(KTSG Online) – Nông nghiệp sinh thái đã ghi những dấu ấn quan trọng khi xây dựng thành công các mô hình thí điểm đầu tiên, giúp ứng phó tốt với tác động bất lợi của biến đổi khí hậu. Thế nhưng, lợi nhuận mang lại từ hoạt động sản xuất này vẫn khó giúp người nông dân thoát nghèo. Vậy cần phải làm gì để nông nghiệp sinh thái tiến xa hơn?
Lợi nhuận chưa đủ thoát nghèo
Không thể phủ nhận những tác động tích cực ở khía cạnh môi trường, giúp ứng phó tốt hơn trước những diễn biến bất lợi của biến đổi khí hậu từ các mô hình nông nghiệp sinh thái, như lúa - cá, lúa - sen hay mô hình trữ cá mùa lũ…, đang triển khai ở một số địa phương.
Chẳng hạn, thay vì đê bao làm lúa vụ 3, hợp tác xã nông nghiệp sinh thái Quyết Tiến của ông Nguyễn Thiện Thuật đã chọn xả lũ vào đồng ruộng, trữ cá mùa nước nổi kết hợp làm du lịch sinh thái. Cách làm này vừa giúp tăng thêm thu nhập, vừa giúp đồng ruộng được rửa trôi các loại hóa chất độc hại và bồi đắp phù sa.
Là đơn vị đang đồng hành, hỗ trợ nông dân triển khai nhiều mô hình nông nghiệp sinh thái ở tỉnh Long An (nay là Tây Ninh), ông Nguyễn Công Toại, Giám đốc Khu bảo tồn đất ngập nước Láng Sen, cho biết các mô hình nông nghiệp sinh thái đang tạo sinh kế ổn định cho người dân.
Theo ông, mô hình trồng lúa mùa nổi bắt đầu triển khai từ năm 2018. Đến năm 2022, Quỹ Quốc tế về bảo tồn thiên nhiên tại Việt Nam (WWF Việt Nam) phối hợp với Khu bảo tồn đất ngập nước Láng Sen và chính quyền địa phương hỗ trợ người dân xây dựng mô hình. “Đây là mô hình rất phù hợp với điều kiện mùa lũ ở vùng Tân Hưng cũng như khu vực đầu nguồn của Đồng Tháp Mười,” ông Toại nói.
Qua phân tích kết quả, từ năm 2022 đến 2024, mô hình lúa mùa nổi mang lại thu nhập khoảng 17 - 19 triệu đồng/héc ta/vụ, tức khoảng 1,7 - 1,9 triệu đồng/công (1.000 m²)/vụ.
Đối với mô hình sen- cá, người dân đã triển khai nhiều năm, nhưng khi được WWF Việt Nam hỗ trợ về quy trình canh tác, họ chuyển từ 3 vụ lúa sang 1 vụ lúa, sau đó trồng sen kết hợp nuôi cá. “Kết quả, người dân đạt lợi nhuận từ 32 - 40 triệu đồng/héc ta, nhưng thời gian của mô hình trồng sen khá dài, khoảng 6 tháng,” ông Toại cho biết.
Với mô hình trữ cá mùa lũ kết hợp sản xuất sản phẩm khô, mắm (sản phẩm OCOP – chương trình mỗi xã một sản phẩm), người dân đạt lợi nhuận trên 10 triệu đồng/héc ta, tức khoảng 1 triệu đồng/công. “Mô hình này phù hợp với Nghị quyết 120 của Chính phủ về phát triển Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) thích ứng biến đổi khí hậu,” ông Toại nói thêm.
Theo đánh giá của Giám đốc Khu bảo tồn đất ngập nước Láng Sen, các mô hình trên phù hợp với định hướng phát triển bền vững, góp phần bảo tồn đa dạng sinh học và thích ứng biến đổi khí hậu. “Các mô hình sinh kế mùa lũ giúp người dân thích ứng biến đổi khí hậu, có thu nhập ổn định, đồng thời giảm sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật nhờ chuyển đổi hợp lý,” ông Toại nhận định.
Tuy nhiên, nhìn thẳng vào thực tế có thể thấy, dù các mô hình đều có lợi nhuận, nhưng hiệu quả kinh tế mang lại cho người nông dân vẫn quá thấp, khó để họ có cuộc sống ấm no nếu không có sự thay đổi trong tương lai.
Chẳng hạn, mô hình khả quan nhất là sen - cá, cho thu nhập 32 - 40 triệu đồng/héc ta/6 tháng. Giả sử một hộ gia đình có 4 người, thì bình quân mỗi người có 8 - 10 triệu đồng trong 6 tháng, hay nói cách khác chỉ khoảng 1,3 - 1,6 triệu đồng/người/tháng.
Thực tế, con số nêu trên còn thấp hơn nữa khi bình quân mỗi hộ gia đình ở ĐBSCL chỉ có diện tích sản xuất 0,5-0,7 héc ta, chứ không phải 1 héc ta như trong tính toán.
Phát triển thị trường, tạo nguồn thu hấp dẫn
Một đặc điểm chung của các mô hình nêu trên là phần lớn sản phẩm do nông dân làm ra phải tự tiêu thụ, phụ thuộc rất lớn vào sự “may rủi” của thị trường. Việc đầu tư, xây dựng thương hiệu sản phẩm hay phát triển thị trường vẫn còn hạn chế.
Theo thừa nhận ông Toại, thị trường tiêu thụ chưa ổn định và phải dựa vào giá cả thị trường, nên các mô hình sinh thái thường gặp khó khăn.
Câu hỏi đặt ra là làm sao để khắc phục?
Tại hội nghị “thúc đẩy nông nghiệp sinh thái và chuyển đổi hệ thống lương thực thực phẩm nhằm ứng phó biến đổi khí hậu, tăng cường đa dạng sinh học và cải thiện sinh kế” diễn ra ngày 6-10, ông Vinod Ahuja, Trưởng đại diện FAO tại Việt Nam, nhấn mạnh rằng thị trường tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp sinh thái đang tăng trưởng mạnh mẽ ở cả Việt Nam và thế giới.
Theo ông, tại Hà Nội, TPHCM và nhiều địa phương khác, người tiêu dùng đã thay đổi rõ rệt trong lựa chọn thực phẩm- nhiều hộ gia đình trẻ có ý thức hơn trong việc sử dụng sản phẩm có nguồn gốc tự nhiên, sản xuất theo phương thức sinh thái, hữu cơ.
Ở khía cạnh quốc tế, ông Ahuja, cho biết nhu cầu tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp sinh thái đạt khoảng 135 tỉ đô la Mỹ, tức cao gấp 2,17 lần tổng kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản của Việt Nam năm ngoái (62,5 tỉ đô la Mỹ).
Không chỉ các thị trường như châu Âu, Mỹ mà ngay cả nhiều nước châu Á cũng đang theo xu hướng này. “Nhu cầu sử dụng sản phẩm bền vững còn đi kèm với những yêu cầu chặt chẽ hơn về môi trường và xã hội, như sử dụng ít đầu vào, không dùng hóa chất độc hại, không sử dụng lao động trẻ em,” ông nói.
Tuy nhiên, ông Ahuja, lưu ý rằng có cơ hội không đồng nghĩa có thể bán được, mà cần sự thay đổi và đầu tư thiết thực vào chuỗi giá trị, từ khâu sản xuất đến truy xuất nguồn gốc, quảng bá, xây dựng chỉ dẫn địa lý và tiếp cận người tiêu dùng. “Đây là những hoạt động có thể thúc đẩy mạnh hơn việc tiêu thụ sản phẩm cho người nông dân,” ông nhấn mạnh.
Ông Ahuja cũng gợi ý cần đẩy mạnh chuyển đổi số, bởi đây là công cụ giúp tiếp cận người tiêu dùng và phát triển thị trường nhanh, thuận tiện hơn. “Chuyển đổi số giúp rút ngắn chuỗi cung ứng và tạo điều kiện cho người sản xuất làm việc trực tiếp với thị trường một cách hiệu quả hơn,” ông nói thêm.
Ông Christopher Howe, Quản lý Chương trình sáng kiến vùng đồng bằng khu vực châu Á- Thái Bình Dương của WWF, cũng nhấn mạnh rằng phát triển thị trường chính là động lực thúc đẩy sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp sinh thái.
Ngoài ra, ông Howe cho rằng cần đa dạng hóa sản phẩm thông qua chế biến, vì đây là hướng đi có nhiều tiềm năng, được thị trường ưa chuộng và sẵn sàng trả giá đủ cao để người nông dân có thể tiếp tục canh tác bền vững.
Song song đó, có thể tìm kiếm nguồn tài chính mới cho nông dân thông qua tín chỉ carbon hoặc chi trả dịch vụ bảo vệ hệ sinh thái, tức là người nông dân được hưởng lợi nhuận từ việc góp phần bảo vệ môi trường và đa dạng sinh học.
Việc chuyển đổi từ canh tác truyền thống sang sinh thái, bền vững với môi trường muốn thành công lâu dài, vấn đề cốt lõi là phải tạo được nguồn thu nhập đủ hấp dẫn cho người nông dân…
