Theo số liệu của Tổng Cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình, Bộ Y tế, chỉ khoảng 27% người cao tuổi có lương hưu và thu nhập ổn định. Còn lại 73% khó khăn về tài chính, phải tự lao động nuôi sống bản thân hoặc đa phần phụ thuộc vào con cái.
Khoảng trống thu nhập cho người già
Mới đây, một hội chị em U60 ở Hà Nội đã tự lái ô tô xuyên Việt 35 ngày, khám phá vẻ đẹp hùng vĩ của đất nước. Hành trình đặc biệt này được cộng đồng mạng thán phục và ngưỡng mộ. Với hội chị em U60, đó là một cách để tận hưởng niềm vui của tuổi “đã toan về già”, nhất là khi mệt nhoài với những năm tháng mưu sinh.
Niềm vui tuổi già trước hết là được an nhàn, nghỉ ngơi. Đó cũng là điều hợp với lẽ tự nhiên, khi đã dành cả tuổi trẻ cho học hành, chăm lo sự nghiệp; dành cả tuổi trung niên cho công việc, gia đình. Song trên thực tế tại Việt Nam khoảng trống về an ninh thu nhập cho người cao tuổi còn lớn. Hiện không ít người già còn khó khăn về tài chính, phải tự lao động nuôi sống bản thân hoặc đa phần phụ thuộc vào con cái.
Dù đã ở cái tuổi gần 60, ông Nguyễn Minh Hiệp, tạm trú tại quận Bình Tân, TPHCM vẫn vất vả lao động để mưu sinh qua ngày. Sau một ngày đạp xe khắp các con hẻm quanh khu vực quận Bình Tân thành quả đem về của ông Hiệp là một bao tải các loại đồ đồng nát, phế liệu, chỉ vậy thôi nhưng cũng khiến ông vui cả ngày. Không có lương hưu cũng chẳng trợ cấp, tiền thuê nhà trọ, ăn uống phụ thuộc vào những lần ông đi nhặt ve chai.
Trường hợp như ông Hiệp, tuổi xế chiều nỗi lo cơm áo gạo tiền vẫn đang đè nặng lên vai khiến cho việc tận hưởng cuộc sống an nhàn, sum vầy cùng con cháu còn xa vời không phải ít. Theo thống kê tại Việt Nam, trong số hơn 13 triệu người cao tuổi, có hơn 1 nửa là không có lương hưu và trợ cấp, trong đó có gần 40% người từ 60 đến 64 tuổi, gần 30% người từ 70 đến 79 tuổi và 10% người hơn 80 tuổi vẫn phải lao động để kiếm sống.
Áp lực “dân số già”
Theo Quỹ dân số Liên Hiệp Quốc, năm 2017 Việt Nam đã bước vào giai đoạn già hóa dân số khi mà số người có độ tuổi trên 60 tuổi chiếm 10%. Việt Nam hiện đang là một trong những quốc gia có tốc độ già hóa nhanh nhất thế giới. Bộ Y tế Việt Nam dự báo đến năm 2038, Việt Nam sẽ trở thành nước có dân số già với tỉ lệ dân số có độ tuổi từ 60 tuổi trở lên sẽ chiếm trên 20% dân số. Đến năm 2049, tỉ lệ người cao tuổi sẽ chiếm khoảng 25% dân số, nghĩa là cứ 4 người dân có một người cao tuổi.
Già hóa dân số dẫn đến nhu cầu an sinh xã hội ngày càng tăng ở người cao tuổi. Bên cạnh đó, nguy cơ về sức khỏe luôn gia tăng theo độ tuổi. Tuổi càng tăng tỷ lệ người cao tuổi có sức khỏe yếu càng cao, số bệnh mắc phải càng lớn và thời gian nằm bệnh càng dài. Trong khi nhiều người già thuộc diện nghèo, không có thu nhập hoặc sống phụ thuộc vào con cháu, người thân, không có khả năng chi trả viện phí.
Câu chuyện này đặt ra áp lực một áp lực về cả vật chất, lẫn tin thần lên người trẻ khi vừa phải dành thời gian chăm sóc ông bà, cha mẹ cho “tròn chữ hiếu”. Nhất là khi người trẻ có thu nhập chưa cao và còn nhiều dự định cho cuộc sống. Họ cảm thấy áp lực khi gia đình liên tục cần sự hỗ trợ kinh tế từ mình.
Điều này cũng đồng nghĩa sẽ giảm bớt thời gian tập trung phát triển sự nghiệp và cống hiến cho xã hội. Như vậy, cơ hội để người trẻ tích lũy, đảm bảo thu nhập lúc về già bị ảnh hưởng. Đặc biệt, khi cha mẹ cao tuổi, con cái cũng bước vào tuổi trung niên hoặc về hưu, khả năng kiếm tiền không còn được như trước, dẫn đến nguồn lực tài chính thu hẹp lại và nếu không có chính sách can thiệp kịp thời, Việt Nam “sẽ luẩn quẩn trong vòng xoáy trẻ không có tích lũy, già nghèo khó, ốm đau, bệnh tật”.
Tiến đến già hóa chủ động
Theo nghiên cứu thực hiện bởi Viện nghiên cứu Y- Xã hội học, có một nghịch lý là chỉ hơn 28% người Việt được hỏi có kế hoạch chuẩn bị cho một cuộc sống độc lập khi về già. Trong đó, tài chính là yếu tố khiến nhóm tuổi 30-44 cảm thấy thiếu tự tin nhất khi chuẩn bị cho cuộc sống tuổi già.
Đinh Thị Thanh Vân, Phó chủ nhiệm phụ trách, khoa Tài chính Ngân hàng, trường Đại học Kinh tế (Đại học Quốc gia Hà Nội) cho biết, tự do về tài chính quyết định và ảnh hưởng lớn đến các khía cạnh khác khi chuẩn bị kế hoạch nghỉ hưu. Lập kế hoạch tài chính cá nhân cũng giống như chạy marathon, điểm xuất phát thì luôn rất đông người, vui vẻ, khí thế; nhưng ở điểm kết thúc thường chỉ có một số ít người. Những người biết luyện tập, biết đặt các mục tiêu chinh phục từng quãng đường nhỏ và kiên trì sẽ dần dần tới đích, đó là tự do tài chính.
Do đó, hãy thay đổi quan điểm “trẻ cậy cha, già cậy con” và tích lũy sớm ngay từ bây giờ là điều rất cần thiết đối với người trẻ, đặc biệt là thế thế hệ Millennials (sinh trong giai đoạn 1980-1996) vì một tương lai không trở thành thế hệ lệ thuộc vào người khác cũng như giảm bớt gánh nặng về an sinh xã hội, trợ cấp cho người cao tuổi.
Bên cạnh việc chuẩn bị về tài chính, người trẻ cần áp dụng lối sống khoa học như tập thể dục đều đặn, thăm khám định kỳ, cũng như có cuộc sống lành mạnh nhằm hạn chế đến mức tối thiểu các vấn đề thể lực có thể gặp phải sau này là một sự chuẩn bị tốt cho tuổi già.
Dựa trên kinh nghiệm các nước “siêu già” trong khu vực châu Á cũng như trong bối cảnh Việt Nam, để bảo đảm tài chính vững mạnh cho người cao tuổi, Nhà nước cùng các cấp chính quyền cần tăng cường công tác tuyên truyền người trẻ tự đảm bảo an toàn tuổi già cho mình bằng cách giảm bớt tiêu dùng và khuyến khích tiết kiệm ngay khi còn đang tham gia lực lượng lao động; tham gia bảo hiểm để nhận lương hưu đủ chi trả cho hàng hóa, sản phẩm, dịch vụ phục vụ đời sống của mình và chính sách chăm sóc sức khỏe khi về già.
Không ai tránh được tuổi già, nhưng làm thế nào để có một tuổi già thư thái lại đòi hỏi cả một xã hội cùng chung tay, có ý thức chuẩn bị sự khôn ngoan đi kèm kế hoạch và chiến lược rõ ràng mới có thể thành công.
