(KTSG Online) - Điều chỉnh một số khâu trong hoạt động sản xuất lúa thích ứng biến đổi khí hậu ở ĐBSCL đã tạo ra thay đổi tích cực cả về hiệu quả kinh tế lẫn môi trường. Đây là hướng đi giúp hiện thực hoá mục tiêu xây dựng thương hiệu gạo Việt phát thải thấp.
- Phát triển lúa gạo bền vững: Nâng cấp chuỗi giá trị chính, đẩy mạnh sản phẩm phụ
- ‘Gạo xanh – sống lành’ cho mục tiêu tăng trưởng bền vững của ngành lúa gạo
Dự án chuyển đổi chuỗi giá trị lúa gạo ứng phó với biến đổi khí hậu ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long (TRVC) được triển khai ở ba địa phương, gồm An Giang, Kiên Giang và Đồng Tháp trong 6 vụ sản xuất. Tuy nhiên, ngay vụ đầu tiên (vụ Hè thu 2024) kết quả mang lại ấn tượng về hiệu quả kinh tế lẫn giảm phát thải.
Lợi nhuận đi lên, phát thải đi xuống
Trao đổi với KTSG Online, ông Trần Vũ Chí, nông dân xã Tân Công Sính, huyện Tam Nông, tỉnh Đồng Tháp- người có 10 héc ta lúa liên kết với Công ty TNHH Lúa gạo Việt Nam (Vinarice) tham gia TRVC, cho biết áp dụng quy trình của dự án, ông phải điều chỉnh phương thức canh tác. Trong đó, lượng giống giảm còn tương đương 60 kg/héc ta thay vì 140-150 kg/héc ta như truyền thống, tức giảm giống gieo sạ 80-90 kg/héc ta.
Ngoài việc tuân thủ quy trình phun xịt thuốc, nông dân tham gia TRVC phải áp dụng tưới ngập khô xen kẽ để giảm lượng phát thải khí nhà kính, thích ứng biến đổi khí hậu. “Sau khi cấy, đưa nước lên khoảng 3-4 ngày rồi rút nước cho khô mặt ruộng trong khoảng 10 ngày, sau đó đưa nước lên 3-4 ngày rồi rút nước tiếp và cứ xoay vòng đến khi thu hoạch”, ông Chí nói và cho biết, với phương pháp này, ông áp dụng tưới ngập khô xen kẽ mỗi vụ khoảng 5-6 lần.
Về hiệu quả kinh tế, theo ông Chí, quy trình kỹ thuật canh tác mới giúp tiết kiệm chi phí đầu tư nhờ giảm giống, phân và thuốc phun xịt trong khi năng suất lúa đạt bằng hoặc cao hơn so với canh tác truyền thống. “Giá lúa được công ty (Vinarice) mua theo giá thị trường, nhưng hỗ trợ thêm 1.000 đồng/kg, tương đương 20.000 đồng/giạ (20 kg)”, ông Chí cho biết và thông tin, thông qua doanh nghiệp, nông dân còn được dự án thưởng thêm tiền nhờ “canh tác giảm phát thải”.
Tại lễ trao giải vụ đầu tiên (vụ Hè thu 2024) diễn ra mới đây ở thành phố Cần Thơ, bà Trần Thu Hà, Giám đốc TRVC thuộc Tổ chức phát triển Hà Lan (SNV), cho biết vụ đầu tiên, quy mô triển khai khoảng 6.100 héc ta, với khoảng 1.719 nông hộ, tương đương 4.090 nông dân tham gia.
Lợi nhuận trung bình nông dân đạt được khi tham gia TRVC ở mức 59% so với giá thành sản xuất, cao hơn 29% mức lợi nhuận mục tiêu là 30%. Trong đó, nông dân tham gia dự án của tỉnh Đồng Tháp có lợi nhuận cao nhất, đạt 64%; An Giang đạt 56% và Kiên Giang là 54%.
“Tuy nhiên, có 10 hộ (tương đương 0,6%), liên kết với Công ty A An (Công ty cổ phần lương thực A An) và Angimex-Kitoku (Công ty TNHH Angimex-Kitoku) có vấn đề về sâu bệnh nên năng suất đạt không cao, làm lợi nhuận không đạt mức tiêu chuẩn là 30%”, bà Hà cho biết.
Việc áp dụng quy trình canh tác tưới ngập khô xen kẽ kết hợp di chuyển rơm ra khỏi đồng ruộng, nông dân tham gia TRVC giúp lượng giảm phát thải khí nhà kính ngay vụ đầu tiên đạt 27.162 tấn CO2 tương đương, tức đạt 13% tổng lượng giảm phát thải mục tiêu dự án đề ra trong 6 vụ sản xuất.
Theo bà, tất cả 8 công ty tham gia dự án thực hiện tốt quy trình sản xuất lúa bền vững cho khu vực Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) theo Quyết định 145/QĐ-TT-CLT năm 2024 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường). Trong số này, doanh nghiệp thấp nhất giảm được 3,7 tấn CO2 tương đương/héc ta và cao nhất là 7 tấn CO2 tương đương/héc ta so với canh tác truyền thống.
Từ kết quả đã đạt được, 8 doanh nghiệp liên kết với nông dân tham gia TRVC đã được trao thưởng, với tổng tiền thưởng tương đương hơn 3,186 tỉ đồng. “Tiền thưởng này được chia sẻ lại với nông dân liên kết cùng doanh nghiệp tham gia dự án”, bà Hà cho biết và dẫn chứng, có 1 doanh nghiệp chia sẻ với tỷ lệ 95%; 4 doanh nghiệp chia sẻ ở mức 40% và còn lại chia sẻ ở mức 10%.
Xây dựng quy trình chứng nhận gạo xanh phát thải thấp
Từ kết quả đã đạt được trong vụ đầu tiên, theo bà Hà của SNV, bước sang vụ thứ hai (vụ Đông xuân 2024-2025), diện tích được doanh nghiệp đăng ký tham gia TRVC đạt 33.576 héc ta, tăng gần 5,5 lần so với vụ đầu tiên.
Trao đổi với KTSG Online, ông Trương Văn Chính, Giám đốc Công ty TNHH xuất nhập khẩu Chơn Chính, một trong các doanh nghiệp tham gia dự án, nhấn mạnh đây là hướng đi tốt nhằm hoàn thiện chuỗi giá trị ngành lúa gạo vùng ĐBSCL, giúp nông dân tăng thu nhập, doanh nghiệp có sản phẩm chất lượng, phù hợp với xu hướng tiêu dùng mới để thương mại.
Tuy nhiên, để mở rộng quy mô của dự án, có hai vấn đề cần lưu ý. Đó là, cần nâng cao chất lượng cán bộ lãnh đạo của hợp tác xã, trong khi địa phương phải “quan tâm hơn” tinh thần kết nối của chuỗi sản xuất. “Đối với hợp tác xã, hiện rất hạn chế về mặt kết nối, thương mại nên cần phải nâng cao năng lực của lãnh đạo nhằm khắc phục những hạn chế này”, ông gợi ý.
Trao đổi với KTSG Online, Ông Phạm Thái Bình, Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần nông nghiệp công nghệ cao Trung An, cho biết thông qua TRVC, gạo Japonica của đơn vị này đã xuất đi Nhật Bản, đạt tiêu chuẩn không dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. “Đây là kết quả chúng tôi thấy nếu nhân rộng ra cho ĐBSCL sẽ tạo được đột phá, dẫn dắt cho ngành hàng lúa gạo Việt Nam theo hướng xanh, sạch, thân thiện với môi trường”, ông nói.
Ông Trần Trương Tấn Tài, Tổng Giám đốc Vinarice, đánh giá dự án mang lại ý nghĩa rất lớn cho đơn vị này. Trong đó, về mặt quản trị nội bộ, dự án giúp toàn thể nhân viên kỹ thuật hiểu được cách thức tổ chức, quản lý vùng nguyên liệu theo chuỗi để gắn kết hài hòa quyền lợi các bên, đảm bảo phát triển bền vững.
Với người nông dân, việc tham gia dự án đã thay đổi nhận thức, áp dụng quy trình sản xuất mới, giúp mang lại hiệu quả tốt hơn về mặt kinh tế lẫn môi trường. “Nông hộ liên kết sản xuất với chúng tôi, giá thành bình quân khoảng 4.200 đồng/kg, trong khi bên ngoài tương đương 4.400-4.500 đồng/kg, tức tiết kiệm chi phí hơn nhờ áp dụng quy trình kỹ thuật canh tác mới”, ông dẫn chứng.
Từ những kết quả đạt được, theo ông Tài, vụ Đông xuân 2024-2025, Vinarice đăng ký gần 21.000 héc ta tham gia dự án. “Đây là cơ hội để chúng tôi xây dựng thương hiệu gạo cho Vinarice là gạo giảm phát thải”, ông nói.
Đồng quan điểm, ông Chính của Chơn Chính cho rằng, sản phẩm sản xuất theo quy trình kỹ thuật của TRVC sẽ là chứng nhận xây dựng thương hiệu gạo giảm phát thải. “Đây là điều doanh nghiệp rất cần, nhất là khi xu hướng tiêu dùng ngày càng quan tâm hơn về trách nhiệm xã hội, môi trường”, ông nhấn mạnh.
Theo bà Hà của SNV, đóng góp của dự án là tiền đề thực hiện đề án 1 triệu héc ta lúa chất lượng cao, phát thải thấp ở ĐBSCL. “Dự án tạo được nền tảng để thúc đẩy mô hình kinh doanh, liên kết chuỗi, thích ứng với biến đổi khí hậu, có sự tham gia của nông hộ nhỏ thông qua ký hợp đồng liên kết”, bà nói.
Điều quan trọng nhất, từ kết quả đã được kiểm định một cách minh bạch và độc lập, sẽ là cơ sở để chứng nhận và phát hành thương hiệu gạo xanh phát thải thấp.
Theo Hiệp hội ngành hàng lúa gạo Việt Nam (Vietrisa), đơn vị được giao nhiệm vụ xây dựng thương hiệu gạo phát thải thấp, hiệp hội đang xây dựng quy trình chứng nhận gạo xanh phát thải thấp. Trong đó, những doanh nghiệp đạt kết quả tốt từ TRVC sẽ được chào đón để cấp chứng nhận gạo phát thải thấp.
Với việc đạt chứng nhận gạo phát thải thấp, ngành hàng lúa gạo Việt Nam sẽ tạo một cột mốc phát triển mới, góp phần nâng cao hiệu quả của chuỗi ngành hàng chủ lực này của vùng ĐBSCL.
