(KTSG) - Bộ Giao thông Vận tải đang xây dựng dự thảo Quyết định của Thủ tướng quy định lộ trình áp dụng mức tiêu chuẩn khí thải đối với xe cơ giới nhập khẩu và sản xuất, lắp ráp. Và, áp dụng tiêu chuẩn nào cho xe máy dưới 50 phân khối (dưới 50cc), dòng xe vốn chiếm 5-7% thị trường, là một vấn đề gây tranh luận.
- Việt Nam tiêu thụ hơn 686.000 xe máy trong quí 3
- Xe máy đang lưu hành chưa bắt buộc kiểm định khí thải từ năm 2025
Việc xây dựng dự thảo này nhằm triển khai Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ, được Quốc hội thông qua tại kỳ họp tháng 5-2024 và có hiệu lực từ năm 2025. Tiêu chuẩn khí thải là một trong những công cụ chính sách quan trọng để góp phần kiểm soát ô nhiễm môi trường. Khi được ban hành, quyết định này sẽ chuyển tiếp lộ trình áp dụng tiêu chuẩn khí thải tại các văn bản trước đây của Thủ tướng; đồng thời bổ sung lộ trình áp dụng tiêu chuẩn khí thải tiếp theo, hướng tới thực hiện cam kết của Việt Nam đưa mức phát thải ròng về “0” vào năm 2050.
Trong dự thảo đưa ra lấy ý kiến, Bộ Giao thông Vận tải đề xuất tiếp tục áp dụng tiêu chuẩn khí thải mức 2 đối với xe gắn máy hai bánh (động cơ xe dưới 50cc, sau đây gọi là xe máy dưới 50cc) mà không nâng lên các mức 3 hoặc mức 4 như với các loại mô tô hai bánh (động cơ xe trên 50cc, sau đây gọi là xe máy trên 50cc) khác.
Cơ quan soạn thảo cho rằng, việc nâng tiêu chuẩn khí thải cho xe máy dưới 50cc là không khả thi về kinh tế và kỹ thuật. Tại nhiều quốc gia, khi áp tiêu chuẩn khí thải mức 3 hoặc mức 4 đối với xe máy dưới 50cc thì các nhà sản xuất đã ngừng cung cấp dòng xe này, bởi chi phí cải tiến quá cao, làm giá thành sản phẩm đội lên và khiến người tiêu dùng chuyển sang xe máy trên 50cc.
Hơn nữa, các loại xe máy dưới 50cc hiện vẫn được nhiều đối tượng như học sinh, sinh viên, người cao tuổi và nội trợ ưa chuộng nhờ không cần bằng lái. Trong số 70 triệu xe máy đang lưu hành ở nước ta hiện nay, xe máy dưới 50cc chiếm 5-7%. Nếu dòng xe này biến mất khỏi thị trường, một bộ phận người dùng sẽ gặp khó khăn trong việc tìm kiếm phương tiện thay thế phù hợp.
Để bảo vệ môi trường, cải thiện chất lượng không khí, đồng thời thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang giao thông bền vững, việc điều chỉnh chính sách về tiêu chuẩn khí thải của các phương tiện giao thông là bước đi cần thiết. Tuy nhiên, cả phân tích của cơ quan soạn thảo và VCCI đều cho thấy mỗi phương án sẽ có những cái được và mất khác nhau.
Tuy nhiên, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), khi góp ý cho dự thảo quyết định, lại cho rằng các phân tích trên chỉ đúng trong bối cảnh trước đây, khi hầu hết các loại xe cơ giới hai bánh đều sử dụng động cơ đốt trong. Hiện nay, trên thị trường đã rất phổ biến các loại xe đạp điện, xe máy điện hoàn toàn có khả năng thay thế xe máy dưới 50cc. Theo quy định, các loại xe máy điện có vận tốc tối đa dưới 50 ki lô mét/giờ cũng không yêu cầu người sử dụng phải có bằng lái.
Thêm vào đó, các doanh nghiệp Việt Nam đã bước đầu thành công trong sản xuất xe máy điện và xe đạp điện, giúp giảm phụ thuộc vào hàng nhập khẩu. Đây là cơ hội để Việt Nam đón đầu xu hướng chuyển đổi xanh và giảm thiểu ô nhiễm không khí tại các đô thị lớn. Thực tế, Quyết định 876/QĐ-TTg của Thủ tướng đã nhấn mạnh việc dừng sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu xe sử dụng xăng từ năm 2025-2040, khuyến khích người dân sử dụng phương tiện xe điện. Mặc dù có lo ngại về ô nhiễm từ pin và ắc quy, song lợi ích từ việc giảm ô nhiễm không khí vẫn vượt trội. Theo Tổ chức Y tế thế giới, ô nhiễm không khí gây ra 60.000 ca tử vong mỗi năm tại Việt Nam, đây là vấn đề nghiêm trọng và cần được ưu tiên giải quyết.
Nhìn ra thế giới, xu hướng ngừng sản xuất xe máy dưới 50cc cũng đang diễn ra mạnh mẽ do không còn phù hợp với xu thế chuyển đổi xanh. Đơn cử, tại Nhật Bản, Honda và Suzuki - hai trong ba hãng xe lớn nhất - đã lên kế hoạch chấm dứt sản xuất dòng xe này vì các tiêu chuẩn khí thải ngày càng khắt khe. Đây là tín hiệu cho thấy chuyển đổi sang phương tiện thân thiện với môi trường là xu hướng tất yếu mà Việt Nam không là ngoại lệ.
Trong bối cảnh này, VCCI khuyến nghị cơ quan soạn thảo cân nhắc đưa ra lộ trình nâng mức tiêu chuẩn khí thải đối với xe gắn máy hai bánh lên mức 3, mức 4 trong những năm tới nhằm bắt kịp xu hướng toàn cầu và khuyến khích người dùng chuyển đổi sang các phương tiện giao thông thân thiện với môi trường như xe máy điện, xe đạp điện.
Để bảo vệ môi trường, cải thiện chất lượng không khí, đồng thời thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang giao thông bền vững, việc điều chỉnh chính sách về tiêu chuẩn khí thải của các phương tiện giao thông là bước đi cần thiết. Tuy nhiên, cả phân tích của cơ quan soạn thảo và VCCI đều cho thấy mỗi phương án sẽ có những cái được và mất khác nhau.
Thêm vào đó, từ khía cạnh an toàn giao thông, nếu học sinh, sinh viên đang là đối tượng sử dụng chính của dòng xe máy dưới 50cc thì vấn đề an toàn hiện nay như thế nào? Tỷ lệ các vụ tai nạn giao thông liên quan đến nhóm người dùng này cần được công bố và phân tích để có thêm thông tin cân nhắc. Có nên khuyến khích nhóm này sử dụng xe, dù là xe máy điện hay xe động cơ xăng, vẫn là câu hỏi phải trả lời. Vì nếu câu trả lời là không, thì việc nâng tiêu chuẩn, qua đó nâng giá sản phẩm, góp phần hạn chế sử dụng, cũng là một công cụ chính sách hữu hiệu.
Từ khía cạnh kinh tế, sẽ còn cần thêm các số liệu để biết, liệu các nhà sản xuất xe điện trong nước đã “sẵn sàng” lấp được khoảng trống thị trường chưa, nếu đề xuất nâng tiêu chuẩn khí thải xe máy dưới 50cc lên mức 3, mức 4 được chấp nhận? Giả sử nếu chọn ưu tiên khuyến khích xe điện, nhưng nếu nhà sản xuất trong nước chưa sẵn sàng, cần có thêm gói chính sách khác nữa để hỗ trợ các nhà sản xuất trong nước tận dụng được cơ hội này.
Tổng bí thư Tô Lâm vừa yêu cầu gỡ những điểm nghẽn thể chế. Và thể chế muốn gỡ, tức có chính sách tốt, cần được thảo luận minh bạch, đa chiều, xem xét trên nhiều góc độ lợi ích thấu đáo. Phát biểu của Tổng bí thư là định hướng lớn, nhưng thực hiện cần chú trọng từ những trường hợp cụ thể và trường hợp tiêu chuẩn khí thải với xe cơ giới nói chung và xe máy dưới 50cc nói riêng là một ví dụ như vậy.
