Cuộc phiêu lưu kiếm tìm hạnh phúc

Cuộc phiêu lưu kiếm tìm hạnh phúc

Khải Đơn

(TBKTSG) - Một đêm khuya ở giữa sa mạc trong nội vùng California, tôi và mấy người bạn ngồi ngắm dải thiên hà lấp lánh phơi bày trên bầu trời tối thẫm.

Tại Death Valley ở Mỹ, một trong những sa mạc nóng nhất trên thế giới, sự im lặng hiện diện ở ranh giới sống chết của con người và muôn loài.

Bạn tôi, một chuyên viên an ninh mạng và là nhà leo núi kinh nghiệm 30 năm ở New York nói: “Hồi còn trẻ, tôi ngắm bầu trời đầy sao ở bất kỳ ngọn núi nào. Giờ thì phải bay từ bờ Đông tới đây để cho đám trẻ được nhìn thấy sao trời...”.

Sao trời đã dần biến mất nơi những thành phố khói mù và ánh đèn công suất lớn chụp kín bầu trời. Người yêu bầu trời không thể chỉ cho tụi trẻ con về thắt lưng thần Orion hay cái lưỡi cày của thần nông nên những câu chuyện kể cũng phai dần. Một phần ba thế giới đã quên mất niềm hạnh phúc gắn bó với thiên nhiên mà chỉ hơn 200 năm trước, tổ tiên họ đầy những huyền thoại và giấc mơ chăng kín dải ngân hà(1).

Khoảng ba năm về trước, tôi cũng từng tự hỏi hạnh phúc ở nơi nào? Nơi có đầy đủ tiện nghi hay nơi có thể chân thành ngắm nhìn tự nhiên như cách tổ tiên từng trân trọng? Câu hỏi có quá nhiều đáp án khiến cho người lớn lên trong đô thị như tôi cảm thấy lạc lõng trước vô số giải pháp, vắt kiệt sức vào việc truy cầu phương thức nào đó khiến mình thấy hạnh phúc.

Đa số quảng cáo về “ngôi nhà hạnh phúc” là căn nhà phải đầy đủ tiện nghi: máy lọc không khí, cửa kính chống ồn, bếp ăn đầy thiết bị tân tiến... Ở trong đó, trẻ em phải có đủ sữa dưỡng chất, thiết bị chống đi lạc; người già có thuốc chống lão hóa, có dịch vụ chăm sóc tại nhà; thanh niên có quỹ du học trường tốt, tương lai hoạch định rõ ràng. Bất cứ điều gì nằm “trật nhịp con đường” đều có thể hóa thân thành bất hạnh. Ở tuổi 30, tôi hồ nghi phải chăng con người cũng chỉ là con vụ do bàn tay quyền lực nào đó quăng xuống chiếu bạc cuộc đời? Người ta bắt đầu xoay tròn từ thuở 20 và tưởng rằng cuộc xoay sẽ mãi đúng nhịp cho đến khi nó vỡ khỏi đường ray - đổ vỡ tất cả và phải gom nhặt từng mảnh vụn.

Nhiều người khác cố gắng tìm đáp án của hạnh phúc bằng công trình nội tâm cùng các khóa tu tập lắng nghe hơi thở. Họ học cách lắng nghe sự cựa mình của thiên nhiên bên ngoài và cả những động thái tâm hồn và nhịp thở lên xuống. Bạn tôi trở về từ khóa học kể cô thật bất ngờ vì đã nhìn thấy cơn giận dữ chậm chạp tới, xâm chiếm và rồi thao túng tâm hồn cô ra sao. Cô thỏa mãn vì khám phá được bản thân đôi phần, cũng là điều suốt bao năm không ai chỉ dẫn cô quan sát và rung động.

Có người khác kết thúc khóa học trở về với nhiều mỹ từ: cảnh giới, giác ngộ, thuần thành, tĩnh lặng... và chỉ vài tháng sau lại quăng mình vào những trầy trật giữa hỗn loạn đời thường. Hóa ra, nội tâm cũng là tòa thành vật chất tựa như “ngôi nhà hạnh phúc” nói trên. Là đá phong thủy. Là thiết kế căn nhà hài hòa với âm dương nội sinh. Là thức ăn thuận tự nhiên. Là những triết lý lấp lánh vay mượn, đóng thành “package” bán trong khóa học mà nhiều học viên tấm tắc ngợi khen, mua về để an tâm dưỡng gìn hạnh phúc.

Ở công viên quốc gia Joshua Tree giữa sa mạc California có một khóa viện thiền 10 ngày miễn phí. Người học khắp thế giới đổ về. Rất nhiều người sau khi kết thúc khóa thiền đã chọn sa mạc làm nhà - mua đất và bắt đầu cuộc sống mơ ước giữa thiên nhiên tuyệt đẹp, nghĩ rằng từ đây mình hiểu hạnh phúc là gì, có thể trọn vẹn sống 24 giờ mỗi ngày với hạnh phúc.

Nhưng cũng chính ở nơi này, những người lựa chọn hạnh phúc giữa sa mạc lại xâm chiếm dần không gian của thiên nhiên. Nhà nhà được xây lên giữa thung lũng hoang vắng với những khu vườn đầy các bức tượng điêu khắc lạ lùng, tranh vẽ đủ trường phái, tu tập đủ phái bộ. Để rồi chỉ gần chục năm sau, thiên nhiên ban sơ ngày nào người người trân quý, ngưỡng vọng trở thành một tổ hợp du lịch xô bồ mỗi cuối tuần không khác gì những thị trấn đông đúc. Hạnh phúc lý tưởng ngày nào hóa thân thành nhà cửa thịnh vượng và phong cách sống mà thế giới hiện đại thò tay đến.

***

Khải Đơn, trong chuyến đi bộ dài ở Indian Creek, Utah.

Đặt câu hỏi về hạnh phúc đi cùng với thiên nhiên có thể khập khiễng, xa lạ, nhất là khi ta chẳng thấy mình liên đới gì với thế giới ngoài kia hàm chứa biết bao sự đe dọa không ngờ đến. Nhưng tôi chọn cách đặt câu hỏi này bởi cơn điên cuồng của đô thị đã mở màn cho những bất hạnh vật lý dễ chạm vào nhất.

Chuyến đi tìm kiếm hạnh phúc của tôi kéo dài ba năm - có thời hạn rõ ràng như nhiều dự án khác. Cùng thời điểm tôi xuất hành, hàng ngàn đầu sách về hạnh phúc xuất hiện dày đặc trên những quầy kệ của các nhà sách từ Đông sang Tây. Phương Đông bảo đừng làm gì hết, hạnh phúc sẽ tới. Phương Tây bảo phải ăn - cầu nguyện - yêu để tìm ra chính mình. Giới giàu sang bảo phải sống thênh thang nhẹ nhàng, kiếm tìm thế giới nội tâm mới thấy hạnh phúc. Người nghèo khó khắp cùng trái đất vẫn giẫm đạp lên nhau truy cầu “giấc mơ Mỹ” hay “giấc mơ châu Âu” - mục tiêu hạnh phúc tối thượng.

Đi tìm hạnh phúc, tôi đến Bali, gặp những phụ nữ có thân hình tuyệt đẹp trong một khóa nghỉ dưỡng săn sóc cơ thể cùng những bữa trưa muộn dịu dàng đầy hoa thơm quả ngọt, những đêm nhạc kéo dài bất tận. Bali là giao điểm Đông - Tây của văn hóa từ cổ xưa đến hiện tại. Một hòn đảo kỳ ảo như thần chú chỉ giữ lại những gì thuần túy đam mê và dịu ngọt. Buổi sáng khởi đầu bằng bài yoga sớm. Buổi chiều tắm biển hoặc lướt sóng. Hoàng hôn xuống là thời khắc dạo trên cát mềm, và sẽ tới một buổi thiền tĩnh lặng về khuya.

Thế nhưng câu chuyện của những người tham dự khóa nghỉ dưỡng lại không ngọt ngào như bữa trưa cạnh hồ bơi thắm màu hoa dâm bụt đỏ. Hầu hết họ chạy khỏi thế giới ngoài kia từ một cuộc hôn nhân tàn lụi, một sự nghiệp có thể đang ở đỉnh cao nhưng không còn niềm đam mê, hay từ những trăn trở, lo âu tìm một chốn nghỉ hưu thiên đường, những gánh nặng vô hình trong cuộc truy tìm hạnh phúc...

Bali khiến tôi rối bời. Nếu hoa thơm quả ngọt và biển xanh bất tận không thể khiến con người hạnh phúc, vậy người ta nên bỏ trốn về đâu? Tôi rời khu nghỉ dưỡng ướp hương chanh và lá sả thơm lừng, định tâm không thấy gì nữa ngoài tâm sự mà con người rắc rối đang quay cuồng sống.

Não người thật kỳ lạ. Chúng viễn tượng ra bối cảnh đầy bất an, thúc đẩy hành động hướng về tích trữ, xây tổ, xâm chiếm, để dành cho một ngày bão bùng thảm họa. Tâm trí bất an hẳn đã giúp loài người thống trị thế giới. Khác với loài thú chạy ăn từng bữa, con người tạo nên thành trì vĩ đại chống lại bất kỳ thảm họa tưởng tượng nào, để trường tồn qua hàng ngàn năm và trỗi dậy làm bá chủ.

Nhưng phải chăng những bộ não đó đã khiến con người không thể hạnh phúc? Bởi cơn bất an chực chờ kéo sập bất kỳ niềm vui vào trong chốc lát. Nỗi sợ thiên nhiên trấn áp và nhấn chìm tất cả. Nỗi sợ tổ ấm bị hủy diệt sau lần hồ nghi và ghen tuông mù quáng. Nỗi sợ con cái và những thế hệ sau mờ dần tăm tích và không còn danh phận với đời... Những nỗi sợ buộc con người hành động và hành động mãi như con vụ xoay cuồng loạn cho đến khi kiệt quệ.

Mùa thu năm ấy, tôi đi vào sa mạc ở Mỹ, từ Nevada đến Death Valley, từ Indian Creek đến Grand Canyon, đi bộ thật nhiều để xem thử ở chỗ yếu ớt không gì cứu cánh có thể tìm thấy hạnh phúc không?

Sa mạc im lặng. Suốt 30 năm qua tôi chưa biết sự im lặng có màu gì. Còn ở Death Valley, sự im lặng là không giọt nước nào tồn tại, chẳng sinh vật nào trỗi dậy khỏi thớ đất. Im lặng của chết chóc. Ở Indian Creek, im lặng là tiếng rù rù đá chuyển động vô hình mà một nhóm các nhà địa chất học ghi lại được sau hơn hai năm dài đặt máy ghi âm ở nơi không có âm thanh con người chạm tới(2). Ở Grand Canyon, im lặng là sự trống rỗng tuyệt cùng. Đáy vực quá sâu nuốt trọn mọi âm lời. Con người quá nhỏ để hình dung được họ bé nhỏ cỡ nào. Im lặng của sự bất khả tưởng tượng.

Những yên lặng đó tháo bỏ giáp trụ của con người hiện đại trong tôi xuống. Mọi sĩ diện đều có địa vị ngang nhau trong chuyến đi bộ vào hẻm núi, nơi con rắn đuôi chuông chậm rãi nhìn từ xa. Giữa hoang mạc, chẳng sinh vật nào tạo ra thăng trầm. Sự bất tận không đáp lại những câu hỏi màu mè. Im lặng.

Một đêm ở Death Valley, dải ngân hà như từ đâu bay lên giăng mắc. Hàng triệu ngôi sao lấp lánh dày đặc, dát đầy vòm trời cong. Sự im lặng có thanh âm của vô vàn ngôi sao lấp lánh chen chúc nhau hiện tồn. Tôi bàng hoàng nhận ra mình không sợ nữa, không lo âu gì. Những tưởng tượng bất an tan vào bầu trời. Sự tồn tại của thế giới chỉ còn bé xíu như từng đợt sao lấp lánh ngắn ngủi.

Bộ não thình lình thấy được trấn an. Nó không tạo ra nhiều bản sao thảm họa, giả định và tình huống kịch tính nữa. Nó yên tâm với bầu trời đặc quánh màu đen và dải ngân hà chuyển động. Nó không câu thúc hàng chục câu hỏi về điều thiện, điều ác, về sứ mệnh ở đời, cái xấu và sự nhẫn tâm, tồn vong hay tan vỡ. Câu hỏi không còn quan trọng. Tôi không phải hành động tức thời vì những âu lo ập tới. Ta làm sao thay đổi được tương lai hay quá khứ khi cả sự tồn tại bình thường nhất cũng là điều vất vả?

***

Tôi đã chẳng thể tìm được hạnh phúc như cách những người đến Bali để chạy trốn hay kiếm tìm. Tôi đã có chuyến đi bộ dài trong sa mạc cùng những bữa ăn đơn giản, dễ chịu. Thể chất khỏe dần lên. Tâm trí ngừng bấu vào những khách thể với phê bình giận dữ hay thù địch cay đắng. Tâm trí đó bắt đầu biết bận rộn vì bầu trời, vì một khối đá, một con thỏ đi lang thang quanh nơi cắm trại. Ngừng giận dữ với thế giới, tôi cũng ngừng hà khắc với bản thân. Sa mạc khiến đời sống chỉ còn là sợi dây mỏng manh mà ta chẳng kết nối với ai khác ngoài mình. Hay có lẽ vì thế mà mọi gánh nặng trên vai tan biến như chưa từng tồn tại?

Tôi gật đầu với người bạn đưa con đi ngắm trời sao nơi sa mạc: có lẽ anh làm đúng. Anh trao sự kỳ diệu cho con trẻ trước khi thế giới tước niềm yêu đời khỏi trái tim chúng. Dải ngân hà trong vắt là viễn tượng đã xa xôi mà con người đã quên mất hàng triệu năm. Có khi tổ tiên cũng từng ngơ ngác như tôi, thấy mình thật yên tâm và an ổn giữa ngàn vạn lấp lánh dù núi lửa và đá thẳm đã rùng mình tận diệt.

Hạnh phúc tồn tại trong hiện tại, lắng nghe thiên nhiên trả lời về sự yên tâm và biết bản thân ta gắn kết với sinh tồn tự nhiên đó - thứ hạnh phúc phức tạp đến mức chẳng cần phải kiếm tìm. 

(1) Vào năm 2016, một báo cáo của Trung tâm Thông tin môi trường Mỹ cho biết 80 triệu người Mỹ, và một phần ba nhân loại không còn thấy dải ngân hà nữa vì hiện tượng ô nhiễm không khí và ánh sáng xảy ra khắp nơi trên thế giới: http://www.astronomy.com/news/2016/06/one-third-of-humanity-cant-see-the-milky-way

(2) https://www.outsideonline.com/2401508/castleton-tower-moab-vibrations-sound