Bầu cử Mỹ: Ai đang dẫn trước?
Thái Bình
(TBKTSG Online) – Chỉ còn một tháng nữa cử tri Mỹ sẽ đi bỏ phiếu bầu ra vị tổng thống thứ 45 của Hiệp chủng quốc Hoa Kỳ. Cuộc tranh đua đang diễn ra gay gắt giữa hai ứng cử viên: ông Donald Trump của đảng Cộng hòa và bà Hillary Clinton của đảng Dân chủ.
Theo dõi các cuộc thăm dò ý kiến cử tri ai sẽ là tổng thống mới, người ta thấy có sự chênh lệch đáng kể giữa hai cách tính: dựa trên phiếu phổ thông (popular vote) và phiếu đại cử tri (electoral college vote). Hai cách tính phiếu này là đặc thù chỉ có ở Mỹ, không thấy ở nước nào khác.
Phiếu phổ thông và phiếu đại cử tri có gì khác?
Hiểu một cách đơn giản, phiếu phổ thông là phiếu do cử tri bỏ vào thùng phiếu hoặc bấm “yes/no” trên hệ thống bỏ phiếu điện tử. Mỹ theo chế độ phổ thông đầu phiếu, mỗi người dân đến tuổi trưởng thành đều có quyền và nghĩa vụ đi bầu cử; mỗi lá phiếu họ bỏ vào thùng là một “phiếu phổ thông” (popular vote).
Nhưng không giống mọi nơi khác, ứng cử viên thu hút được nhiều phiếu của cử tri hơn chưa hẳn sẽ là người chiến thắng. Báo The Economist giải thích: “America’s presidential election is decided through the electoral college, where the winning candidate accumulates votes based on the states’ representation in Congress, not by the popular vote.”. (Bầu cử tổng thống Mỹ được quyết định không phải theo phiếu phổ thông mà theo phiếu đại cử tri, ứng cử viên thắng cử là người tích lũy được nhiều hơn số phiếu đại cử tri dựa trên quyền đại diện của các tiểu bang trong Quốc hội Mỹ).
Biểu đồ dưới đây cho thấy trong các cuộc bầu cử tổng thống Mỹ từ 1960 đến nay, sự chênh lệch giữa phiếu đại cử tri và phiếu phổ thông là khá lớn, trong đó một số ứng cử viên trở thành tổng thống nhờ có số "phiếu đại cử tri" vượt trội chứ chưa hẳn đã hơn đối thủ nhiều về số "phiếu phổ thông":
Ghi chú: màu xanh là đảng Dân chủ, màu đỏ là đảng Cộng hòa; ô tròn đặc là phiếu đại cử tri, ô rỗng là phiếu phổ thông.
Để hiểu con đường zich-zắc này, cần lưu ý nước Mỹ có 50 tiểu bang, mỗi tiểu bang tùy vào quy mô dân số mà có số ghế đại biểu nhiều hay ít trong Quốc hội; và mỗi kỳ bầu cử, số phiếu đại cử tri (electoral college) của tiểu bang bằng số ghế dân biểu Hạ viện liên bang mà tiểu bang ấy bầu lên; toàn nước Mỹ có 538 phiếu đại cử tri, bằng số dân biểu của Hạ viện Mỹ.
Trong bầu cử tổng thống, cử tri mỗi tiểu bang sẽ bỏ phiếu chọn ra người thắng cử của tiểu bang mình – đó là người có số phiếu phổ thông (popular vote) cao nhất. Người thắng cử mặc nhiên được hưởng toàn bộ số phiếu đại cử tri (electoral vote) phân bổ cho tiểu bang đó. Ví dụ tiểu bang California có 55 phiếu đại cử tri; bà Clinton và ông Trump, ai đạt được nhiều phiếu phổ thông hơn thì thắng cử ở tiểu bang và mặc nhiên được hưởng cả 55 phiếu đại cử tri California mà đối thủ không có phiếu nào.
Ai dẫn trước?
Về cuộc bầu cử sắp diễn ra, báo The Economist nhận định: “Hillary Clinton’s solid lead in the polls has evaporated, with national-polling averages putting her just one or two percentage points ahead of Donald Trump. This has changed the tone in reporting from measuring up the White House curtains for Mrs Clinton to gloomily pondering the possibility of a Trump presidency.” (Sự dẫn đầu vững chắc của bà Hillary Clinton đã bốc hơi, điểm trung bình những cuộc khảo sát ý kiến quy mô quốc gia cho thấy bà chỉ dẫn trước ông Donald Trump khoảng một, hai điểm phần trăm. Điều đó làm thay đổi giọng điệu trong việc tường thuật, từ chuyện háo hức chuẩn bị cho bà Clinton vào Nhà Trắng sang chuyện cân nhắc một cách u buồn về khả năng ông Trump trở thành tổng thống).
Nhận định này dựa trên kết quả thăm dò dư luận, nghĩa là trên khả năng thu hút “phiếu phổ thông” của các ứng viên. Nhưng The Economist cũng cho rằng, quyết định nằm ở phiếu đại cử tri, và các thị trường cá cược (betting markets) dự báo chung cuộc bà Clinton có thể giành được 320 phiếu trên tổng số 538 phiếu đại cử tri.
Trang mạng Business Insider lại có cái nhìn khác, dựa trên sự tính toán phiếu đại cử tri. “Democratic presidential nominee Hillary Clinton has a sizable lead over Republican nominee Donald Trump in the Electoral College — but the lead is nowhere near big enough to call the election over just yet”. (Ứng cử viên tổng thống của đảng Dân chủ Hillary Clinton đang dẫn trước đáng kể so với ứng cử viên Cộng hòa Donald Trump tính theo phiếu đại cử tri – nhưng mức dẫn đầu vẫn không đủ lớn để nói rằng cuộc bầu cử đã kết thúc).
Business Insider tính ra rằng, đến giữa tuần này (6-10-2016), bà Clinton giành được 237 phiếu đại cử tri so với 187 phiếu của ông Trump tại các tiểu bang đã “gần như chắc chắn” (safe) và các tiểu bang gần như (likely) sẽ bỏ phiếu cho một trong hai người này (trên bản đồ, tiểu bang màu xanh dự kiến bỏ phiếu cho bà Clinton – Dân chủ, màu nâu bỏ cho ông Trump – Cộng hòa; màu vàng là tiểu bang toosup; con số bên dưới tên viết tắt của tiểu bang là số phiếu đại cử tri).
Tính thêm các tiểu bang “có khuynh hướng” (lean) bỏ phiếu cho một trong hai ứng cử viên – tức là các tiểu bang mà hiện thời chênh lệch giữa hai bên chỉ trong khoảng từ 2 đến 4 điểm phần trăm – thì số phiếu của hai người này có thể là: bà Clinton 301 phiếu và ông Trump 216 phiếu.
Những tiểu bang tossup (hai bên có cơ hội ngang nhau và độ chênh lệch không quá 2 điểm phần trăm; màu vàng trên bản đồ) gồm Nevada (6 phiếu) và North Carolina (15 phiếu), tính ra chỉ khoảng 21 phiếu đại cử tri. Ở hai tiểu bang "chưa phân thắng bại" này, bà Clinton có ưu thế hơn chút đỉnh.
Trong số các tiểu bang có chuyển biến về lập trường, ông Trump vượt trội ở Iowa (6 phiếu), Ohio (18 phiếu) là hai tiểu bang trước đây ủng hộ Dân chủ nhưng đang chuyển mạnh sang Cộng hòa. Trong khi đó, ở các tiểu bang Pennsylvania (20 phiếu), Colorado (9 phiếu) và Florida (29 phiếu) sự ủng hộ của cử tri có vẻ đang chuyển dần từ Cộng hòa sang Dân chủ.
Hai ứng cử viên Clinton và Trump sẽ có cuộc tranh luận thứ nhì trực tiếp trên truyền hình (trong ba cuộc tranh luận) vào Chủ nhật tới và điểm số giữa hai bên có thể còn thay đổi thêm nữa.
