Cự Đà, cũ và mới
 |
|
Ông bà Đương - một gia đình làm tương lâu đời ở Cự Đà, đang đong tương cho khách. Ảnh: Hoàng Văn |
(TBKTSG Online) - Một làng quê pha trộn những nét cũ và mới, vẻ cổ kính của làng giao hoà với yếu tố hiện đại của phố, nhưng chưa bị "phố hóa". Ấy là làng cổ Cự Đà, cách trung tâm Hà Nội chừng 25 cây số, vốn trước đây thuộc tỉnh Hà Tây.
Thôn Cự Đà thuộc xã Cự Khê, huyện Thanh Oai, Hà Nội, trước thuộc đất Tả Thanh Oai, Hà Tây (cũ) có nghề làm tương truyền thống qua 300 - 400 năm.
Tương Cự Đà được chế biến cầu kỳ bằng phương pháp thủ công, theo kinh nghiệm các cụ truyền lại, như bí quyết pha trộn tương và muối, ủ lá nhãn, dùng nước mưa... nên có vị thơm ngon đặc trưng không lẫn với vị tương vùng khác.
Ở miền Bắc, tương Cự Đà có tên tuổi. Nhiều gia đình làm tương nhiều đời, đến nay vẫn giữ được mạch nghề. Loanh quanh trong làng một hồi, tôi ghé thăm nhà ông bà Trịnh Văn Đương, vốn gốc điền chủ Cự Đà xưa. Con cái trưởng thành lên phố sinh sống, hai ông bà già tương cháo thanh đạm sống với nhau trong ngôi nhà cổ.
Bà Đương đang thoăn thoắt múc tương, ông cụ lúi húi phụ giúp. Tương ông bà làm ngon nức tiếng Cự Đà, không sản xuất đại trà như các gia đình làm tương khác trong làng mà chỉ làm ít để ăn và bán cho người quen.
Bà bảo, nghề gia truyền các cụ truyền cho, nên cố giữ chứ hai cụ già yếu rồi chả thiết gì chuyện kinh doanh.
Ở Cự Đà, nghề làm miến xuất hiện muộn hơn, từ những năm 1960, nhưng không kém phần nổi tiếng. Miến Cự Đà làm từ củ dong riềng, ăn có độ dẻo nhưng không dai.
Trong làng ngoài xóm, chỗ nào cũng thấy miến. Thanh niên trai tráng, phụ nữ trẻ em đều gắn bó với nghề làm miến. Miến Cự Đà đưa về Hà Nội và các tỉnh lân cận tiêu thụ rất mạnh, nhất là vào dịp tết năm mới.
Về thăm làng cổ này, cảm giác thanh thản, nhẹ nhàng như trút bỏ mọi bận rộn lo toan đời thường nơi chốn thị thành.
Không xa một không gian sống hiện đại, luôn hối hả ầm ào, vẫn còn đó một mạch ngầm văn hoá làng Việt cổ đặc trưng vùng châu thổ sông Hồng với đình làng, giếng nước như một minh chứng sống cho giá trị của truyền thống trường tồn của dân tộc.
Điều thú vị là Cự Đà còn giữ nghề làm tương, một món ăn dân dã quê mùa, vốn là cái gốc, cái mạch ngàn đời của nông thôn miền Bắc từ thuở xa xưa. Nếp sống của dân làng Cự Đà cũng đã có phần nào sôi động theo tiết tấu của một làng nghề kinh doanh thời hiện đại, song vẫn chưa hề mất đi không gian cổ xưa của một làng quê yên ả thanh bình.
Tuy thế, bên cạnh một Cự Đà u tịch của mái ngói thâm nâu trên những ngôi nhà đã hàng trăm năm tuổi, của những ngõ nhỏ cổ kính, của tương, miến gia truyền... cũng đã dần hé lộ hình dáng của một Cự Đà khác. Vùng quê yên tĩnh hiền hoà ấy giờ đã lọt vào chốn thành đô, đổi thay nhanh đến không ngờ để "hòa nhập", để trở thành một tế bào của một đô thị lớn chuyển động không ngừng nghỉ.
Phố - làng Cự Đà nay không còn đường đất, đã xuất hiện quán Internet cho tụi trẻ chơi game, có quán nhậu "tiểu hổ" cho cánh đàn ông trong làng. Dịch vụ "tư vấn nhà đất" cũng xuất hiện, phục vụ nhu cầu của dân "Hà Nội 1" có tiền về mua đất cất nhà. Nhiều ngôi nhà cổ trên dưới 300 năm tuổi lặng lẽ lùi dần vào quá khứ, âm thầm nhường chỗ cho những căn nhà mặt tiền thênh thang cao ngất.
Nhiều ngôi nhà theo kiến trúc Pháp độc đáo đã bị bỏ phế, xuống cấp nặng vì người dân không có tiền tu sửa, phần do dân buôn bán phát đạt tự đập đi xây mới cho thời thượng. Hơi thở đời sống hiện đại đang dần len lỏi hiện hữu trong làng. Âu cũng là điều khó tránh.
Cũng còn may cho Cự Đà và du khách, nhiều tập tục truyền thống như lễ tế thiên địa vào ngày rằm tháng Giêng hàng năm chưa mai một. Còn may, những di tích đình làng, miếu làng còn được bảo tồn khá nguyên vẹn. Nhưng, không ai dám chắc làng cũ không nhường chỗ cho phố mới và lối sống thị dân xô bồ không lấn át nền nếp làng quê trầm lặng.
Bài học trong bảo tồn các di tích phố cũ - làng cổ còn nguyên giá trị, mà Hội An là một trường hợp hiếm hoi. Giữ được Cự Đà hay không, giờ đây không phải là vấn đề trong tầm tay dân làng nữa...
THÀNH TRUNG
