Thanh tra Chính phủ: cơ chế phát hành trái phiếu doanh nghiệp ‘có sơ hở’

(KTSG Online) – Kết luận Thanh tra số 276 của Thanh tra Chính phủ cho thấy có nhiều vấn đề trong hoạt động phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ giai đoạn 2015-2023, bao gồm cả việc sử dụng dòng tiền.

Rà soát nhiều doanh nghiệp

Ngày 17-10, Thanh tra Chính phủ công bố Kết luận thanh tra số 276/KL-TTCP về việc chấp hành chính sách, pháp luật trong phát hành và sử dụng nguồn tiền từ trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) riêng lẻ.

Phạm vi thanh tra không xem xét tất cả giao dịch sử dụng tiền, không kiểm tra việc thực hiện dự án mà chỉ đánh giá một số giao dịch sử dụng tiền trái phiếu doanh nghiệp dựa trên tài liệu, báo cáo được các bên liên quan cung cấp.

Lần thanh tra này có 67 tổ chức phát hành, tổng cộng 827 mã trái phiếu doanh nghiệp với tổng giá trị khoảng 462.824 tỉ đồng trong giai đoạn từ 1-1-2015 đến 30-6-2023.

Công ty tập đoàn đầu tư địa ốc No Va và nhóm liên quan là nhóm nhắc nhiều nhất trong kết luận thanh tra, gồm 18 tổ chức phát hành với 131 mã trái phiếu doanh nghiệp (không chuyển đổi, không kèm chứng quền, có tài sản đảm bảo), kỳ hạn từ 1-5 năm. Mục đích phát hành đa dạng, từ góp vốn mua cổ phần, thanh toán hợp đồng hợp tác đầu tư, nhận chuyển nhượng dự án, tăng vốn, thực hiện dự án, cơ cấu nợ.

Ở nhóm các tổ chức tín dụng bao gồm 5 ngân hàng (gồm ACB, VIB, VPB, OCB, MB) với 386 mã trái phiếu (không chuyển đổi, không kèm theo chứng quyền, không có tài sản đảm bảo), quy mô hơn 255.142 tỉ đồng. Mục đích phát hành để tăng quy mô vốn, bổ sung vốn cấp 2 và vốn khác phục vụ khách hàng, phục vụ nhu cầu cấp tín dụng. Đến hết thời điểm 30-6-2023, còn 173 mã với 97.828 tỉ đồng lưu hành. Đợt này chỉ kiểm tra 85 mã trái phiếu trong phạm vi thanh tra.

Ở nhóm tập đoàn lớn có Masan và các công ty con gồm 6 tổ chức phát hành, với 133 mã trái phiếu (không chuyển đổi, không kèm chứng quyền, có tài sản đảm bảo). Với tổng giá trị là 64.573 tỉ đồng, mục đích phát hành để tăng quy mô vốn hoạt động, hoặc thực hiện dự án đầu tư, hoặc cơ cấu nợ.

Tương tự, tập đoàn T&T với 7 tổ chức phát hành 49 mã trái phiếu lãi suất từ 10,1-10,75% trong năm đầu tiên với tổng giá trị 18.210 tỉ đồng. Mục đích phát hành để thực hiện dự án do tổ chức phát hành làm chủ đầu tư (6 dự án nhà máy điện gió, 1 dự án bất động sản).

Ngoài nhóm này, còn có nhóm 11 tổ chức phát hành, chủ yếu thuộc lĩnh vực bất động sản. Chẳng hạn như Công ty Signo Land, Công ty cổ phần Đầu tư và Phát triển bất động sản An Gia, Công ty cổ phần Phúc Long Vân, Công ty cổ phần Đầu tư BĐS Đông Dương, Công ty cổ phần Năng lượng Bắc Hà, Công ty cổ phần Đầu tư hạ tầng kỹ thuật TPHCM, Công ty đầu tư Hải Phát…

Phát hiện nhiều vi phạm

Nhìn chung qua rà soát, đặc điểm chung là vi phạm về dòng tiền thu được từ việc phát hành trái phiếu riêng lẻ và liên quan đến việc công bố thông tin, hồ sơ phát hành trái phiếu chưa đúng quy định. Nhiều tổ chức sử dụng nguồn tiền sai mục đích đã cam kết, trong khi một số dự án phát hành trái phiếu chưa đủ điều kiện pháp lý về huy động vốn bất động sản.

Cụ thể, ở nhóm các tổ chức tín dụng, kết luận thanh tra nói báo cáo kiểm toán tình hình sử dụng vốn từ phát hành trái phiếu riêng lẻ tại thời điểm cuối năm 2022 và giữa năm 2023 để xác định số tiền đã được cho vay, mà không xác định cụ thể khoản vay nào có sử dụng nguồn tiền thu được từ các đợt phát hành.

Các tổ chức tín dụng này cũng báo cáo không thể phân định chính xác số liệu về việc sử dụng số tiền thu được từ trái phiếu riêng lẻ cho từng khoản vay, từng khách hàng cụ thể, do toàn bộ tiền thu được không theo dõi riêng mà hòa chung vào nguồn vốn kinh doanh chung.

Tương tự, một số tổ chức phát hành cũng sử dụng tiền thu được không đúng mục đích phát hành. Chẳng hạn như thanh toán các khoản nợ lãi, thực chất là cơ cấu nợ không đúng mục đích sử dụng theo phương án phát hành (công bố là tăng vốn, thực hiện dự án).

Việc công bố thông tin, hồ sơ phát hành cũng có vấn đề khi chưa thực hiện đúng quy định đối với nội dung bản công bố thông tin, thậm chí có đơn vị thực hiện phát hành không đúng phương án đã được HĐQT phê duyệt.

Cơ chế phát hành có sơ hở

Báo cáo kết luận thanh tra cũng nêu rõ giai đoạn này thị trường TPDN phát triển với tốc độ nhanh, quy mô lớn, đa dạng và phức tạp, trong khi hệ thống văn bản pháp luật chưa đồng bộ.

Báo cáo cũng lưu ý rằng lĩnh vực bất động sản chiếm tỷ trọng lớn trong giá trị huy động trái phiếu doanh nghiệp, là lĩnh vực phức tạp, nhạy cảm.

Quy định về xếp hạng tín nhiệm trái phiếu doanh nghiệp được ban hành từ năm 2014 nhưng đến năm 2020 mới được áp dụng (không bắt buộc). Trong thời gian này, một số doanh nghiệp phát hành không đủ năng lực vẫn tham gia vào thị trường tài chính nói chung và TPDN nói riêng, tạo nên các hệ lụy, rủi ro, nguy cơ thất thoát cho nhà đầu tư. Ngoài ra, tác động kinh tế và dịch bệnh cũng ảnh hưởng kinh doanh của nhiều doanh nghiệp.

Bên cạnh yếu tố khách quan, theo báo cáo kết luận thanh tra, các cơ quan chức năng vẫn còn hạn chế, tồn tại trong công tác nghiên cứu, xây dựng và hoàn thiện thể chế đối với lĩnh vực TPDN, dẫn đến việc quản lý và thực hiện chưa được đồng bộ.

Một số tổ chức phát hành vi phạm quy định về huy động TPDN để thực hiện dự án bất động sản khi dự án chưa đủ điều kiện về pháp lý để triển khai; sử dụng nguồn tiền sai mục đích hợp đồng, hợp tác kinh doanh, chuyển tiền qua nhiều tổ chức, cá nhân trung gian không rõ mục đích; thông qua các hợp đồng, hợp tác kinh doanh để giao toàn quyền cho các công ty khác sử dụng tiền trái phiếu doanh nghiệp với giá trị lớn, thời gian dài, có tổ chức phát hành gây rủi ro, nguy cơ thất thoát cho nhà đầu tư.

“Các doanh nghiệp lợi dụng sơ hở của cơ chế để xây dựng phương án phát hành không chi tiết, cụ thể về mục đích sử dụng vốn từ trái phiếu doanh nghiệp làm căn cứ sử dụng linh hoạt, tùy tiện, không đúng quy định. Một số tổ chức phát hành có biện pháp tổ chức thực hiện chưa đầy đủ, chưa chặt chẽ các quy định của pháp luật khi thực hiện phát hành trái phiếu doanh nghiệp”, báo cáo viết.

Thanh tra Chính phủ kiến nghị các tổ chức phát hành chấm dứt vi hành vi vi phạm, rà soát và khắc phục các tồn tại, báo cáo kết quả cho cơ quan quản lý. Từ phía cơ quan chức năng cần sửa đổi các quy định liên quan cụ thể hơn, tăng cường giám sát và xử phạt. Ngoài ra, thanh tra Ngân hàng nhà nước xem xét cụ thể hơn các tài sản đảm bảo trong các đợt phát hành của tổ chức tín dụng.