(KTSG) - Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân, trong đó xem “kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc gia, là lực lượng tiên phong trong phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo...”, với kế hoạch trao cho thành phần kinh tế tư nhân vai trò đổi mới sáng tạo công nghệ và nâng cao giá trị trong chuỗi sản xuất để đưa Việt Nam vào quỹ đạo giàu có...
- Kinh tế tư nhân trên hành trình trở thành động lực phát triển bền vững
- Khôi phục vị thế kinh tế tư nhân gắn liền với bảo vệ quyền sở hữu
Trong nhiều thập niên qua, chúng ta đã phải bán sức lao động với giá rẻ trong các công xưởng lắp ráp của các tập đoàn quốc tế để thoát nghèo. Nghị quyết 68 có mục tiêu tạo những động lực mới để quốc gia bước vào giai đoạn làm giàu bằng sáng tạo công nghệ. Nhưng qua kinh nghiệm thế giới, thoát nghèo tương đối dễ, làm giàu mới khó. Việt Nam bước vào giai đoạn thử thách quyết định cho tương lai.
Di sản của giai đoạn thoát nghèo
Chúng ta đi trễ hơn và chậm hơn so với các nước láng giềng Singapore, Hàn Quốc... vì lý do lịch sử. Chậm hơn vì chỉ hơn 20 năm, họ đã vượt qua ngưỡng nghèo (thoát nghèo); Việt Nam đã thống nhất, hòa bình được 50 năm, chúng ta mới vừa tới ngưỡng này. Thời gian quá lâu vì ta vấp phải nhiều yếu kém trong quản lý để rồi từ đó, phát sinh nhiều vấn đề xã hội và ngay cả tư duy sống của mỗi chúng ta. Đó là những di sản của giai đoạn thoát nghèo mà chúng ta phải thoát ra để bước vào kỷ nguyên vươn mình.
Nghèo cộng với yếu kém trong quản lý đã gây tác hại lớn bởi tham nhũng. Tham nhũng không chỉ làm tăng chi phí phát triển, mà còn làm thất bại nhiều kế hoạch kinh tế, không thu hút được những nhà đầu tư hàng đầu. Nhưng quan trọng nhất là nó làm xói mòn lòng tin của người dân khi những nguyên tắc của phân bổ quyền lực còn dựa vào quan hệ.
Cải cách kinh tế không đơn thuần là thừa nhận một mô hình quản lý kinh tế - dù đã được chứng minh ở môi trường khác, mà phải có những thay đổi sâu rộng trong xã hội, trong các lĩnh vực quản lý và pháp lý để xây dựng một quyền lực kinh tế tập trung ở cấp cao nhưng cắt giảm thủ tục ở cấp cơ sở.
Chảy máu chất xám cũng là hệ quả của sự nghèo khổ và sai lầm quản lý. Mỗi năm hàng trăm ngàn người Việt đi du học ở Mỹ, châu Âu, Nhật, Úc... và theo con số thống kê đưa ra tại lễ công bố Hồ sơ di cư Việt Nam 2023 do Cục Lãnh sự, Bộ Ngoại giao tổ chức, ngày 29-10-2024, khoảng 70-80% du học sinh tự túc ở lại nước ngoài làm việc sau khi học xong. Dân tộc Việt Nam đã chịu nhiều đau thương, luôn có giấc mơ vươn mình sánh vai với thế giới, nhưng xã hội đang mắc kẹt trong khát vọng làm giàu nhanh, có nhiều đất đai. Khi giá trị của một con người được đo bằng số mét vuông đất thuộc quyền sở hữu, khi sự thăng tiến không phụ thuộc hoàn toàn vào năng lực, đối với những người trẻ đã quen sống trong môi trường làm việc công bằng, hành trình hòa nhập vào một thị trường việc làm như ở Việt Nam trở nên khó khăn. Đó là nan đề cần phải giải quyết để bước vào giai đoạn vươn lên.
Làm giàu phải có tự trị về công nghệ
Trong giai đoạn thoát nghèo, để đáp ứng nhanh chóng nhu cầu của xã hội, nền kinh tế vận hành theo cách trải thảm đỏ cho nhà đầu tư nước ngoài mở các công xưởng lắp ráp với giá lao động rẻ để tạo công ăn việc, GDP và GDP/người tăng, phát triển tầng lớp trung lưu... Do đó, kinh tế Việt Nam có khuynh hướng chạy theo lợi nhuận ngắn hạn - chỉ tập trung vào những ngành công nghiệp lắp ráp, sao chép những sản phẩm không có sáng tạo công nghệ và những lĩnh vực dễ sinh lợi như bất động sản hay thương mại xuất khẩu. Chính sách kinh tế này đã tạo ra những ràng buộc và nghịch lý kinh tế và xã hội Việt Nam khi bước vào giai đoạn làm giàu vươn lên thành “rồng” Đông Nam Á.
Ngành công nghiệp nội địa cần phải chuyển từ công nghiệp lắp ráp sang công nghiệp sáng tạo, đầu tư nhiều vào nghiên cứu và phát triển (R&D) để tự sản xuất được các sản phẩm với những sáng tạo công nghệ mới có sức cạnh tranh quốc tế cao. Đầu tư vào R&D đòi hỏi nhiều vốn, nhiều chất xám nhưng độ rủi ro cao, không phải ai cũng dám làm, vì xu hướng hiện tại là chạy theo lợi nhuận ngắn hạn. Chiếc xe đua mà chúng ta muốn tham gia vào cuộc đua phát triển quốc tế cần phải có lộ trình, có bản đồ và nhất là có người lái để vượt qua những rào cản trên con đường phía trước.
Những rào cản chính trên con đường phát triển của Việt Nam là những di sản phát sinh trong giai đoạn thoát nghèo, là những rào cản pháp lý tự mình dựng lên, tự trói mình.
Chuyển nền kinh tế - công nghiệp Việt Nam hiện nay sang nền kinh tế sáng tạo là một định hướng rất tốn kém và đầy rủi ro nhưng nếu không đầu tư vào ý tưởng và sáng tạo mà chờ người khác sáng tạo để chúng ta làm thuê thì không thoát nghèo, vươn lên được. Những khó khăn trước mắt quá rõ ràng, cần một sự lãnh đạo thích ứng: cần có một định hướng, cho những cú hích hay cả những ép buộc khi cần vì chiến lược quốc gia. Cách lãnh đạo như vậy mới tạo được lòng tin. Một trong những dấu ấn nổi bật của ông Park Chung Hee (cựu Tổng thống Hàn Quốc) là đã tạo được lòng tin để các ông chủ chaebol (điển hình là Huyndai) sẵn sàng thực hiện các dự án kinh doanh mạo hiểm có khả năng thành công rất thấp. Cũng về câu chuyện lòng tin, ông Lý Quang Diệu (cựu Thủ tướng Singapore) đã thu hút nhiều nhân tài trở về phục vụ cho một bán đảo rộng không quá 736 ki lô mét vuông với 6 triệu dân. Chỉ có lòng tin mới tạo được tâm lý dám nói, dám làm và dám làm, dám chịu trách nhiệm.
Cần thay đổi sâu rộng
Nghị quyết 68 ra đời đúng lúc, Việt Nam cần một động lực mới để thúc đẩy nền kinh tế quốc gia sau giai đoạn mở cửa, thoát nghèo. Chúng ta mở rộng kinh tế tư nhân nhằm tận dụng tất cả động lực kinh tế quốc gia để chuẩn bị cho kỷ nguyên mới, kỷ nguyên công nghệ số và trí tuệ nhân tạo trong bối cảnh thế giới rất phức tạp.
Những cải cách này dù là hợp thời và hợp lý, nhưng khả năng thực hiện được còn là con đường dài và nhiều chông gai trước mặt. Những kế hoạch xây dựng các tập đoàn kinh tế nhà nước còn gặp không ít khó khăn và kế hoạch cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước cũng chưa thành công.
Chúng ta phải tránh vết xe đổ này trong quá khứ. Cải cách kinh tế không đơn thuần là thừa nhận một mô hình quản lý kinh tế - dù đã được chứng minh ở môi trường khác, mà phải có những thay đổi sâu rộng trong xã hội, trong các lĩnh vực quản lý và pháp lý để xây dựng một quyền lực kinh tế tập trung ở cấp cao nhưng cắt giảm thủ tục ở cấp cơ sở. Như vậy, hy vọng sẽ có một nền quản lý hiệu quả hơn. Nhưng thành công chỉ đến nếu đạt được lòng tin và lòng tin chỉ đến nếu có sự minh bạch.
