(KTSG) Nghỉ hưu, tôi cộng tác với khoa quản lý giáo dục của một trường đại học. Những bài giảng về quản lý giáo dục dần thay thế bài giảng môn vật lý, tôi thầm nghĩ thế là đã khép lại 38 năm dạy môn vật lý. Nhưng tôi lại có duyên dạy kèm môn vật lý lớp 10 cho một nhóm học sinh, trong đó có con của một học trò cũ.
Hôm rồi, tôi dạy chuyên đề “chuyển động thẳng biến đổi đều”, cái chuyên đề mà tôi đã dạy qua rất nhiều thế hệ học sinh, vậy mà bây giờ đọc - nghĩ - soạn giáo án cứ như mới dạy lần đầu.
Dạy học: quen mà lạ
Dạy học là thế! Để học sinh hiểu những khái niệm như “vận tốc tức thời” hay “gia tốc” đòi hỏi giáo viên phải linh hoạt dẫn dắt, chứ cứ “trung thành” theo sách giáo khoa thì có khi cả thầy và trò đều lúng túng. Thầy hiểu là một chuyện, hướng dẫn học trò hiểu lại là chuyện khác. Mỗi tiết lên lớp đều đòi hỏi giáo viên phải đầu tư tâm sức. Nội dung bài giảng tinh gọn, trọng tâm, theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực là thách thức đối với người thầy trong từng bài giảng, trong quan hệ với từng học sinh.
Dạy học trực tiếp đã khó, dạy học trực tuyến càng khó. Thầy trò gần mà xa, thật mà ảo, nhiều việc lạ lẫm, từ bài giảng đến phương pháp lên lớp, không có nhiều thầy cô tỏ ra sâu sắc. Phong cách cũ cho lớp học mới, những hệ lụy là tất yếu!
Chiến thắng chính mình
Gần đây, những chuyện như cô giáo “mày tao” với học sinh, hay sinh viên đòi “solo” với giảng viên ở lớp học trực tuyến làm cho nhiều nhà giáo, học sinh, sinh viên và cả phụ huynh đều quan ngại. Thật ra, những tình huống đó từng xảy ra ở lớp học trực tiếp, chỉ là không bị ghi lại bằng camera. Từng làm hiệu trưởng một trường trung học phổ thông, không ít lần tôi xử lý chuyện giáo viên mạt sát học sinh, lạm dụng đuổi học, dùng điểm số gây áp lực. Có tình huống do lỗi của giáo viên, cũng có lúc tại học sinh ương bướng.
Tôi nhớ có sự việc xảy ra ở lớp 11 nọ. Sau khi bị cô giáo hỏi dồn, một nam sinh lớn tiếng giữa lớp: “Mày ngồi xuống để bố mày nói chuyện”. May là cô giáo kiềm chế được nên vụ việc không vỡ toang. Học sinh này sau đó bị kỷ luật, nhưng tôi đã thầm cảm ơn cô giáo lúc ấy đã không hơn thua với học sinh.
Do bồng bột, hiếu thắng và cả do hoàn cảnh, một số em sẵn sàng “solo” với giáo viên, giảng viên. Lúc đó mà thầy cô muốn thắng học trò thì hậu quả có khi rất tệ hại. Người thầy biết tạo ra khoảng lặng sẽ kéo giãn căng thẳng, cảm hóa ngỗ nghịch, tỏa sáng phẩm cách. Đó là nghề giáo!
Thấu cảm với người học
Người thầy nhớ rằng mình chỉ dạy một, hai môn học (hay chuyên đề), trong khi học sinh sinh viên phải học nhiều môn, nhiều học phần. Các em “bơi” trong những giáo trình dày cộm mà phần lớn tính hiện đại ít được tìm thấy trong đó. Do vậy, khi người thầy đặt ra yêu cầu, cần phải nghĩ đến điều kiện thực hiện của người học, đồng thời, khéo léo dẫn dắt, khích lệ để các em tích cực hợp tác. Thầy dõi theo để sửa khi các em sai, hướng đạo khi các em lúng túng, cùng hoàn thiện khi các em non kỹ năng…
Nhà giáo thời 4.0
Tâm huyết là điều kiện cần, nhưng để “gõ đầu trẻ” thì phải giỏi nghề. Nghề dạy học được học nhiều lần, học suốt đời, từ nhiều nguồn và liên tục rèn kỹ năng, kể cả kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin. Mỗi bài giảng lôi cuốn sẽ làm thầy trò thêm thân thiết.
Những nhà giáo tài năng và đức độ từ xưa đến nay, ở họ tỏa sáng sự nghiêm khắc nhưng hết lòng yêu thương học trò. Trong cuốn sách “21 bài học cho thế kỷ 21” của Yuval Noah Harari có ý rằng: trong một thế giới mà sự khôn lường sâu sắc không phải là một lỗi mà là một đặc trưng, để tồn tại và phát triển, cần hết sức linh hoạt về tinh thần và có nguồn dự trữ cân bằng cảm xúc lớn… “Bản thân giáo viên cũng thường thiếu sự linh hoạt về tâm lý mà thế kỷ 21 đòi hỏi vì bản thân họ là sản phẩm của hệ thống giáo dục cũ”.
Làm mới sản phẩm của hệ thống giáo dục cũ là thật sự cần kíp, trong tôi đan xen cả niềm tin lẫn nỗi trăn trở: mỗi nhà giáo và từng cơ sở giáo dục làm được không?
