Cơ giới hóa sản xuất lúa: trở ngại từ đâu?

Cơ giới hóa sản xuất lúa: trở ngại từ đâu?

Máy gặt của Công ty Minh Phát (TPHCM) trình diễn trên đồng lúa. Ảnh Khắc Dzũng.

(TBKTSG Online) - Hiện nay, trong quy trình sản xuất lúa của nông dân ở ĐBSCL đã cơ giới hóa được một số khâu như bơm nước, làm đất, suốt lúa. Việc cơ giới hóa những khâu này có những điểm chung là số tiền đầu tư không lớn (dưới 100 triệu đồng), thu hồi vốn nhanh, thiết bị đơn giản, ít hư hỏng... nên được một số nông hộ có vốn mua máy về làm mướn cho bà con.

Lao động nông thôn chuyển ra thành thị ngày càng nhiều, dẫn đến việc ngày càng thiếu nhân công thu hoạch lúa và đẩy giá công cắt lúa lên rất cao. Với đà này, e sẽ có lúc lúa chín đầy đồng mà không có người cắt lúa. Mặt khác, khâu thu hoạch lúa, phơi sấy, bảo quản của nông dân phần lớn bằng thủ công, nên gây thất thoát lớn sau thu hoạch.

Đã đến lúc cần có giải pháp tiến tới cơ giới hóa khâu thu hoạch và sau thu hoạch vốn đã trở thành nhu cầu bức xúc của nông dân ĐBSCL.  

Có nhiều ý kiến cho rằng do lô thửa manh mún và trình độ nông dân thấp đang là rào cản việc cơ giới hóa sản xuất lúa. Là một nông dân sống trên vựa lúa ở ĐBSCL, tôi nhìn vấn đề không hẳn như thế. Xin có đôi điều trao đổi.  

Kích thước lô thửa hợp lý là kích thước mà máy gặt đập liên hợp hoạt động tốt. Qua quan sát thực tế, tôi thấy, với bề rộng làm việc của máy gặt đập liên hợp hiện nay khoảng 2,5m - 3m, thì một mảnh ruộng có diện tích 3.000m² (chiều dài 100m, chiều rộng 30m) là đạt yêu cầu sử dụng máy (kích thước lô thửa có thể thay đổi vẫn không ảnh hưởng nhiều đến việc sử dụng máy).

Với kích thước lô thửa này thì toàn bộ ĐBSCL có thể đáp ứng được. Những mảnh ruộng có kích thước nhỏ hơn, nông dân có thể tự điều chỉnh dễ dàng nếu cần thiết.  

Nói về trình độ của nông dân, lâu nay người ta hay gộp chung trình độ phổ thông và trình độ làm lúa của họ làm một. Đó là cách đánh giá sai lầm. Phần lớn nông dân có trình độ học vấn thấp, nhưng trình độ (kiến thức, kỹ năng) sản xuất lúa của họ không hề kém cỏi.  

Làm lúa ở đất xám bạc màu, đất phèn nặng, mà đạt được năng suất cao trong nhiều năm không phải nông dân nước nào cũng làm được. Nếu biết rằng hầu hết việc cải tiến máy móc nông nghiệp kể cả chế tạo máy gặt đập liên hợp đều do nông dân làm, thì việc sử dụng máy gặt đập liên hợp và máy sấy lúa không quá tầm của nông dân. Thực tế cho thấy nông dân ĐBSCL có thể tiếp thu và ứng dụng được mọi tiến bộ khoa học vào sản xuất lúa, nếu được các nhà khoa học hướng dẫn rõ ràng, chính xác.  

Riêng vấn đề đầu tư mua thiết bị nông nghiệp là nhược điểm rõ rệt nhất của mô hình sản xuất riêng rẽ, nhỏ lẻ. Số tiền mua máy phục vụ sản xuất lúa, cụ thể như máy gặt đập liên hợp quá cao so với khả năng của từng nông hộ. Mặt khác, mỗi hộ chỉ có vài héc ta ruộng mà nhà nào cũng mua máy thì lãng phí. Giải pháp hài hòa và khả thi là tạo điều kiện cho các nông dân có tay nghề cơ khí mua máy về và làm mướn cho nhiều hộ.

Các máy gặt đập liên hợp trên thị trường hiện có giá dao động từ 150 đến 200 triệu đồng/máy, vượt quá khả năng nông dân. Mặc dù Nhà nước đã có chính sách hỗ trợ lãi suất nhằm khuyến khích nông dân đầu tư mua máy, nhưng đa số nông dân không dám mua do thu hồi vốn quá lâu.  

Thiết nghĩ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn nên có kế hoạch hỗ trợ cụ thể và thiết thực cho nông dân, nhắm vào hai hướng: một là nghiên cứu sản xuất máy gặt đập liên hợp phù hợp với đặc điểm địa hình, thổ nhưỡng vùng ĐBSCL, giao cho các doanh nghiệp cơ khí chuyên ngành sản xuất hàng loạt để có giá thành thấp; hai là có chính sách hỗ trợ giá để giúp những nông dân có điều kiện mua máy về làm mướn cho người dân trong vùng.  

Nếu chưa thực hiện được việc chế tạo máy gặt đập liên hợp theo hướng đề xuất trên, có thể thay thế là sử dụng máy gặt xếp dãy và máy gom suốt để thu hoạch lúa. Máy gom suốt này dễ chế tạo hơn máy gặt đập liên hợp (ví dụ như máy gom suốt lúa do kỹ sư Phan Tấn Bện ở huyện Cao Lãnh, tỉnh Đồng Tháp chế tạo). Máy gom suốt khắc phục được nhược điểm cần nhân công gom lúa của máy gặt xếp dãy, và do bộ phận suốt lúa của máy này là máy suốt lúa truyền thống nên độ sạch của lúa tốt hơn khi sử dụng máy gặt đập liên hợp.  

Cách này cũng phù hợp với tập quán thu hoạch lúa của nông dân vào vụ đông xuân là gặt bằng máy gặt xếp dãy rồi phơi lúa ngoài đồng vài nắng, sau đó dùng máy gom suốt để gom suốt lúa, đem về bán ngay không phải phơi lại như khi dùng máy gặt đập liên hợp.  

Sử dụng quy trình này chắc chắn đảm bảo được các tiêu chí đã nêu là thích hợp với tập quán canh tác của nông dân, giá thành thấp, thu hồi vốn nhanh và ít hư hỏng. Hiện nay loại máy gom suốt này sản xuất thủ công từng chiếc nên giá thành còn cao. Ngoài ra, để khâu thu hoạch bằng máy móc được thuận lợi, một giống lúa cứng cây không đổ ngã vào vụ hè thu là một yêu cầu cấp thiết. Việc này hiện nay chưa được quan tâm đúng mức.  

Nhà nước cần tách bạch những chính sách cơ giới hóa nông nghiệp và những chính sách xóa đói giảm nghèo. Muốn cơ giới hóa nông nghiệp thì phải làm sao cho nhà nông có máy để sản xuất. Giảm nghèo chỉ là chính sách hỗ trợ cho một số nông dân chứ chưa phải là việc cơ giới hóa nông nghiệp. Hai chính sách này phải được thực hiện độc lập và đồng thời với nhau.  

Tóm lại, trình độ nông dân ĐBSCL và ruộng đất của họ hoàn toàn đáp ứng đủ điều kiện để cơ giới hóa khâu thu hoạch và sau thu hoạch. Vấn đề còn lại là Nhà nước phải có một chiến lược cơ giới hóa, chiến lược này phải được thực hiện bằng những chính sách trợ giúp hiệu quả cho nông dân trang bị máy móc.

HOÀNG KIM (Đồng Tháp)