(KTSG) - Chúng ta viết báo với sự hỗ trợ của công cụ AI như thế nào hay chính xác là AI có thể hỗ trợ chúng ta viết bài báo đến đâu là câu hỏi của không chỉ các phóng viên, biên tập viên và tòa soạn báo. Câu trả lời là AI giúp chúng ta không ít việc, nhưng có lẽ cần xác định là AI vẫn chỉ là một công cụ giúp việc chứ không thay ta viết bài báo.
- Vượt qua rào cản để ứng dụng AI trong sản xuất
- Nghịch lý AI trong QA: Nỗi lo mất việc vì AI tăng gấp đôi, nhưng tốc độ ứng dụng AI vẫn không ngừng gia tăng
Một đề tài thường gặp nhất trong nghề báo là đưa tin về các văn bản pháp luật vừa ban hành, xem thử nội dung quan trọng nhất là gì, so với văn bản nó thay thế thì có gì mới, người chịu tác động cần chú ý điều gì. Bình thường thì không sao nhưng khi chạy đua với hạn chót dí bên lưng, phải đọc mấy chục trang văn bản rồi đối chiếu so sánh văn bản cũ là một thử thách không nhỏ. Ở đây, NotebookLM của Google là một công cụ rất hữu ích (notebooklm.google.com).
NotebookLM cho phép người dùng tải lên nhiều loại dữ liệu, từ file PDF, file Word đến video trên YouTube, đường dẫn tới các trang web, kể cả các file có sẵn trong Google Drive. Lấy ví dụ phóng viên cần viết một bài về dự thảo Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quảng cáo, đầu tiên cần tải về dự thảo ở dạng PDF rồi đưa lên NotebookLM. Sau đó tìm Luật Quảng cáo năm 2012 có nhiều trên mạng, chọn nguồn đáng tin cậy như trang vanban.chinhphu.vn rồi chép đường dẫn vào NotebookLM. Với hai nguồn này, chúng ta đã có thể bắt đầu làm việc.
Thử đặt câu hỏi: “Báo in được quảng cáo bao nhiêu phần trăm diện tích?”, NotebookLM sẽ cho ngay câu trả lời (tóm tắt): Theo Luật Quảng cáo 2012, diện tích quảng cáo không được vượt quá 15% tổng diện tích một ấn phẩm báo hoặc 20% tổng diện tích một ấn phẩm tạp chí, trừ báo, tạp chí chuyên quảng cáo. Nhưng theo dự thảo Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quảng cáo đang được trình Quốc hội, diện tích quảng cáo trên báo in được đề xuất tăng lên, không vượt quá 30% tổng diện tích một ấn phẩm báo hoặc 40% tổng diện tích một ấn phẩm tạp chí. Sau mỗi câu trả lời NotebookLM đều có chú thích nguồn trích dẫn, bấm vào chúng ta sẽ được dẫn đến tài liệu gốc để kiểm chứng.
Trong thực tế, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã có bản so sánh nội dung của luật hiện hành và dự thảo nên người ta có thể tìm thấy thông tin về diện tích quảng cáo một cách dễ dàng. Trong những trường hợp văn bản dài mấy chục trang hay cả trăm trang, lại không có sẵn so sánh cái cũ và cái mới thì NotebookLM thật sự tiết kiệm được nhiều công sức. Chẳng hạn, còn gì hay bằng tải lên file PDF của World Bank nghiên cứu về quá trình phát triển đường sắt cao tốc ở Trung Quốc dài cả trăm trang rồi hỏi nó các câu chúng ta đang quan tâm như chuyện lời lỗ, chuyện nhu cầu khách đi tàu hay chuyện giá vé…
Cũng liên quan đến việc sửa đổi Luật Quảng cáo, các đại biểu Quốc hội tranh luận khá sôi nổi về quy định người nổi tiếng phải trực tiếp sử dụng sản phẩm trước khi quảng cáo vì cho rằng điều này không khả thi. Nếu tò mò, phóng viên có thể tìm rồi tải lên NotebookLM các nguồn tham khảo, chẳng hạn luật lệ quảng cáo của các nước rồi đặt câu hỏi xem các nước quy định chuyện này như thế nào. Ở đây, có thể kết hợp dùng Gemini để tìm nguồn trước. Nhờ giới hạn nguồn tham khảo cho NotebookLM chúng ta có thể hạn chế tình trạng bịa chuyện (hallucination) của các mô hình AI tạo sinh.
*
* *
Lấy một ví dụ thời sự khác, một tờ báo đưa tin “Giảng viên dạy trình độ tiến sĩ phải công bố ít nhất 50 bài báo khoa học”, sau đó chính tờ báo này phải sửa lại “Tổng giảng viên dạy tiến sĩ mỗi ngành phải công bố ít nhất 50 bài báo khoa học”. Ắt tít gốc không chính xác nhưng vì sao phải sửa là điều chúng ta quan tâm. Đề tài này liên quan đến hai văn bản: Thông tư 12/2024 sửa đổi bổ sung một số điều của Thông tư 02/2022 của Bộ Giáo dục và Đào tạo.
Tải cả hai văn bản này lên NotebookLM xong rồi chúng ta đặt câu hỏi: “Quy định về giảng viên trong điều kiện mở ngành đào tạo trình độ tiến sĩ liên quan đến số lượng bài báo khoa học được thay đổi như thế nào?”. NotebookLM trả lời khá chi tiết: “Điều kiện mở ngành đào tạo trình độ tiến sĩ liên quan đến số lượng bài báo khoa học được quy định như sau: Trong năm năm gần nhất, số giảng viên quy định tại khoản 1 điều 6 (ít nhất một giáo sư hoặc hai phó giáo sư và ba tiến sĩ ngành phù hợp) phải tham gia hướng dẫn năm luận án tiến sĩ thuộc ngành đào tạo được bảo vệ thành công (tại một cơ sở đào tạo khác); đồng thời đã công bố tổng số ít nhất 50 bài báo, báo cáo khoa học trên các tạp chí khoa học được Hội đồng giáo sư Nhà nước tính điểm cho ngành đào tạo, với vai trò là tác giả đứng đầu hoặc tác giả liên hệ”.
Cái hay là ở chỗ văn bản gốc (tức Thông tư 12/2024) chỉ nói “Trong năm năm gần nhất, số giảng viên quy định tại khoản 1 điều này”, làm người đọc phải ngưng lại, quay về Thông tư 02/2022 để tham chiếu xem thử số giảng viên quy định như thế là gồm những ai. NotebookLM thay bạn làm luôn chuyện tham chiếu đó nên tiết kiệm thời gian.
Ở đây có một điểm quan trọng cần lưu ý: Văn bản pháp luật được các cơ quan đưa lên mạng thường ở dạng PDF nhưng là hình chụp chứ không phải từ text chuyển sang nên NotebookLM bó tay không đọc được, không tìm kiếm thông tin được. (Có thể dùng AI Studio cũng của Google để quét và chuyển thành text nhưng mất thời gian). Chúng ta thường nhấn mạnh trong ứng dụng AI vào công việc quan trọng nhất là dữ liệu trong khi dữ liệu không chuẩn sẽ hạn chế khả năng thao tác của các AI.
Viết báo chỉ là một ví dụ - NotebookLM hữu dụng với nhiều ngành nghề, nhất là người nghiên cứu hay doanh nghiệp. Có thể dùng NotebookLM để tóm tắt các tài liệu dài, được đưa lên tối đa 50 tài liệu để hỏi bất kỳ vấn đề gì liên quan đến các tài liệu này. Google cam đoan không sử dụng dữ liệu người dùng đưa lên để huấn luyện cho các AI của họ nên không ngại lộ chuyện riêng tư. Phòng nhân sự, chẳng hạn, có thể đưa lên hết mọi văn bản, mọi quy định về nhân sự để bất kỳ ai hỏi gì đều có thể nhận được câu trả lời ngay từ NotebookLM.
*
* *
NotebookLM còn có một góc cạnh hữu ích hơn: đọc tài liệu tiếng Anh và trả lời các câu hỏi bằng tiếng Việt. Giả dụ bạn có một sách hướng dẫn sử dụng máy chụp ảnh kỹ thuật số dày cả trăm trang bằng tiếng Anh, nội chuyện đọc cho hiểu cặn kẽ với người không rành tiếng Anh đã khó, khi cần tra cứu một nội dung cụ thể nào đó càng khó hơn. Với NotebookLM, bạn chỉ cần tải sách này ở dạng PDF lên, chờ một chút và sau đó cứ thoải mái hỏi chuyện. Bạn có thể hỏi, làm sao để tôi chỉnh khẩu độ của máy ảnh, NotebookLM sục sạo trong tài liệu rồi đưa ra câu trả lời ngắn gọn đúng vào trọng tâm câu hỏi, có kèm theo chú thích để bạn bấm và được dẫn đến ngay trang có nội dung liên quan để kiểm chứng. Cái hay ở chỗ bạn có thể hỏi và nhận câu trả lời bằng tiếng Việt!
