(KTSG) - Gần đây, Paul McCartney và Elton John, hai nghệ sĩ hàng đầu của Anh, đã chính thức lên tiếng phản đối dự thảo cải cách luật về bản quyền ở Vương quốc Anh. Theo các nghệ sĩ này, dự thảo luật của Chính phủ Anh thay vì bảo vệ tác giả trước tác động của trí tuệ nhân tạo (AI), thì lại đang nhắm tới việc tạo ra các “ngoại lệ” về luật để tạo điều kiện cho các mô hình AI phát triển vì mục đích thương mại.
- Trí tuệ nhân tạo: Từ giải thưởng Nobel tới khuynh hướng chống công nghệ
- Trí tuệ nhân tạo: Sự tự ti của trí tuệ con người
Như chúng ta điều biết, các mô hình AI cần được đào tạo bằng cách cung cấp dữ liệu để mô hình học hỏi và nâng cao khả năng phân tích, dự đoán và đề xuất giải pháp cho các bài toán đặt ra. Vấn đề là những dữ liệu nói trên có thể là các tài sản trí tuệ đang được luật bản quyền bảo hộ, như tác phẩm văn học, hình ảnh, âm thanh..., nhưng chủ sở hữu lại không hề được hỏi xin phép trước, hay được trả thù lao cho việc sử dụng dữ liệu này, như theo quy định của luật về bản quyền.
Ở thời điểm hiện nay, luật của Vương quốc Anh, cũng như của nhiều quốc gia khác, còn chưa rõ ràng trước câu hỏi liệu có áp dụng các quy định của luật về bản quyền với hoạt động “đào tạo” các mô hình AI hay không. Một mặt, các chủ sở hữu dữ liệu bảo hộ muốn có thể ngăn cản hay quản lý việc sử dụng dữ liệu để đào tạo mô hình AI. Mặt khác, các công ty chủ sở hữu mô hình AI lại cần dữ liệu để đào tạo và phát triển AI, nhưng ngại ngần đầu tư vào lĩnh vực này vì lo ngại những rắc rối pháp lý có thể xảy ra. Tình trạng này rõ ràng là không có lợi nếu kéo dài, vì vừa ngăn cản sự đầu tư phát triển công nghệ, vừa không cho phép các ngành công nghiệp sáng tạo giải trí bảo hộ hiệu quả quyền sở hữu trí tuệ (SHTT).
Không khó để có thể thấy rằng đây không chỉ là một sự đối đầu về cách tiếp cận, mà còn là một cuộc chiến quyết định tương lai của ngành công nghiệp sáng tạo tại Anh. Kết quả cuộc chiến này sẽ cho thấy liệu nước Anh có giữ được vị trí hàng đầu trong công nghiệp sáng tạo, hay buộc phải hy sinh nó để chạy đua với các nước khác trong lĩnh vực AI.
Theo Chính phủ Anh, cải cách luật về bản quyền lần này nhắm tới ba mục đích chính, đó là đảm bảo quyền quản lý dữ liệu - tài sản SHTT của chủ sở hữu, cũng như quyền được trả thù lao; đảm bảo sự phát triển của các mô hình AI, qua việc tạo điều kiện tiếp cận dữ liệu chất lượng cao; và cuối cùng là thúc đẩy sự hợp tác, tin cậy và minh bạch giữa các bên liên quan.
Chính vì thế, dự thảo luật đề xuất một cơ chế trong đó chủ sở hữu quyền tác giả mà không cho phép sử dụng dữ liệu tác phẩm phải công bố lựa chọn hình thức “opt-out” (tạm dịch là “chọn ra”), hay chọn cấp li xăng để được hưởng thù lao từ việc sử dụng dữ liệu tác phẩm (còn gọi là “opt-in”, tạm dịch là “chọn vào”), đồng thời công nhận một ngoại lệ mới - ngoại lệ cho phép các công ty AI được tiếp cận và sử dụng trên diện rộng dữ liệu là các tác phẩm của các tác giả không chọn một trong hai cơ chế như nói trên.
Rõ ràng là cách tiếp cận này đặt trách nhiệm lên vai các chủ sở hữu tác phẩm trong việc chọn hay không chọn cơ chế cho phép AI sử dụng dữ liệu tác phẩm, nhưng lại tạo ra một nền tảng rõ ràng về mặt pháp lý, thuận tiện cho các công ty phát triển mô hình AI. Không mấy ngạc nhiên, cách tiếp cận mang lại nhiều lợi thế cho các công ty AI này gặp phản đối từ các tác giả, nghệ sĩ và các công ty sáng tạo giải trí hàng đầu. Chính phủ Anh thì cho rằng dự thảo này sẽ tạo ra một môi trường thuận lợi cho AI phát triển, thúc đẩy đầu tư đổi mới công nghệ ở Anh.
Cũng xin nhấn mạnh rằng Vương quốc Anh là một trong những quốc gia đi đầu trong lĩnh vực AI. Theo thống kê, đây là quốc gia đứng thứ 3 toàn cầu về số lượng bài báo nghiên cứu về AI trên đầu người. Anh cũng là một trong những nước thuộc hàng đầu thế giới về số lượng startup mới thành lập, theo báo cáo toàn cầu về AI của Tortoise Media. Không chỉ thế, quốc gia châu Âu này cũng có ngành công nghiệp sáng tạo, giải trí khổng lồ, từ âm nhạc, phim ảnh đến thiết kế, nghệ thuật thị giác, kịch hay truyền thông. Mỗi năm, ngành công nghiệp này đóng góp khoảng 126 tỉ bảng Anh cho GDP của Anh.
Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, khi các quốc gia đang chạy đua về AI, dễ dàng thấy rằng các nhà làm luật ngày càng hướng tới những biện pháp có lợi cho việc thúc đẩy đổi mới phát triển công nghệ AI, buộc các lĩnh vực khác phải thay đổi cho phù hợp với điều kiện mới. Các tác giả, nghệ sĩ và chủ sở hữu quyền tác giả lo ngại rằng việc lựa chọn hình thức “opt-out” không phải là dễ dàng về mặt kỹ thuật, tốn thời gian và công sức để đảm bảo quyền lợi hợp pháp. Ca sĩ Paul McCartney tuyên bố rằng dự thảo luật này sẽ là bước đầu tiên cho phép AI “giành quyền kiểm soát” và tạo ra những tổn thất to lớn cho ngành công nghiệp sáng tạo của Anh.
Theo dự đoán, trong vòng bốn năm tới, ngành công nghiệp âm nhạc của Anh sẽ mất đi khoảng 25% doanh thu vì các nội dung do AI tạo ra. Cơ chế cho công ty AI sử dụng tự do dữ liệu tác phẩm trừ khi chủ sở hữu chủ động tuyên bố chọn opt-out sẽ cho phép các công ty AI dễ dàng sản xuất tự động ra các nội dung như sách, âm nhạc, phim ảnh cạnh tranh với nghệ sĩ sáng tạo đích thực, làm sụt giảm giá trị của sáng tạo con người. Về mặt pháp lý, cơ chế opt-out cũng có thể xung đột với các nguyên tắc của Công ước Berne về bảo hộ các tác phẩm văn học và nghệ thuật, vốn quy định rằng các ngoại lệ trong luật quốc gia không được “gây thiệt hại một cách không hợp lý tới lợi ích chính đáng của tác giả”.
Ngược lại, những người ủng hộ dự thảo luật này lại cho rằng với thời gian, tiến bộ công nghệ sẽ cho phép thực hiện lựa chọn opt-out một cách dễ dàng hơn, hay thậm chí một ngày kia công nghệ sẽ cho phép chủ sở hữu chủ động hạn chế việc AI sử dụng dữ liệu từ tác phẩm.
Không khó để có thể thấy rằng đây không chỉ là một sự đối đầu về cách tiếp cận, mà còn là một cuộc chiến quyết định tương lai của ngành công nghiệp sáng tạo tại Anh. Kết quả cuộc chiến này sẽ cho thấy liệu nước Anh có giữ được vị trí hàng đầu trong công nghiệp sáng tạo, hay buộc phải hy sinh nó để chạy đua với các nước khác trong lĩnh vực AI.
