(KTSG Online) - Một hướng đi mới đang hình thành: thay vì chỉ mua tín chỉ carbon từ nước ngoài, các hãng hàng không Việt Nam có thể đầu tư trực tiếp vào ruộng lúa và trang trại trong nước để tạo ra “vé bay xanh”. Khi ruộng lúa trở thành nơi sinh ra tín chỉ carbon, hàng không và nông nghiệp, hai lĩnh vực tưởng chừng xa nhau, lại gặp nhau ở cùng một điểm: carbon.
- Nguy cơ thiếu tín chỉ carbon cho ngành hàng không
- Gần 30 nước chống thuế phát thải hàng không của EU
Nghĩa vụ carbon trở thành cơ hội đầu tư
Từ ngày 1-1-2026, Việt Nam chính thức bước vào giai đoạn tự nguyện của Chương trình Giảm nhẹ và Bù trừ phát thải khí nhà kính đối với hàng không quốc tế (Carbon Offsetting and Reduction Scheme for International Aviation - CORSIA), do Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế (ICAO) khởi xướng. Lý do là hàng không quốc tế không nằm trong cam kết khí hậu của từng quốc gia (NDC) bởi các chuyến bay đi qua nhiều nước, khó quy trách nhiệm phát thải carbon.
Theo quy định, các hãng hàng không phải bù đắp phần phát thải vượt quá mức năm 2019 bằng cách mua tín chỉ carbon đạt chuẩn quốc tế, gọi là EEU (Eligible Emission Unit). Nếu không thực hiện, họ có thể đối mặt với rủi ro bị hạn chế bay trên các tuyến quốc tế hoặc bị đánh giá thấp trong các thang điểm ESG (bộ tiêu chí đánh giá mức độ phát triển bền vững và trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp) toàn cầu.
Tuy nhiên, thay vì chỉ xem đó là nghĩa vụ, CORSIA đang mở ra một hướng tiếp cận mới: hãng hàng không đầu tư vào các dự án nông nghiệp - thực phẩm trong nước để tạo ra tín chỉ carbon được công nhận quốc tế. Nói cách khác, “bù trừ carbon” không còn là chi phí bắt buộc mà trở thành một danh mục đầu tư xanh, vừa giúp hãng hàng không thực hiện nghĩa vụ quốc tế, vừa tạo giá trị xã hội trong nước.
Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) và Công ty Tư vấn Năng lượng và Môi trường (VNEEC) của Việt Nam đã giới thiệu hai mô hình tiêu biểu: dự án biogas hộ gia đình và chuyển đổi canh tác lúa sang tưới khô - ướt xen kẽ (AWD). Cả hai đều nằm trong danh mục biện pháp giảm nhẹ khí nhà kính của Việt Nam, đủ điều kiện để giao dịch tín chỉ quốc tế theo Điều 6 của Thỏa thuận Paris. VNEEC là doanh nghiệp chuyên tư vấn chính sách, thị trường carbon, kiểm toán năng lượng và giải pháp giảm phát thải, tiên phong phát triển dự án tín chỉ carbon với 200 dự án carbon tại Việt Nam.
Cánh đồng lúa gắn với “vé máy bay xanh”
Theo phương pháp luận của tổ chức xác nhận tín chỉ carbon Gold Standard, nếu 5.000 héc ta lúa được chuyển từ canh tác ngập nước liên tục sang tưới khô - ướt xen kẽ, mỗi héc ta có thể giảm 7,11 tấn CO₂ tương đương mỗi năm. Trong chu kỳ 10 năm, lượng giảm phát thải tích lũy đạt 355.500 tCO₂, và chỉ 50% được phép chuyển giao quốc tế, tức 177.750 tín chỉ carbon. Với giá trung bình 21,7 đô la/tín chỉ, doanh thu tiềm năng khoảng 3,86 triệu đô la.
Cùng lúc đó, dự án 2.000 hầm biogas hộ gia đình cho chăn nuôi heo, bò có thể giảm 114.200 tCO₂ trong 10 năm, tương đương 57.100 tín chỉ carbon (giao dịch quốc tế 50%), đem lại khoảng 1,24 triệu đô la doanh thu. Cả hai mô hình đều có lợi ích môi trường - xã hội rõ ràng: giảm ô nhiễm không khí, giảm sử dụng củi và khí hóa lỏng, tiết kiệm nước tưới, tăng thu nhập cho nông dân và cải thiện vệ sinh môi trường nông thôn.
Theo dự báo, trong giai đoạn 2024 - 2026, nhu cầu tín chỉ cho CORSIA có thể đạt 74 triệu EEU/năm, trong khi toàn cầu mới chỉ phát hành 15,85 triệu EEU. Điều này khiến giá tín chỉ CORSIA cao hơn nhiều so với thị trường tự nguyện, biến các dự án nông nghiệp Việt Nam thành “mỏ vàng carbon” chưa khai phá.
Cục Hàng không Việt Nam cũng cảnh báo về những thách thức đáng kể trong giai đoạn tự nguyện, các hãng hàng không Việt Nam có thể cần chi từ 13 đến 92 triệu đô la cho tín chỉ carbon, tùy thuộc vào mức phát thải và giá thị trường (ước tính khoảng 6 - 40 đô la/tín chỉ).
Nếu Vietnam Airlines, Vietjet hay Bamboo Airways đồng đầu tư vào những dự án nông nghiệp carbon trong nước, các hãng có thể tự tạo nguồn tín chỉ carbon đạt chuẩn quốc tế để bù đắp cho nghĩa vụ CORSIA, thay vì nhập khẩu (mua) tín chỉ từ nước ngoài. Việc này không chỉ giúp tối ưu chi phí dài hạn khi giá EEU dự báo tiếp tục tăng trong những năm tới, mà còn nâng cao hình ảnh doanh nghiệp hàng không xanh, gắn với phát triển bền vững.
Với nông dân, sự tham gia của doanh nghiệp hàng không đồng nghĩa có thêm dòng vốn đầu tư xanh, giúp bà con nông dân áp dụng kỹ thuật canh tác tiết kiệm nước, năng lượng và nhận chia sẻ lợi ích từ doanh thu tín chỉ carbon. Đây là mô hình cộng sinh giữa hai ngành vốn tách biệt: hàng không giảm carbon để được bay, còn nông dân được hỗ trợ để sản xuất xanh.
Từ “vé bay xanh” đến “nền nông nghiệp carbon”
Dù tiềm năng lớn, song để những cánh đồng này thực sự sinh ra tín chỉ, Việt Nam phải xây dựng hệ sinh thái carbon liêm chính, điều mà Sáng kiến Thị trường Carbon Liêm chính cao (High-Integrity Carbon Markets Initiative - Hi-CMI) của UNDP đang hỗ trợ.
Một lít nhiên liệu bay thải ra khoảng 2,5 kg CO₂. Năm 2019, ngành hàng không Việt Nam tiêu thụ khoảng 4,5-5 tỉ lít nhiên liệu, trong đó bay quốc tế chiếm khoảng 60% do đường bay dài hơn và tiêu tốn nhiều nhiên liệu hơn. Như vậy, khoảng 3 tỉ lít nhiên liệu cho các chuyến bay quốc tế tạo ra khoảng 7,5 triệu tấn CO₂. Nguồn: ICAO và báo cáo thường niên về hành khách, vận chuyển của các hãng hàng không
Các hàng rào liêm chính bao gồm đo đếm và kiểm chứng độc lập (MRV) minh bạch, không tính trùng lặp tín chỉ (double counting), bảo đảm quyền lợi cộng đồng, bình đẳng giới và cơ chế chia sẻ lợi ích công bằng. UNDP hiện đang phối hợp với Chính phủ Việt Nam phát triển Hệ thống đăng ký quốc gia tín chỉ carbon, tiêu chuẩn quốc gia về tín chỉ rừng.
Tuy nhiên, thách thức vẫn còn lớn: các dự án trên phải mất 2–3 năm mới được phát hành tín chỉ đầu tiên; chi phí xác minh và thẩm định cao; cần “thư chấp thuận” (LoA) từ Chính phủ để được phép giao dịch quốc tế; nhiều tổ chức, địa phương còn thiếu năng lực chuyên môn. Dù vậy, xu hướng quốc tế đang nghiêng về tín chỉ carbon có chất lượng và minh bạch, gắn liền với mục tiêu phát triển bền vững. Điều này mở ra cơ hội để Việt Nam xây dựng thương hiệu “carbon sạch”, thay vì chỉ là nhà cung cấp tín chỉ giá rẻ.
Nếu 1 héc ta lúa giảm được 7 tấn CO₂ mỗi năm, thì 1 triệu héc ta lúa carbon thấp mà Việt Nam đang triển khai cùng Ngân hàng Thế giới chính là một “tài sản carbon quốc gia” khổng lồ.
Và nếu các hãng hàng không biết tận dụng, họ có thể trở thành nhà đầu tư tiên phong trong ngành nông nghiệp carbon, thay vì chỉ là người mua tín chỉ thụ động. Điều đó sẽ tạo ra chuỗi giá trị kép: bay xanh hơn và sản xuất xanh hơn. Khi đó, mỗi chuyến bay không chỉ được đo bằng số dặm hay hành khách, mà còn bằng số tấn CO₂ được cắt giảm nhờ những cánh đồng tưới khô xen kẽ ở đồng bằng sông Cửu Long.
