(KTSG Online) – “Hiệu ứng dòng nước đói” - dòng chảy của sông vượt quá khả năng vận chuyển phù sa khiến hàng trăm hộ gia đình làm nghề nông và ngư nghiệp tại Thái Lan bị giảm thu nhập, hàng trăm ngàn lao động tại Việt Nam phải di dời khỏi địa phương để tìm kiếm việc làm.
- ĐBSCL thiệt hại hàng ngàn tỉ đồng vì suy giảm nguồn nước sông Mekong
- Khai thác nước ngầm quá mức có thể bức tử ĐBSCL
Hàng trăm ngàn người dân chịu ảnh hưởng bởi hiện tượng xói mòn
Tại hội thảo chia sẻ kinh nghiệm kiểm toán hợp tác về công tác quản lý nguồn nước tại lưu vực sông Mekong diễn ra chiều 30-11, Kiểm toán Nhà nước (KTNN) Thái Lan cho biết rõ hoạt động xả cặn là nguyên nhân chính ảnh hưởng đến việc bồi tụ cặn, lắng đọng phù sa, dẫn đến sự xuất hiện của “Hiệu ứng dòng nước đói” - dòng chảy của sông vượt quá khả năng vận chuyển phù sa.
“Hiệu ứng dòng nước đói”, theo KTNN Thái Lan, khiến hiện tượng xói mòn lòng, bờ sông liên tục gia tăng trong giai đoạn 1992 - 2018. Điều này đã gây ra xói mòn và phá hủy nhiều cơ sở hạ tầng, nhà ở của người dân dọc theo ven bờ sông.
Ngoài ra, có 79% trong số 602 hộ gia đình làm nghề nông và ngư nghiệp ở 8 tỉnh dọc theo sông Mekong cho biết sự biến đổi của dòng chảy làm giảm thu nhập của họ, theo một số kết quả nghiên cứu của Ủy hội sông Mekong quốc tế (MRC) được KTNN Thái Lan trích dẫn.
Với Việt Nam, KTNN cho biết sự suy giảm về số lượng, chất lượng nước, phù sa trong nước và biến đổi khí hậu đã dẫn tới tình trạng thiếu nước ngọt nghiêm trọng vào mùa khô và xâm nhập mặn.
Kết quả, hàng ngàn hộ dân cư phải sống trong điều kiện thiếu nước sinh hoạt, hàng trăm ngàn lao động phải di dời khỏi địa phương để tìm kiếm việc làm. Ngoài ra, hơn 500.000 héc ta cây trồng đã bị phá hủy, 1.500.000 héc ta đất có dấu hiệu suy thoái.
Bên cạnh đó, có trên 2.000 vụ sạt lở, sụt lún đã xảy ra với thiệt hại ước tính lên tới hàng ngàn tỉ đồng.
Đáng lưu ý, trữ lượng thủy sản tự nhiên và số lượng loài sinh vật, thủy sản đặc trưng của sông Mekong tại Việt Nam đã suy giảm trong những năm gần đây.
Nguồn nước tại một số khu vực bị suy thoái, có dấu hiệu ô nhiễm
KTNN Việt Nam, Thái Lan và Myanmar cho biết tình trạng suy thoái nguồn nước sông Mekong đã tạo ra những tác động tiêu cực đến hệ sinh thái, sinh kế, đời sống của người dân tại 3 quốc gia.
Về chất lượng nước, kết quả kiểm toán cho thấy chất lượng nước tại một số khu vực thuộc lưu vực sông Mekong đang có dấu hiệu ô nhiễm.
Tại Myanmar, kết quả phân tích chất lượng nước tại 5 khu vực, gồm 2 khu vực thuộc dòng chính sông Mekong và 3 khu vực thuộc dòng nhánh phản ánh một số chỉ tiêu hóa học, sinh học vượt quy chuẩn cho phép, không phù hợp để sử dụng phục vụ mục đích sinh hoạt của người dân.
Lý giải thực trạng này, KTNN Myanmar cho biết nguyên nhân ban đầu là ảnh hưởng của chất diệt côn trùng, chất thải hóa học từ các ngành nông nghiệp và chăn nuôi, dự án khai thác mỏ, khách sạn, nhà hàng và khu vực dân cư bên bờ sông.
Tại Việt Nam, tình trạng chất lượng nước mặt, nước ngầm có dấu hiệu bị ô nhiễm vi sinh, nhiễm phèn và có độ mặn cao cũng đã xuất hiện tại một số địa phương. Đặc biệt là vào mùa khô và tại các khu vực thành thị, các khu công nghiệp nơi tập trung nhiều cơ sở chế biến, sản xuất hoặc các khu vực tiếp giáp biển.
Nguyên nhân có thể do tác động từ hoạt động xả thải trong quá trình sản xuất, sinh hoạt và tình trạng suy giảm số lượng nước sông Mekong, dẫn đến thiếu nước ngọt nghiêm trọng. Những yếu tố này, theo KTNN Việt Nam, đã ảnh hưởng đến khả năng tự làm sạch và rửa mặn tự nhiên của dòng sông.
Về số lượng nước, KTNN Việt Nam và Thái Lan cho biết tình trạng thiếu nước tại 2 quốc gia có xu hướng gia tăng.
Với Việt Nam, lượng nước từ thượng nguồn sông Mekong đổ về Đồng bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) năm 2020 thấp hơn 157 tỉ mét khối so với năm 2011. Còn lượng phù sa, bùn cát về từ thượng nguồn năm 2020 giảm 14 triệu tấn so với năm 2017.
Với Thái Lan, số ngày có lượng nước ở mức cực thấp tại 6 trạm đo dọc sông Mekong từ năm 2019 tới nay đã tăng lên đáng kể so với giai đoạn trước đó, theo thống kê của KTNN nước này về số lượng nước theo ngày trong giai đoạn từ 1-1-2016 đến ngày 31-5-2021.
Bất cập trong quản lý tài nguyên nước
Với công tác quản lý tài nguyên nước, gắn với việc thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững, KTNN Myanmar cho biết hướng dẫn phát thải chất lượng môi trường do Bộ Tài nguyên và Bảo tồn Môi trường quốc gia này ban hành hiện đang vận dụng các tiêu chuẩn về chất lượng nước mặt của Mỹ Trung Quốc, Thái Lan mà chưa xây dựng được bộ tiêu chuẩn phù hợp với thực tiễn tại Myanmar.
Với Thái Lan, cơ quan kiểm toán cho biết có 16 cộng đồng dân cư được khảo sát phản ánh về việc thiếu hệ thống cảnh báo đối với những biến động của dòng sông Mekong.
Với Việt Nam, KTNN đánh giá công tác quy hoạch tài nguyên nước, công tác tổng hợp thông tin, báo cáo tình hình thực hiện Mục tiêu cụ thể số 6.5 còn chưa kịp thời.
Đặc biệt, KTNN Việt Nam cũng ghi nhận một số khó khăn, bất cập trong việc thực hiện các Hiệp định, cam kết quốc tế về quản lý nguồn nước lưu vực sông Mekong gồm: các văn bản pháp lý làm cơ sở điều tiết các hoạt động khai thác, sử dụng tài nguyên nước trên dòng chính và dòng nhánh chưa đầy đủ; thiếu các điều khoản cụ thể để giải quyết tranh chấp, bất đồng giữa các thành viên MRC; thiếu các chỉ tiêu, hoạt động liên quan đến đánh giá tác động môi trường và tình hình thực hiện các Mục tiêu phát triển bền vững về quản lý tổng hợp tài nguyên nước lưu vực sông.
