Chuyện xứ dừa và lời giải bài toán nông sản

Chuyện xứ dừa và lời giải bài toán nông sản

Tâm Lan

Từ một sản phẩm thủ công, rượu của làng nghề Phú Lễ đã được sản xuất theo những tiêu chuẩn an toàn để có thể hiện diện trong các kênh phân phối hiện đại - Ảnh: Đức Tâm

(TBKTSG Online) - Tìm đầu ra cho nông sản để phát triển sản xuất và cải thiện đời sống nông dân luôn là một bài toán khó. Câu chuyện của rượu và dừa ở Bến Tre có thể là một gợi ý đáng suy nghĩ.

Rượu Phú Lễ vốn nổi tiếng là một đặc sản làng nghề của Bến Tre, nhưng phải sau năm 2004 việc kinh doanh mặt hàng này mới thật sự được mở rộng quy mô một cách bài bản sang nhiều tỉnh thành khác, và đặc sản rượu Phú Lễ mới hiện diện trong chuỗi các siêu thị. Còn dừa là nông sản đặc trưng của địa phương này. Hai năm gần đây, người trồng dừa đã bớt khổ và không còn lo đầu ra như những năm trước nhờ sự hình thành của những doanh nghiệp chế biến dừa ở Bến Tre.

Chuyện rượu

Năm 2004, ông Trần Anh Thuy, khi đó còn là phó giám đốc một công ty rượu vang có tiếng tại TPHCM, về thăm làng rượu Phú Lễ tại xã Phú Lễ, huyện Ba Tri, Bến Tre. Thử chén rượu quê hương thơm nồng ngay tại lò nấu của các hộ gia đình trong vùng, với chín năm trong nghề rượu, ông cảm được cái chất của loại rượu quê hương và tiềm năng của sản phẩm này.

Từng nhiều lần sang Pháp, ông Thuy hiểu những thương hiệu rượu vang danh tiếng của họ cũng bắt đầu từ những làng nghề nấu rượu truyền thống tương tự như làng Phú Lễ. Với lòng tự hào quê hương cùng kiến thức chuyên môn và số vốn tích lũy, ông Thuy quyết định xây dựng thương hiệu rượu Phú Lễ cho quê hương và xa hơn là xây dựng một thương hiệu rượu truyền thống Việt Nam.

Để người dân gắn bó với nghề, sản phẩm làm ra phải được tiêu thụ ổn định. Muốn vậy phải có được hệ thống cung ứng từ sản xuất đến phân phối được kiểm soát chặt chẽ nhằm đảm bảo chất lượng, uy tín và giá cả hợp lý. Kiên trì xây dựng trong hơn 10 năm qua, từ một nhà xưởng nhỏ, doanh thu mỗi tháng chưa đến 10 triệu đồng, đến hôm nay, doanh thu từ rượu của công ty đạt hơn bốn tỉ đồng mỗi tháng.

Rượu của làng nghề Phú Lễ đã có mặt trong hệ thống 60 siêu thị của Coopmart, Vinatexmart, hiện diện khắp các tỉnh miền Tây và đã hình thành hệ thống phân phối đến khu vực Bắc Trung Bộ, xuất hiện trong chương trình “Giỏ quà tết” do Hội Hàng Việt Nam Chất lượng cao tổ chức.

Hiện, 38 hộ dân làng nghề Phú Lễ tham gia nấu rượu cho công ty đều có thu nhập ổn định. Họ hài lòng với công việc và con cháu bắt đầu theo nghề truyền thống của cha ông. Nếu có ai nghi ngờ năng lực và sự cam kết của nông dân khi tham gia sản xuất, hãy đến nói chuyện với 38 hộ gia đình nêu trên để kiểm định lại suy nghĩ của mình.

Có thể thấy sự thành công trong việc phát triển thương hiệu của làng rượu Phú Lễ đến từ ba yếu tố: chất lượng và tiềm năng của sản phẩm; sự dấn thân và năng lực của doanh nghiệp; sự hỗ trợ của địa phương.

Chuyện dừa

Một ngày giữa tháng 5, chúng tôi có dịp gặp ông Cù Văn Thành, Giám đốc Công ty Chế biến Dừa Lương Quới. Công ty này phát triển năm 1997 từ một doanh nghiệp tư nhân nhỏ với vốn đầu tư chỉ vài chục triệu đồng và số thành viên không đến 10 người, nhưng nay đã lên đến hơn 500 người và doanh thu năm 2014 đạt hơn 300 tỉ đồng, xuất khẩu các sản phẩm chế biến từ dừa như tinh dầu dừa, nước dừa đóng lon ... đến hơn 30 nước trên thế giới.

Ông Thành cho biết hiện năng lực của các doanh nghiệp chế biến dừa tại địa phương đủ sức bao tiêu tất cả dừa bà con trồng ra. Người nông dân không còn lo lắng nhiều như xưa. Thậm chí đến mùa cao điểm, khi các thương lái Trung Quốc xuất hiện và cạnh tranh để mua dừa thì người lo chính là các doanh nghiệp, chứ không phải người dân.

Hiện mối quan hệ giữa doanh nghiệp và nông dân tại địa phương vẫn chưa thật sự chặt chẽ. Nhưng rõ ràng có thể thấy sự xuất hiện của một cộng đồng doanh nghiệp vững mạnh đã giúp giải quyết bài toán đầu ra cho nông sản cho người dân.

Hai ví dụ trên có nhiều điểm chung. Thứ nhất, nông dân và ngay cả chính quyền địa phương không thể trực tiếp tìm đầu ra cho sản phẩm mà chỉ có thể là doanh nghiệp, những người sống chết với thị trường bởi với họ, đồng tiền đi liền khúc ruột. Thứ hai, những doanh nghiệp thành công đều là những doanh nghiệp có nội lực và khát vọng. Thứ ba, thành công của doanh nghiệp có hỗ trợ của chính quyền địa phương. Bởi nếu thiếu sự hậu thuẫn của chính quyền, hẳn Phú Lễ sẽ khó vào chuỗi siêu thị Coopmart ...; thiếu sự hỗ trợ của chính quyền, hẳn Dừa Lương Quới gặp nhiều khó khăn khi vay vốn mở rộng nhà máy cũng như tham gia các chương trình xúc tiến thương mại đưa sản phẩm đi các hội chợ nước ngoài ...

Như vậy để giải quyết bài toán đầu ra cho nông sản, nhất thiết phải có mặt của doanh nghiệp và chính quyền. Vậy doanh nghiệp từ đâu ra?

Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, hiện các tập đoàn lớn Việt Nam đã nhảy vào lĩnh vực nông nghiệp. Đó là một tín hiệu tích cực. Họ, dù muốn hay không, là lực lượng đáng để đặt niềm tin, đáng để hỗ trợ và khuyến khích, vì thật ra, thực tế cho thấy họ là những người làm tốt nhất và ngoài họ, biết đặt niềm tin vào đâu, bà Lan chia sẻ trong một buổi nói chuyện ngày 19-5 tại TPHCM.

Vậy nếu doanh nghiệp chưa chủ động tìm đến địa phương thì sao? Điều này rất có thể bởi chính doanh nghiệp cũng không biết địa phương nào có cái gì và có bao nhiêu. Điều này được chính bà Thái Hồng Xuân Nguyệt, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu Ứng dụng Công nghệ & Chất lượng Nông sản Vingroup, thừa nhận. Cụ thể, trong một hội thảo ngày 10-2-2015, bà Xuân Nguyệt nói: “Vingroup quan tâm đến nông nghiệp. Hiện chúng tôi đang xây dựng dự án đầu tư vào nông nghiệp để trình phê duyệt. Tuy nhiên trong quá trình thực hiện, việc thu thập dữ liệu vô cùng khó khăn. Chúng tôi không biết vùng đất nào trồng cây gì, năng suất bao nhiêu, nhu cầu thị trường như thế nào, chuyên gia là ai…"

Như vậy lúc này rất cần những người lãnh đạo địa phương chủ động tìm đến các doanh nghiệp, chia sẻ những câu chuyện với họ, cùng họ xây dựng những dự án vì lợi ích chung của cả hai bên. Điều này liệu quá khó chăng?

Nhìn sang Israel, qua cuốn Quốc gia Khởi nghiệp – Câu chuyện về nền kinh tế thần kỳ Israel, hẳn nhiều người trong chúng ta từng biết câu chuyện cựu thủ tướng Israel Shimon Peres đích thân hỗ trợ Shai Agassi, người xây dựng dự án Better Place với tham vọng xuất khẩu xe hơi điện để loại trừ sự phụ thuộc vào nhiên liệu diesel, đi tìm nguồn đầu tư từ các hãng xe hơi nổi tiếng trên thế giới. Cuối cùng, cho dù dự án thất bại, người Israel vẫn gọi đó là một sự thất bại vĩ đại bởi nó tạo cảm hứng và tiền đề cho các hoạt động khởi nghiệp tiếp tục diễn ra tại quốc gia này.

Sẽ thật khập khiễng khi so sánh rượu và dừa với dưa hấu, nhãn, vải thiều, thanh long … Cũng thật khập khiễng khi so sánh cách làm của Shimon Peres với các chính khách tại Việt Nam. Tuy nhiên, cách giải quyết đầu ra cho rượu và dừa, cũng như cách mà Shimon Peres tìm cách thúc đẩy tinh thần doanh nghiệp, lại có thể là những bài học cần được nghiên cứu kỹ để giải bài toán đầu ra cho nông sản Việt Nam.

Đại văn hào Lỗ Tấn bên Trung Hoa có câu nói nổi tiếng mà ai cũng biết: "Trên trái đất làm gì có đường; đường do con người đi mà thành".