Carbon từ lúa, đừng xem là kế sinh nhai

(KTSG Online) – Nông dân trồng lúa phát thải cao thì tiềm năng bán tín chỉ carbon là có thật. Nhưng đừng ảo tưởng đây là “cần câu cơm”. Nó chỉ là phần thưởng cho ai làm đúng, làm đủ, làm bền vững.

• Ngành trồng trọt đặt mục tiêu giảm 30% khí metan vào năm 2030
• Một triệu héc ta lúa giảm phát thải: vì sao thận trọng với mô hình thí điểm?

Việt Nam có hơn 7,2 triệu héc ta lúa nước, không chỉ sản xuất lúa gạo cho tiêu dùng trong nước và xuất khẩu, nhưng ruộng lúa cũng là nơi phát thải hàng triệu tấn khí metan mỗi năm. Theo Ủy ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu (IPCC) của Liên hiệp quốc, canh tác lúa nước là một trong những nguồn phát thải metan lớn nhất trong nông nghiệp toàn cầu, chỉ sau chăn nuôi.

Metan là khí nhà kính có sức nóng gấp 28-34 lần CO₂ trong chu kỳ ngắn hạn. Việt Nam hiện đang khuyến khích nhà nông cùng doanh nghiệp chuyển canh tác lúa nước giảm phát thải, nhưng tất cả mới chỉ bắt đầu.

Tìm cách giảm phát thải 6.000 héc ta lúa ở Nghệ An

Tại Nghệ An, Công ty Green Carbon phối hợp Viện Cây lương thực và cây thực phẩm (Học viện Nông nghiệp Việt Nam) triển khai dự án lúa ứng dụng công nghệ tưới “ướt – khô luân phiên” (AWD). Kỹ thuật này hiểu đơn giản là ruộng lúa khô xen kẽ thay vì ngập nước liên tục, giúp giảm 30 - 50% phát thải metan, tiết kiệm tới 20 - 30% lượng nước tưới mà vẫn đảm bảo năng suất.

Dự án áp dụng thí điểm trên 6.000 héc ta trong năm đầu tiên, hướng tới mở rộng lên 62.000 héc ta trong 10 năm và hiện đang trong quá trình đăng ký tín chỉ carbon theo tiêu chuẩn Gold Standard (GS), hệ thống chứng nhận quốc tế và các tín chỉ (gọi là VERs) chỉ được cấp sau khi có đo đạc thực tế lượng khí giảm phát, qua kiểm định độc lập.

Theo tài liệu thiết kế dự án (PDD), mỗi héc ta lúa áp dụng AWD có thể tạo ra 4 - 7 tấn tín chỉ CO₂e (gọi là carbon tương đương) mỗi vụ. Tín chỉ sẽ được bán trên thị trường quốc tế và chia sẻ lại cho nông dân bằng tiền mặt hoặc vật tư nông nghiệp.

An Giang đi tiên phong

Tại An Giang, một dự án lúa khác cũng đang tạo tiếng vang trên thế giới khi trở thành dự án đầu tiên trên thế giới được tổ chức Verra (Mỹ) phê duyệt theo phương pháp VM0051, tạm hiểu là chuẩn carbon mới dành riêng cho lúa nước. Dự án do Green Carbon phát triển, phối hợp với Tập đoàn Lộc Trời và Viện Lúa ĐBSCL thực hiện.

VM0051 cho phép tính toán lượng giảm phát thải từ các kỹ thuật như AWD, quản lý phân bón, sử dụng giống cải tiến… với dự kiến cắt giảm 590.000 tấn CO₂e mỗi năm, tương đương phát hành khoảng 4 triệu tín chỉ carbon trong 7 năm đầu.

Việc được Verra công nhận đánh dấu một bước tiến quan trọng, mở ra cơ hội cho hơn 2 triệu héc ta lúa ở miền Tây sông nước bước vào thị trường carbon quốc tế, vốn đang được nhiều hãng hàng không, chuỗi bán lẻ và tập đoàn toàn cầu tìm mua để thực hiện cam kết trung hòa carbon.

Không chỉ là bán tín chỉ

Dù tiềm năng thị trường rất lớn, nhưng giá trị kinh tế từ tín chỉ carbon không phải là điều quan trọng nhất ngay lúc này, bởi lắm khi chẳng đáng là bao. Việc chuyển sang canh tác giảm phát thải quan trọng nhất là giúp nhà nông tiết kiệm nước, giảm chi phí bơm tưới, ít dùng phân đạm, những khoản chi phí không nhỏ trong bối cảnh chi phí đầu vào tăng cao.

Hơn nữa, ruộng lúa nếu giảm phát thải thực sự, được các tổ chức quốc tế công nhận tín chỉ carbon thì sản phẩm lúa gạo làm ra có thể gắn nhãn “carbon thấp”, mặc nhiên người tiêu dùng xem đây là lúa gạo được canh tác ít gây nhiễm môi trường, từ đó nâng giá trị thương mại trong xuất khẩu, tương tự như xu hướng cà phê hay thủy sản xanh.

Thay đổi thói quen sản xuất, cùng với việc nông dân trực tiếp tham gia đo đạc, ghi chép sản lượng, mực nước, lịch canh tác… giúp hình thành thói quen sản xuất có kiểm soát, chừng mực nào đó là nền tảng cho nông nghiệp thông minh và chuyển đổi số.

Tín chỉ là phần thưởng chứ không phải “cần câu cơm”

Theo Viện Môi trường Nông nghiệp, vào năm 2020, diện tích lúa canh tác cả nước là 7,28 triệu héc ta, trong đó 5,25 triệu héc ta tưới ngập thường xuyên (tức phát thải cao), chỉ có 0,52 triệu héc ta áp dụng rút nước giữa vụ nhiều lần (giảm phát thải metan). Viện này tính toán rằng một năm, canh tác lúa ở Việt Nam thải ra 77,3 triệu tấn CO2e.

Nghe hàng triệu tấn carbon, rồi giảm phát thải có thể bán tín chỉ với giá 5-10 đô la mỗi tín chỉ trên thị trường carbon tự nguyện, dường như nhiều doanh nghiệp và nhà nông, thậm chí giới truyền thông kỳ vọng quá lớn vào việc nông dân bán tín chỉ carbon kiếm tiền, hay làm giàu.

Nhưng ít ai biết rằng, mỗi vụ nếu trồng lúa giảm phát thải sẽ giảm 4-7 tấn carbon/héc ta, có nghĩa cứ cho 1 tấn carbon giao dịch được 5 đô la thì 1 héc ta lúa làm đúng cả vụ thêm từ giảm phát thải hơn 20 đô la, chừng 500.000 đồng/héc ta. Trong khi nông dân trồng lúa hiện nay đa số diện tích manh mún, từng thửa ruộng có khi vài trăm hay 1.000-2.000 mét vuông, tính chi ly có khi một hộ dân kiếm chỉ vài chục hay vài trăm ngàn đồng, chẳng đáng là bao.

Khi nông dân ở Nghệ An được các chuyên gia dự án tham vấn cộng đồng, khi biết được những con số cụ thể, nhiều người hiểu ra và cho rằng, thay vì chia tiền vài chục ngàn đồng cho chủ ruộng manh mún, dự án nên tưởng thưởng cho nông dân bằng quy đổi sang vật tư nông nghiệp, hỗ trợ kinh phí nạo vét kênh mương, hơn là trao tiền bán tín chỉ carbon cho nông dân.

Do vậy, không ít người cho rằng, trong quá trình chuyển đổi nông nghiệp sang phát thải thấp, tín chỉ carbon nên được xem là phần thưởng cho nhà nông trong xu hướng tiến dần đến nông nghiệp xanh, sạch, an toàn, chứ đừng hô hào hay tuyên truyền cứ như là “cần câu cơm”.