Cần một bộ máy nhà nước chuyên nghiệp

Cần một bộ máy nhà nước chuyên nghiệp

TS. Nguyễn Sỹ Phương

(TBKTSG) - Xin bắt đầu từ người nhân viên bán hàng chuyên nghiệp trong siêu thị thực phẩm Đức phải tuân thủ trình tự các thao tác sau: Tươi cười chào khách, nhìn vào xe đẩy xem còn sót lại món nào chưa đưa lên băng chuyền không, tuần tự đưa hàng qua máy quét mã vạch, hết mặt hàng cuối cùng hỏi: Ông/bà còn hàng gì nữa không? Đọc số tiền khách phải trả hiển thị trên màn hình, đánh vào máy số tiền khách trả, trả lại khách số tiền lẻ phải thối lại hiển thị trên màn hình kèm hóa đơn bán hàng, vui vẻ chào tạm biệt. Khởi đầu tươi cười và kết thúc vui vẻ, lặp lại suốt ngày, không thành nghề không thể làm được.

Quy trình trên tạo cho phía khách hàng yên tâm, tin tưởng mua bán nhanh chóng thuận lợi không bị nhầm lẫn; phía siêu thị đủ khả năng phục vụ trôi chảy người mua đông, xếp hàng lũ lượt, mỗi người một xe đẩy, kéo dài liên tục từ sáng đến tối.

Con người chuyên nghiệp và công nghệ hiện đại là hai yếu tố quyết định lòng tin vào sản phẩm, không chỉ trong kinh tế, thương mại mà cả trong bộ máy công quyền. Một nhà nước được người dân tin tưởng của dân do dân vì dân hay không, không phải bởi câu đó có trong mọi sách vở, giáo trình đào tạo, trong chủ trương đường lối, nghị quyết chỉ thị, văn bản pháp lý, mà ở chỗ hàng ngày họ được bộ máy công quyền, những nhân viên nhà nước trực tiếp giải quyết, những quan chức hành xử, xử sự với họ như thế nào.

Vụ Ủy ban Pháp luật Quốc hội trả lời kiến nghị về dự án bauxite của Giáo sư Nguyễn Huệ Chi, gửi sai tên người nhận, viết nhầm cả ngày tháng, chữ nguệch ngoạc, nội dung gọn một câu khẳng định đó là đơn khiếu nại, từ chối tiếp nhận và chuyển sang ủy ban khác, tuy chỉ là một trường hợp cụ thể, nhưng là một điều lo lắng thật sự đối với những ai tin tưởng vào cỗ máy vận hành nhà nước ở tầng nấc cao nhất, chưa nói đến những người từng có dịp cọ xát với bộ máy công quyền của các nước tiên tiến thì hẳn phải có suy nghĩ đã đến lúc cần một cuộc cải cách triệt để trong bộ máy công quyền, thay đổi tận gốc rễ lề thói làm việc, chuẩn hóa, minh bạch theo các văn bản lập pháp, bảo đảm thực thi nghiêm minh bởi những chế tài thích đáng, trên cơ sở tai mắt của dân chúng và sức mạnh của truyền thông, nghĩa là buộc nhân viên và quan chức phải hành xử chuyên nghiệp theo một công nghệ vận hành nhà nước hiện đại.

Không thể kỳ vọng mãi vào khẩu hiệu, phong trào, kêu gọi lòng tự giác, trau dồi đạo đức, tổng kết, hội họp rút kinh nghiệm, áp dụng từ xưa, mà thực tế đến nay đã cho thấy, may lắm đó chỉ là điều kiện cần về tư tưởng, không thể là điều kiện đủ để tạo ra một bộ máy nhân viên và quan chức chuyên nghiệp cần thiết đáp ứng được đòi hỏi thời đại của đất nước: dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.

Sẽ nhận ra ngay tính cấp thiết của đòi hỏi cải cách đó, nếu đặt vụ kiến nghị bauxite trên vào quy trình giải quyết ở các nước tiên tiến: Ở họ, đòi hỏi đầu tiên về giao dịch giấy tờ là văn bản trả lời phải đánh máy. Đây là điều tối thiểu trong thời đại tin học.

Ở ta cấp xã, phường có thể ngoại lệ, nhưng cấp quốc gia thì không thể tách khỏi thời đại, nếu đất nước muốn thực sự hội nhập. Trong văn bản phải có tên, địa chỉ người nhận, khi cho vào phong bì có cửa sổ giấy bóng kính, tên địa chỉ sẽ hiện luôn ra ngoài phong bì, tránh được sự nhầm lẫn, thư của người này gửi cho người kia; còn không, phải đánh máy tên, địa chỉ người nhận vào mẫu giấy dán lên phong bì.

Về quy trình: Động tác 1: Khi nhận được kiến nghị, thư ký phải vào sổ lưu trữ, đánh mã số cho bản kiến nghị, để giải quyết tuần tự, phòng bỏ sót. 2: Hồi âm ngay cho người kiến nghị biết đã nhận được - nguyên tắc tối thiểu trong giao dịch của cơ quan công quyền, hệt như quy tắc chào nhau trong giao tiếp, ai cũng được dạy từ bé; kèm thông báo mã số để giao dịch. 3: Phân công nghị sĩ phụ trách giải quyết. 4: Văn phòng nghị sĩ đó sẽ gửi đi các cơ quan có liên quan đến bản kiến nghị yêu cầu giải trình phần của họ. 5: Tổng hợp, ra kiến nghị trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định tiếp - thường khởi đầu cho việc ra đời, sửa đổi, bổ sung các văn bản lập pháp - điều luôn làm nghị trường họ sôi sục. 6: Trả lời kiến nghị phải nhắc lại tuần tự từng ý cơ bản trong đó, để người kiến nghị hoàn toàn yên tâm đã được xem xét toàn bộ; tuyên bố quan điểm và nêu hết mọi điều luật hiện hành chi phối liên quan đến kiến nghị.

Với quy trình vận hành chuyên nghiệp trên, bất cứ người dân nào cũng có thể yên tâm tin tưởng sẵn lòng kiến nghị xây dựng nhà nước (cho dù mỗi người dân sinh ra đều vì cuộc sống mưu sinh của riêng mình, không làm công ăn lương cho nhà nước như quan chức) - nền tảng cho bất cứ nhà nước nào muốn tồn tại và phát triển.

Tuy nhiên, nhân viên, quan chức chuyên nghiệp, công nghệ vận hành nhà nước hiện đại, không phải cứ chủ trương là có được, trong thế giới hiện đại, nó chỉ hình thành với một mô hình nhà nước pháp trị, vốn bắt buộc mọi nhân viên, quan chức, mọi cơ quan công quyền đều buộc phải và chỉ chịu sự điều chỉnh và chế tài của pháp luật. Những nhân viên, quan chức không hành xử đúng luật phải được đào thải thay thế, coi đó là một quy luật chọn lọc tự nhiên.