(KTSG XUÂN) - Cuối năm ngoái, khi có dịp trò chuyện với một người bạn, cũng là một chuyên gia trong lĩnh vực công nghệ, ứng dụng chuyển đổi số trong doanh nghiệp, tôi mới chợt giật mình nhận ra rằng mình đã bị bỏ lại khá xa khi nhìn dòng chảy của công nghệ, trí tuệ nhân tạo đang ào ạt đi vào cuộc sống như một dòng thác lũ. Nhìn lại tôi tự hỏi nghề luật, đặc biệt là những luật sư như tôi đang ở đâu và làm gì giữa dòng chảy này?
- Trí tuệ nhân tạo dành cho nông nghiệp, liệu Việt Nam có ứng dụng được?
- Điều chỉnh trí tuệ nhân tạo từ kinh nghiệm EU
Có thể nói, giờ đây ai cũng cảm nhận một cách rõ ràng rằng chúng ta đang ở giữa một thời đại, một kỷ nguyên của công nghệ, của trí tuệ nhân tạo (AI) đang dẫn dắt hầu hết các xu hướng nổi trội có ảnh hưởng sâu sắc gần như đến tất cả ngành, nghề của xã hội, trong đó có nghề luật và những người đang hành nghề luật tại Việt Nam.
Nghề luật ở đâu trong thời đại công nghệ?
Khi AI xuất hiện, nhiều người đặt nghi vấn AI sẽ thay thế dần và “đánh cắp” nhiều vị trí trong nghề luật(1). Nhưng liệu nghề luật có dễ bị thay thế đến vậy không?
Nghề luật đóng vai trò thiết yếu trong việc bảo vệ và duy trì một xã hội công bằng, trật tự. Luật sư là những người được đào tạo bài bản và hành nghề chuyên nghiệp với kiến thức, trải nghiệm và kinh nghiệm chuyên sâu về pháp lý, có khả năng giải thích và áp dụng các quy định pháp luật vào thực tế một cách tốt nhất. Bên cạnh những yêu cầu vừa nêu, nghề luật cũng đòi hỏi ở người làm nghề sự thấu cảm đối với những vấn đề xã hội, đây mới là tố chất đặc biệt giúp luật sư thực hiện công việc của mình hiệu quả.
Đây là điều mà các công nghệ AI tiên tiến, nếu có thể - và cũng là điều gây nhiều tranh cãi nhất - sẽ phải cần ít nhiều thời gian nữa để có thể thay thế vai trò của một luật sư trong xã hội. Vì dù được đào tạo tốt cỡ nào, thông minh đến đâu, AI cũng không thể có cảm xúc và sự thấu hiểu của một con người thực thụ để có thể đưa ra những lời tư vấn, những quyết định dù có thể khô khan về mặt dữ liệu nhưng đầy chất người trong những vụ việc, những trường hợp cụ thể.
Tuy nhiên, trong một xã hội đang chuyển đổi mạnh mẽ theo hướng số hóa và tự động hóa, vai trò của luật sư, cũng như các tổ chức hành nghề luật trở nên quan trọng hơn nhưng ở những khía cạnh có phần khác biệt so với bối cảnh nghề luật của nhiều năm trước đây. Luật sư trong thời thịnh hành AI không chỉ giỏi tư vấn và làm đại diện cho khách hàng trong các vụ việc, mà còn phải cho khách hàng thấy giá trị, trí tuệ và tài năng của họ là thứ đáng giá hơn so với những gì AI mang lại cho họ, như chi phí rẻ với chỉ vài chục đô la, phản hồi nhanh chóng trong vài nốt nhạc, vào bất cứ lúc nào, ở đâu.
Luật sư cũng như những người hành nghề luật trong thời điểm này phải luôn đau đáu rằng: “Tại sao khách hàng phải trả cho mình một số tiền như vậy trong vụ việc này?”, “Dịch vụ của mình khác với AI ở chỗ nào, có giá trị hơn không?”, “Sự khác biệt của mình, dịch vụ mình cung cấp nằm ở đâu”. Nếu các luật sư vẫn loay hoay hoặc chưa có câu trả lời thuyết phục đối với câu hỏi này thì không chừng một ngày nào đó, chính mình sẽ bị thay thế hoặc bị bỏ lại phía sau bởi những công nghệ tân tiến nhất. Bởi thực tế cho thấy rằng, cách thức chúng ta làm luật đã thay đổi và đang tiếp tục thay đổi.
AI đang dần thay đổi cách hành nghề luật
Sự xuất hiện của công nghệ và AI không chỉ làm thay đổi cách mà chúng ta tiếp cận thông tin pháp lý mà còn làm ảnh hưởng sâu sắc đến cách thức mà luật sư, công ty luật hoạt động, hành nghề và cung cấp dịch vụ pháp lý đến khách hàng.
Sức người trong các hoạt động cung cấp pháp lý truyền thống đã dần bị thay thế bằng công nghệ. Đó là điều rất dễ thấy. Các luật sư vẫn làm việc, tương tác với khách hàng và đồng nghiệp nhưng họ bắt đầu sử dụng nhiều công cụ hơn, như hệ thống quản lý hồ sơ trực tuyến, phần mềm soạn thảo hợp đồng thông minh và AI. Nhân viên tại công ty luật, tổ chức về luật bị buộc phải sử dụng càng nhuần nhuyễn càng tốt các công cụ AI như ChatGPT, Copilot, Gamma... trong các khâu cơ bản như phản hồi e-mail cho khách hàng, soạn thảo powerpoint, nghiên cứu, tìm kiếm các quy định pháp lý, án lệ đến các công việc cao cấp hơn, như soạn thảo các quy trình, báo cáo cho công ty, soạn thảo các ý kiến pháp lý cho khách hàng, dịch thuật chuyên ngành.
AI đang làm thay đổi căn bản cách thức xử lý công việc pháp lý. Một trong những ứng dụng nổi bật nhất của AI là trong phân tích dữ liệu pháp lý, soạn thảo hợp đồng và dự đoán phán quyết. AI có khả năng xử lý một lượng lớn dữ liệu pháp lý, giúp giảm thiểu sai sót và tăng tốc độ ra quyết định. Các công ty luật đã bắt đầu sử dụng AI để tối ưu hóa các quy trình này, từ việc sàng lọc hồ sơ khách hàng đến việc soạn thảo các hợp đồng pháp lý phức tạp.
Trong khâu phân tích bản án, các thuật toán AI có thể “quét” hàng ngàn bản án đã được Tòa án Nhân dân tối cao Việt Nam công bố để tìm ra mẫu số chung và xác định xu hướng ra quyết định của tòa án trong một lĩnh vực, một khía cạnh pháp lý nhất định nào đó. Từ các kết quả này sẽ hỗ trợ luật sư dự đoán cách thức xử lý vụ việc của tòa án để có thể đưa ra những ý kiến pháp lý có phần chính xác và thuyết phục hơn tới khách hàng. Điều này không chỉ giúp các luật sư làm việc hiệu quả hơn mà còn giúp các doanh nghiệp và cá nhân tiếp cận thông tin pháp lý nhanh chóng, chính xác và tiện lợi.
Các ảnh hưởng sâu rộng của AI đòi hỏi các luật sư phải học hỏi không ngừng cách thức sử dụng, đào tạo, tương tác với các công cụ công nghệ mới để duy trì tính cạnh tranh trong nghề nghiệp của mình, để từ đó một lứa luật sư công nghệ sẽ xuất hiện, đáp ứng các nhu cầu mang tính thời đại của xã hội. Đối với các luật sư có tuổi đời, thâm niên hành nghề lâu năm và thiếu sự cập nhật xu hướng mới, đây có thể là một thách thức rất lớn mà nếu không thay đổi, chắc chắn họ sẽ bị bỏ lại phía sau trong sự vận hành và phát triển không ngừng của nghề luật.
Mặt trái của công nghệ
Việc sử dụng AI trong pháp lý cũng đặt ra những vấn đề đạo đức và pháp lý. Độ tin cậy của dữ liệu và tính chính xác trong ứng dụng AI là một mối quan tâm lớn. AI có thể đưa ra quyết định dựa trên dữ liệu hiện tại mà không hiểu rõ về ngữ cảnh cụ thể của từng vụ việc. Điều này có thể dẫn đến những sai lầm không thể cứu vãn trong các quyết định pháp lý quan trọng. Rủi ro về độ tin cậy của dữ liệu là một vấn đề lớn. AI không thể thay thế hoàn toàn sự phán đoán của con người, đặc biệt là trong các trường hợp phức tạp hoặc chưa có tiền lệ. Các luật sư cần phải kiểm tra lại dữ liệu và đảm bảo rằng các quyết định được đưa ra không chỉ dựa trên các thuật toán máy móc mà còn dựa trên sự hiểu biết sâu sắc về quy định pháp lý và bối cảnh cụ thể của từng trường hợp.
Một vấn đề khác khi sử dụng AI thiếu kiểm soát là việc bảo vệ giá trị đạo đức và tính minh bạch trong việc sử dụng AI, đặc biệt là trong lĩnh vực pháp lý. Sử dụng AI phải đảm bảo rằng không có sự phân biệt đối xử, không vi phạm quyền riêng tư và dữ liệu phải được bảo vệ. Các luật sư cần phải có những kỹ năng mới để đối phó với những thách thức này, từ việc đánh giá tính xác thực của dữ liệu đến việc sử dụng AI một cách công bằng và hợp lý.
Bên thách thức, bên cơ hội
Có không ít mối lo ngại về những mặt trái của công nghệ và AI trong pháp lý và thách thức mà nó tạo ra. Việc tự động hóa quá mức có thể dẫn đến tình trạng mất việc làm ở một số vị trí pháp lý truyền thống. Các công việc như lập biên bản, soạn thảo hợp đồng hoặc phân tích chứng cứ có thể bị thay thế bởi các phần mềm AI. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến thu nhập của các luật sư mà còn đòi hỏi ngành luật phải tìm kiếm những công việc mới để tái đào tạo và thích ứng.
Ngành đào tạo đội ngũ chuyên lĩnh vực luật cũng đứng trước thách thức phải thay đổi và phát triển các kỹ năng mới cho các luật sư tương lai. Chương trình đào tạo luật cần phải cập nhật liên tục để phản ánh những tiến bộ công nghệ và nhu cầu thực tế của thị trường. Việc tích hợp các khóa học về công nghệ pháp lý, phân tích dữ liệu và AI vào giáo trình sẽ giúp các luật sư mới tốt nghiệp có khả năng làm việc hiệu quả trong môi trường pháp lý hiện đại.
Thách thức kể ra rất nhiều nhưng cũng có rất nhiều cơ hội cho nghề luật Việt Nam trong kỷ nguyên công nghệ. Một trong những cơ hội lớn nhất là phát triển các dịch vụ pháp lý mới. Công nghệ có thể hỗ trợ các luật sư trong việc cung cấp dịch vụ pháp lý trực tuyến, từ tư vấn pháp lý ảo đến các ứng dụng pháp lý thông minh. Điều này không chỉ giúp tiếp cận khách hàng dễ dàng hơn mà còn giúp các công ty luật tiết kiệm chi phí và tăng cường khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Từ đó, giúp các công ty luật Việt Nam rút ngắn dần những khác biệt trong việc cung cấp dịch vụ pháp lý khi so sánh với các hãng luật hàng đầu thế giới khi doanh thu của họ mỗi năm lên tới vài tỉ đô la.
Việc sử dụng dữ liệu lớn (bigdata) để dự đoán xu hướng và hỗ trợ đưa ra quyết định pháp lý cũng là một cơ hội lớn. Các thuật toán AI có thể phân tích hàng triệu hồ sơ, tài liệu pháp lý và vụ án để tìm ra các mẫu số chung, xác định xu hướng và hỗ trợ các luật sư đưa ra lời khuyên chính xác hơn.
Một công ty luật ở Mỹ mới đây đã sử dụng AI để phân tích hàng ngàn hồ sơ vụ án và đưa ra các dự đoán về khả năng các bị cáo sẽ bị kết tội. Mô hình AI đã có tỷ lệ chính xác lên đến hơn 90%, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí cho các luật sư và khách hàng(2). Đây là một minh chứng về tiềm năng của AI trong việc cải thiện chất lượng dịch vụ pháp lý và hỗ trợ các luật sư làm việc với hiệu suất cao.
Ngoài ra, hợp tác quốc tế trong lĩnh vực pháp lý với công nghệ và AI cũng là một cơ hội lớn cho nghề luật Việt Nam. Việt Nam có thể học hỏi từ các quốc gia tiên tiến trong việc áp dụng công nghệ pháp lý, từ đó phát triển các sản phẩm dịch vụ pháp lý công nghệ cao cho thị trường quốc tế. Điều này không chỉ giúp các luật sư Việt Nam nâng cao trình độ chuyên môn mà còn mở ra cơ hội tiếp cận với các khách hàng toàn cầu.
Nghề luật tại Việt Nam đang đứng trước một ngả rẽ quan trọng trong bối cảnh công nghệ và AI phát triển nhanh chóng. Mặc dù có những thách thức lớn, nhưng cũng có rất nhiều cơ hội để ngành luật thích ứng và phát triển bền vững. Cần có một sự thay đổi trong tư duy và hành động để đảm bảo rằng các luật sư Việt Nam có thể tồn tại và phát triển trong một thế giới công nghệ “xâm lấn” và dần “xâm chiếm”.
(*) Công ty Luật TNHH HM&P
(1) https://lsvn.vn/nghe-luat-truoc-nhung-tac-dong-cua-tri-tue-nhan-tao-va-nhung-yeu-cau-dat-ra-doi-voi-hoat-dong-dao-tao-luat-o-viet-nam-1706110660-a140398.html, truy cập lần cuối ngày 20-12-2024
(2) https://cafef.vn/robot-tro-thanh-luat-su-cua-ban-se-nhu-the-nao-1882402191512073.chn, truy cập lần cuối ngày 20-12-2024
