(KTSG Online) - Trong năm 2023 vừa qua, các nhà đầu tư Nhật Bản đã "rót" vào Việt Nam gần 6,57 tỉ đô la Mỹ, trở thành một điểm sáng đáng chú ý trong bức tranh kinh tế bị tác động bởi khó khăn chung của toàn cầu. Dòng vốn từ đất nước hoa anh đào chiếm hơn 17,9% tổng vốn đầu tư, tăng 37,3% so với năm trước, đẩy Nhật Bản lên vị trí thứ hai trong số các nền kinh tế đầu tư vào Việt Nam.
Bên cạnh những lĩnh vực sản xuất lâu nay, các nhà đầu tư Nhật Bản đang tăng cường phát triển những sản phẩm giá trị gia tăng, công nghệ cao, bán dẫn và thương mại. Tuy nhiên, họ tiếp tục đặt ra những khuyến nghị về cải thiện môi trường đầu tư để dòng vốn thêm rộng đường đến với thị trường.
Tăng công nghệ cao và thương mại...
Công ty TNHH Nitto Denko Việt Nam đang mở rộng nhà máy sản xuất sản phẩm hỗ trợ lĩnh vực điện tử và và công nghệ cao, nâng tổng vốn đầu tư vào tỉnh Bình Dương hiện lên hơn 113 triệu đô la Mỹ.
Đây là dự án mở rộng nhà máy giai đoạn 6 của doanh nghiệp sản xuất và gia công các sản phẩm mạch in dẻo (FPC), vật liệu điện tử chính xác, vật liệu điện, các sản phẩm liên quan đến chất bán dẫn, các loại linh kiện quang học. Theo doanh nghiệp đến từ xứ hoa anh đào này, nhà máy này cũng gia công bà sản xuất các sản phẩm mạch tích hợp (CIS).
Hay mới nhất là Erex vừa công bố kế hoạch xây dựng nhà máy điện sinh khối tiên tiến với công suất 50MW tại tỉnh Bình Định. Với khoản đầu tư khoảng 101 triệu đô la, dự án đầu tư đến từ Nhật Bản này nhằm phát triển nguồn năng lượng xanh, cho công suất khoảng 296,4 triệu kWh mỗi năm.
Erex cũng đang hợp tác với Viện Năng lượng thuộc Bộ Công Thương của Việt Nam. Hợp tác này bao gồm việc xây dựng tiêu chí cụ thể cho dự án và thực hiện nghiên cứu lựa chọn địa điểm quan trọng.
Cũng với lĩnh vực năng lượng, Công ty Tokyo gas, Công ty Điện lực Bắc Kyuden của Nhật Bản và Tập đoàn Trường Thành của Việt Nam gần đây cũng đón giấy chứng nhận đầu tư dự án điện khí LNG tại Thái Bình có vốn 1,99 tỉ đô la.
Cũng tại Diễn đàn kinh tế Việt Nam - Nhật Bản ở Tokyo hồi cuối năm vừa qua, các tập đoàn lớn của Nhật Bản như Marubeni hay Aeon Mall cũng công bố các khoản đầu tư mới và bổ sung thêm vào Việt Nam.
Không chỉ những doanh nghiệp nói trên, nhiều doanh nghiệp Nhật Bản khác đang tiếp tục hướng vào Việt Nam. Khảo sát thực trạng doanh nghiệp Nhật Bản đầu tư tại nước ngoài năm tài chính 2023 của Tổ chức Xúc tiến thương mại Nhật Bản (Jetro) gần đây cũng cho thấy có đến 56,7% doanh nghiệp Nhật Bản được hỏi nói dự kiến mở rộng kinh doanh tại Việt Nam trong 1-2 năm tới, nhiều đứng thứ hai ở Đông Nam Á, sau Lào.
Tính trên tất cả thị trường châu Á - Thái Bình Dương mà Jetro khảo sát, tỷ lệ doanh nghiệp xứ hoa anh đào dự định mở rộng kinh doanh tại Việt Nam chỉ đứng sau Ấn Độ, Bangladesh và Lào.
Phân theo nhóm ngành, tỷ lệ doanh nghiệp ngành chế tạo muốn mở rộng hoạt động là 47,1%, phi chế tạo là 65,5%.
Điều đáng chú ý của khảo sát Jetro cho thấy 100% doanh nghiệp bán lẻ Nhật Bản ở Việt Nam được hỏi đều có kế hoạch mở rộng kinh doanh.
"Chúng tôi nhận thấy tỷ lệ doanh nghiệp đầu tư để mở rộng và phát triển thị trường nội địa Việt Nam tăng lên", ông Nobuyuki Matsumoto, Trưởng đại diện Jetro tại TPHCM nói với KTSG Online, và cho rằng các doanh nghiệp Nhật Bản đánh giá Việt Nam là thị trường hấp dẫn với dân số hơn 100 triệu người, thu nhập bình quân đầu người 4.000 đô la/năm.
"Đây là lý do doanh nghiệp ngành phi chế tạo Nhật Bản quan tâm nhiều", ông nói, thậm chí những nhà đầu tư lâu nay làm ra sản phẩm để xuất khẩu thì cũng đang hướng lại thị trường trong nước.
Ngoài ra, theo người đứng đầu Jetro tại TPHCM, tình hình cho thấy doanh nghiệp Nhật Bản có khuynh hướng đầu tư nhiều hơn những sản phẩm có giá trị gia tăng cao, lĩnh vực công nghệ thông tin, bán dẫn, hoặc đầu tư máy móc công nghệ mới, hiện đại...
Bởi lẽ thực tế kỹ sư công nghệ thông tin ở Nhật Bản đang thiếu và họ quan tâm nhiều đến Việt Nam với niềm hy vọng sẽ tuyển được nhân sự kỹ thuật này. “Xu hướng này tôi nghĩ sẽ tiếp tục tăng cao trong năm nay và những năm tới”, ông Nobuyuki Matsumoto nói.
Lấy lại vị thế nhà đầu tư tốp đầu, nhưng...
Doanh nghiệp Nhật Bản đánh giá tính hấp dẫn của Việt Nam là thị trường phát triển và tiềm năng trong tương lai. Thế mạnh tiếp theo là tình hình chính trị xã hội ổn định và chi phí nhân công rẻ. "Việt Nam sẽ tiếp tục được quan tâm nhiều trong xu hướng Trung Quốc + 1", ông Nobuyuki Matsumoto nhận định.
Theo ông Nobuyuki Matsumoto, Jetro TPHCM tiếp rất nhiều doanh nghiệp Nhật Bản tìm hiểu thông tin, môi trường đầu tư. "Jetro có 75 văn phòng đại diện khắp các quốc gia vùng lãnh thổ, và văn phòng tại TPHCM bận rộn thứ hai, chỉ sau văn phòng tại Bangkok (Thái Lan)", ông nói.
Tương lai, Jetro kết hợp với cơ quan Việt Nam tiếp tục thúc đẩy đầu tư, kinh doanh của doanh nghiệp Nhật Bản tại Việt Nam ngày càng tốt hơn. Doanh nghiệp ngành chế tạo tìm đến cũng không ít nhưng do kinh tế thế giới bị đình trệ, tiền Yên giảm, doanh nghiệp Nhật hơi dè dặt khi đầu tư ra nước ngoài.
"Tương lai khi đồng Yên phục hồi các doanh nghiệp Nhật Bản sẽ sớm đến Việt Nam đầu tư", ông nói.
Có một thời gian khá dài, Nhật Bản luôn giữ “ngôi vương” trong số các quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư tại Việt Nam. Tuy nhiên, 5 năm gần đây, xu hướng đầu tư từ Nhật Bản vào Việt Nam đang chậm lại. Năm 2020, con số chỉ là 2,37 tỉ đô la. Sang năm 2021-2022, tình hình đã được cải thiện hơn, tương ứng đạt 3,9 tỉ đô la và 4,78 tỉ đô la.
Và năm 2023, dòng đầu tư từ xứ mặt trời mọc này đã nhảy lên lại vị trí tốp 2 sau những năm rời khỏi tốp 3. Theo Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), năm 2023, các nhà đầu tư Nhật Bản “rót” gần 6,57 tỉ đô la vào Việt Nam, chiếm hơn 17,9% tổng vốn đầu tư, tăng 37,3% so với năm trước. Với kết quả này, Nhật Bản đứng thứ hai trong số các quốc gia đầu tư vào Việt Nam.
Điều đáng chú ý, sự kiện Nhật Bản vào cuối tháng 11 năm ngoái trở thành Đối tác chiến lược toàn diện của Việt Nam, tiếp tục mang đến nhiều kỳ vọng thu hút nguồn vốn từ xứ sở mặt trời mọc của nền kinh tế hơn 100 triệu dân.
Sự kiện này đã đưa Nhật Bản trở thành nền kinh tế thứ sáu mà Việt Nam có quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện, sau Trung Quốc, Nga, Hàn Quốc, Ấn Độ và Mỹ.
Giới phân tích cho rằng việc nâng tầm quan hệ đối tác Việt Nam – Nhật Bản lên mức cao nhất: Đối tác chiến lược toàn diện sẽ giúp cho các hoạt động đầu tư, thương mại và nhiều lĩnh vực khác như được chắp thêm “cánh”, lên một tầm cao mới.
Trên thực tế, đến nay, nhiều Tập đoàn, doanh nghiệp lớn của Nhật Bản đều có dự án đầu tư tại Việt Nam, như: Toyota, Renesas, Honda, Yamaha, Mitsubishi, Sumitomo, Canon, Marubeni, Panasonic, Toshiba, Sharp, Tokyu, Fujikura, Aeon Mall, Kyocera, Hoya, Nippon, Daikin, Toto… Và khoản đầu tư của các doanh nghiệp, tập đoàn này không ngừng được mở rộng và nâng cao chất lượng sản phẩm, kỹ thuật ở Việt Nam.
Theo ông Matsumoto Nobuyuki, khi chuỗi cung ứng toàn cầu đang được tái cấu trúc trong những năm gần đây, các ngành công nghiệp có giá trị gia tăng cao từ Nhật Bản đã và đang mở rộng sang Việt Nam. “Việt Nam đóng một vai trò rất quan trọng trong chuỗi cung ứng của các công ty Nhật Bản”, ông nói.
Dù vậy, các doanh nghiệp Nhật Bản cũng thể hiện sự lo lắng khi đầu tư ở Việt Nam. Các rủi ro chính khiến họ e dè là phức tạp trong các thủ tục hành chính, chi phí nhân công tăng và hệ thống pháp luật chưa hoàn thiện, vận hành thiếu minh mạch.
"Một xu hướng cần lưu ý là Việt Nam có lợi thế nhân công rẻ nhưng đồng thời rủi ro là chi phí đang tăng cao", ông Nobuyuki Matsumoto nói. Ngoài ra, nơi đây đang "thua" các quốc gia khác trong Đông Nam Á về cơ sở hạ tầng. Năm vừa qua, tỷ lệ nội địa hóa của công ty Nhật Bản tại Việt Nam tăng lên 41,9%, nhưng vẫn còn thấp.
Theo phản ánh của doanh nghiệp Nhật Bản, trong bối cảnh đẩy mạnh phát triển sản phẩm giá trị gia tăng, đầu tư lĩnh vực công nghệ cao nhưng họ đang gặp khó khăn trong việc tuyển dụng được lực lượng nhân sự quản lý cấp trung có chuyên môn cao, đôi ngũ kỹ sư hoặc kỹ thuật viên lành nghề…
“Khó khăn này không xảy ra riêng với các nhà đầu tư Nhật Bản mà tình hình này cũng xảy ra với các doanh nghiệp FDI các nước khác”, ông Nobuyuki Matsumoto nói. Các doanh nghiệp Nhật Bản và doanh nghiệp FDI khác đang săn đón và thậm chí là tranh giành những nhân sự này. "Trong thời điểm tới, nhân sự chất lượng cao như kỹ sư chuyên môn là vấn đề cần được quan tâm", ông Matsumoto khuyến nghị.
Theo Jetro, để thu hút ngày càng nhiều các doanh nghiệp Nhật Bản đến đặt cơ sở sản xuất và kinh doanh, Việt Nam cần cải thiện có thêm những nguồn cung cấp năng lượng xanh, cùng với nguồn điện ổn định và mạng lưới hậu cần thông minh.
Bên cạnh đó, cần phải tiếp tục cải thiện môi trường kinh doanh theo hướng ngày càng ổn định, thông thoáng, lành mạnh, cải cách thủ tục hành chính, hoàn thiện thể chế, chính sách, cơ sở hạ tầng chiến lược… để giảm chi phí, nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, nhà đầu tư.
