến ngày 1-12-2025, trong khi ông Trump lùi thời điểm áp các biện pháp trả đũa đến ngày 1-11-2025 - tức hai ngày sau cuộc gặp dự kiến với ông Tập Cận Bình. Điều này cho thấy hai nền kinh tế lớn nhất thế giới có thể đang cố gắng thiết lập vị thế cứng rắn để gia tăng sức ép trong đàm phán.
Trước khi căng thẳng leo thang trong tuần vừa rồi, cả hai bên cũng từng có những cử chỉ hòa giải. Tổng thống Donald Trump từng hủy gói viện trợ vũ khí trị giá 400 triệu đô la Mỹ cho Đài Loan (Trung Quốc) và gỡ bỏ lệnh cấm bán chip AI cho Trung Quốc. Ở chiều ngược lại, Trung Quốc đã tăng cường kiểm soát hóa chất đầu vào sản xuất fentanyl như yêu cầu của Mỹ và đồng ý để một liên doanh Mỹ sở hữu 80% TikTok.
Những quân bài mặc cả trong đàm phán
Trong bối cảnh vẫn còn nhiều ẩn số trong các cuộc đàm phán hậu trường, khó có thể xác định bên nào đang chiếm ưu thế. Tuy nhiên, Trung Quốc có thể tận dụng cơ hội khi Tổng thống Donald Trump phải đối mặt với tình trạng Chính phủ Mỹ đóng cửa và tác động ngày càng rõ rệt của cuộc chiến thương mại.
Nông dân trồng đậu nành Mỹ vốn trông cậy vào thị trường Trung Quốc nay đang bị bỏ qua để nhường chỗ cho nguồn cung từ Brazil, Argentina và các nước khác. Các nhà đầu tư Mỹ đã hào hứng chứng kiến thị trường chứng khoán bùng nổ nhờ làn sóng trí tuệ nhân tạo, nhưng Trung Quốc vẫn đang thống trị nguồn cung khoáng sản đất hiếm - yếu tố then chốt cho phần cứng công nghệ. Người tiêu dùng Mỹ, vốn quen với dòng chảy hàng hóa giá rẻ từ các dây chuyền sản xuất Trung Quốc, giờ đây đang phải đối mặt với việc giá cả dần tăng cao.
“Vấn đề nằm ở chỗ ai có thể thay thế chuỗi cung ứng nhanh hơn. Và, ít nhất bây giờ, tôi nghĩ Trung Quốc đang chiếm ưu thế”, nhà kinh tế Aleksandar Tomic tại Đại học Boston nói. “Tôi không rõ chu kỳ sinh trưởng của một cây đậu nành là bao lâu, nhưng tôi đoán bạn trồng được đậu nhanh hơn xây một nhà máy đồ chơi”.
Một trong những quân bài then chốt của Trung Quốc là sự thống trị chuỗi cung ứng khoáng sản đất hiếm, khi nước này hiện kiểm soát gần 70% hoạt động khai thác và 90% hoạt động chế biến toàn cầu. Việc Trung Quốc sử dụng thế mạnh này làm đòn bẩy khi ông Trump gây sức ép là điều dễ hiểu.
Để giảm bớt phụ thuộc vào Trung Quốc, Mỹ đang ráo riết tìm nguồn cung đất hiếm thay thế. Mỹ cũng là quốc gia có trữ lượng đất hiếm lớn, nhưng do quá trình công nghiệp hóa chậm lại và chi phí môi trường cao, nên đang bị tụt lại so với Trung Quốc và Brazil trong việc khai thác. Đây là lý do ông Trump tìm cách ký các hợp đồng khai thác khoáng sản với các quốc gia như Ukraine, Congo, Myanmar, và Venezuela, mặc dù các nước này đang phải đối mặt với nhiều khủng hoảng.
Điểm nghẽn lớn nhất của Mỹ chính là sự phụ thuộc vào Trung Quốc trong khâu chế biến đất hiếm thành sản phẩm cuối cùng. Hiện Mỹ xuất khẩu đến 95% đất hiếm sang Trung Quốc để chế biến vì chi phí trong nước quá cao. Tăng cường năng lực chế biến ở Mỹ sẽ mất nhiều năm và vướng nhiều thủ tục phức tạp.
Ở chiều ngược lại, Mỹ cũng đang nắm giữ những lợi thế lớn trên bàn đàm phán, như năng lực vượt trội về sản xuất chip và phần mềm thiết kế chip - điều mà Trung Quốc chưa thể tự chủ hoàn toàn. Ngay cả khi kim ngạch thương mại song phương sụt giảm do căng thẳng, Mỹ hiện vẫn là thị trường tiêu thụ lớn nhất của Trung Quốc, chiếm khoảng 15% hàng xuất khẩu.
Do vậy, dù căng thẳng leo thang và nhiều người đã bàn về khả năng “tách rời” hay “chia tách” kinh tế Mỹ - Trung, một thực tế rõ ràng là trong thời gian tới, hai nền kinh tế này vẫn sẽ gắn bó chặt chẽ với nhau. Vì vậy, thay vì “ly hôn” - một lựa chọn không thực tế ở thời điểm hiện tại, Mỹ và Trung Quốc vẫn sẽ cần trở lại bàn đàm phán, tìm kiếm một giải pháp hòa hợp để cùng phát triển và duy trì ổn định kinh tế toàn cầu.
Nguồn: Bloomberg, CNBC, CNN, Financial Times, AP, Reuters, USA Today
