(KTSG) - Ngày 22-9-2025, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự thảo Luật Thương mại điện tử, trước khi dự luật này được trình Quốc hội xem xét, thông qua tại kỳ họp tháng 10 tới Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự thảo Luật Thương mại điện tử, trước khi dự luật này được trình Quốc hội xem xét, thông qua tại kỳ họp tháng 10 tới.
Dự thảo luật này thiết kế nhiều quy định mới, nhằm quản lý chặt chẽ hoạt động thương mại điện tử trong bối cảnh bùng nổ các hình thức kinh doanh trên nền tảng số.
- Giao dịch thương mại điện tử tăng 23%, livestream và video ngắn ‘lên ngôi’
- Muốn bán hàng ở Việt Nam, sàn thương mại điện tử nước ngoài phải có đại diện pháp lý
Khung pháp lý chạy sau thực tiễn
Theo Bộ Công Thương, thương mại điện tử (TMĐT) Việt Nam đang bứt phá mạnh mẽ trên bản đồ khu vực và thế giới. Năm 2024, thị trường Việt Nam giữ vị trí thứ 3 Đông Nam Á về quy mô, và từng lọt nhóm 5 quốc gia tăng trưởng nhanh nhất toàn cầu vào năm 2022. Quy mô bán lẻ B2C từ mức khiêm tốn 2,97 tỉ đô la Mỹ năm 2014 đã vọt lên 25 tỉ đô năm 2024, tăng bình quân 20-30% mỗi năm, đóng góp khoảng 10% tổng doanh thu hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng.
Sức hấp dẫn này không chỉ kéo các nhà đầu tư ngoại tìm đến mà còn mở ra “cánh cửa toàn cầu” cho người tiêu dùng Việt Nam, với khả năng tiếp cận hàng hóa phong phú từ trong và ngoài nước. Doanh nghiệp nhỏ và vừa cũng nhanh chóng tận dụng các nền tảng trực tuyến để xây dựng kênh phân phối mới, giảm chi phí tiếp cận khách hàng.
Thành quả ấy có được phần nào nhờ hành lang pháp lý khá rõ ràng mà Chính phủ đã thiết lập qua Nghị định 52/2013 và Nghị định 85/2021. Tuy nhiên, vì chỉ dừng ở cấp nghị định nên các quy định này chưa đủ sức bao quát những vấn đề quan trọng, mang tính liên ngành.
Hơn nữa, bối cảnh công nghệ thay đổi nhanh, nhiều mô hình kinh doanh mới liên tục xuất hiện, chủ thể tham gia ngày càng đa dạng. Các mô hình TMĐT mới như mạng xã hội kinh doanh, nền tảng tích hợp đa dịch vụ... chưa có quy định điều chỉnh riêng, tiềm ẩn nhiều rủi ro cho cả người tiêu dùng lẫn doanh nghiệp. Hàng giả, hàng cấm, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ và hàng kém chất lượng vẫn len lỏi trên sàn, chưa được kiểm soát triệt để. Hoạt động TMĐT xuyên biên giới phát triển nhanh, mang lại cơ hội nhưng cũng kéo theo những phức tạp trong quản lý thuế, cạnh tranh và bảo vệ người tiêu dùng...
“Để phù hợp với xu thế chung của thế giới, Việt Nam rất cần xây dựng Luật TMĐT để điều chỉnh toàn diện lĩnh vực này, góp phần bảo vệ quyền lợi của các bên tham gia, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, và tạo động lực để Việt Nam phát triển kinh tế số”, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân nhấn mạnh.
Định rõ trách nhiệm của chủ thể tham gia TMĐT
Nhằm phân định rõ trách nhiệm của từng loại hình nền tảng, dự thảo Luật TMĐT xác định bốn mô hình hoạt động TMĐT.
Theo đó, nền tảng TMĐT kinh doanh trực tiếp do tổ chức, cá nhân thiết lập để trực tiếp mua bán sản phẩm, hàng hóa hoặc cung ứng dịch vụ. Nền tảng TMĐT trung gian cho phép nhiều bên đăng ký tài khoản để giới thiệu, bán hàng hoặc cung ứng dịch vụ, với các chức năng như mở gian hàng, đặt hàng trực tuyến, tiếp thị liên kết hay phát trực tuyến bán hàng. Mạng xã hội có hoạt động TMĐT là mạng xã hội được tích hợp một hoặc nhiều chức năng thương mại như mở gian hàng, đặt hàng trực tuyến, tiếp thị liên kết hoặc livestream bán hàng. Nền tảng tích hợp đa dịch vụ cho phép kết nối và tích hợp nhiều nền tảng TMĐT khác trên cùng một hệ thống.
Dự thảo luật quy định các chủ thể tham gia TMĐT đều phải tuân thủ nhóm trách nhiệm chung như: minh bạch thông tin về chủ sở hữu, người bán, hàng hóa, điều kiện giao dịch; định danh người bán trong nước qua VNeID, người bán nước ngoài qua giấy tờ pháp lý; kiểm soát, gỡ bỏ thông tin vi phạm; và lưu trữ thông tin giao dịch, hợp đồng trong thời hạn tối thiểu từ 1-3 năm.
Hoạt động bán hàng qua livestream lần đầu tiên được luật hóa. Theo đó, chủ quản nền tảng phải xác thực danh tính người livestream và kiểm soát nội dung theo thời gian thực; người bán có trách nhiệm cung cấp tài liệu pháp lý; người livestream bị cấm đưa thông tin gian dối, gây nhầm lẫn.
Đối với tiếp thị liên kết (dịch vụ tiếp thị hàng hóa, dịch vụ qua đường dẫn truy cập, mã giới thiệu hoặc phương thức tương tự... trên các nền tảng TMĐT), tổ chức cung cấp dịch vụ phải định danh, giám sát hoạt động của người tiếp thị; kịp thời gỡ bỏ các liên kết vi phạm. Người tiếp thị không được phát tán thông tin sai lệch và không được tham gia trên nền tảng chưa đủ điều kiện hoạt động tại Việt Nam.
Đáng chú ý, với mạng xã hội hoạt động TMĐT, dự thảo luật yêu cầu bổ sung chức năng phân loại tài khoản người bán, hiển thị dấu hiệu nhận diện, tách biệt nội dung bán hàng với nội dung khác và có công cụ xác nhận hợp đồng khi giao dịch.
Đối với nền tảng tích hợp đa dịch vụ, chủ quản phải bảo đảm chỉ tích hợp nền tảng TMĐT hợp pháp và xây dựng tiêu chí kỹ thuật, bảo mật dữ liệu, xử lý vi phạm kịp thời. Đồng thời, không được ép buộc các nền tảng được tích hợp phải sử dụng dịch vụ do chính mình cung cấp hoặc chỉ định, trừ khi có thỏa thuận.
Dự thảo luật cũng lần đầu tiên đặt ra cơ chế đối với hoạt động TMĐT xuyên biên giới. Chủ quản nền tảng nước ngoài nếu sử dụng ngôn ngữ tiếng Việt, tên miền “.vn” hoặc đạt ngưỡng giao dịch tại Việt Nam, buộc phải thành lập pháp nhân tại Việt Nam hoặc ủy quyền cho một pháp nhân trong nước thực hiện trách nhiệm pháp lý. Trường hợp đầu tư trực tiếp, TMĐT được xếp vào ngành nghề hạn chế tiếp cận thị trường, chỉ được đầu tư qua thành lập tổ chức kinh tế hoặc góp vốn, mua cổ phần; dự án quy mô lớn còn phải xin ý kiến Bộ Công an về an ninh quốc gia. Trường hợp ủy quyền, chủ quản nền tảng nước ngoài phải ký quỹ tại ngân hàng Việt Nam để bảo đảm bồi thường thiệt hại cho người mua.
Ngoài ra, người bán nước ngoài tham gia thị trường TMĐT tại Việt Nam phải tuân thủ trách nhiệm tương tự người bán trong nước, từ định danh, minh bạch thông tin cho đến cung cấp giấy tờ pháp lý.
Tránh áp dụng đồng loạt các điều kiện khắt khe
Tại phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, ông Lâm Văn Mẫn, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc, đề nghị cơ quan soạn thảo tiếp tục rà soát các quy định về loại hình và trách nhiệm của chủ thể trong hoạt động TMĐT, nhằm không tạo thêm rào cản cho doanh nghiệp nhỏ và vừa. Điều này sẽ khuyến khích tinh thần khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo và sự tham gia tích cực của khu vực tư nhân trong phát triển TMĐT.
Bên cạnh đó, cần tiếp tục nghiên cứu cơ chế phân loại nền tảng theo quy mô lớn, vừa và nhỏ, để tạo môi trường thuận lợi cho các mô hình kinh doanh linh hoạt, sáng tạo, đồng thời tránh áp dụng đồng loạt những điều kiện quá khắt khe cho mọi loại hình doanh nghiệp. Ông nhấn mạnh, trong quá trình xây dựng và hoàn thiện quy định về phát triển TMĐT, cần cân nhắc kỹ lưỡng tác động đối với nhiều đối tượng khác nhau - từ doanh nghiệp trong nước đến doanh nghiệp nước ngoài, từ nền tảng công nghệ lớn đến nhỏ, để tạo điều kiện thuận lợi, thúc đẩy TMĐT phát triển lành mạnh và bền vững.
Trước đó, khi góp ý dự thảo luật này, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cũng cho rằng, cần xây dựng quy định quản lý phù hợp với từng mô hình TMĐT.
Ví dụ, dự thảo luật chưa phân biệt rõ “nền tảng TMĐT trung gian” và “mạng xã hội có hoạt động TMĐT”. Với định nghĩa hiện nay, mạng xã hội dễ bị coi là sàn trung gian, dù phần lớn chỉ phục vụ kết nối, trao đổi thông tin chứ không trực tiếp tham gia giao dịch. Khác với sàn TMĐT, mạng xã hội không có trường dữ liệu đặc thù như tên sản phẩm, giá cả hay số lượng; thông tin giao dịch thường chỉ được người dùng đăng tải qua chữ hoặc hình ảnh. Một số mạng xã hội có thêm tính năng hỗ trợ thương mại, nhưng nhìn chung còn hạn chế. “Việc quy định trách nhiệm của các mạng xã hội có hoạt động TMĐT cần dựa trên tính năng mà nền tảng cung cấp để có tính khả thi và phù hợp với thực tiễn”, VCCI khuyến nghị.
Bên cạnh đó, việc yêu cầu mọi nền tảng TMĐT đều phải xin cấp phép trước khi hoạt động, là chưa hợp lý. Cách quản lý “đồng phục” này có thể khiến các nền tảng trung gian nhỏ, đặc biệt là startup, gặp rào cản ngay từ giai đoạn thử nghiệm thị trường và thu hút người dùng. Khi chưa rõ khả năng thành công, họ đã phải gánh thủ tục cấp phép phức tạp và nghiêm ngặt.
Trong khi đó, lĩnh vực mạng xã hội - vốn có tính chất tương tự, pháp luật hiện hành lại cho phép áp dụng cơ chế linh hoạt: mạng xã hội nhỏ chỉ cần thông báo, chỉ khi đạt ngưỡng truy cập nhất định mới phải xin cấp phép. Từ thực tế này, VCCI đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu cơ chế quản lý theo hướng “nấc thang”: startup TMĐT nhỏ chỉ cần thủ tục thông báo khi bắt đầu hoạt động, và chỉ phải xin cấp phép khi đạt quy mô nhất định.
Dự thảo Luật TMĐT được kỳ vọng sẽ trở thành khung pháp lý toàn diện, bắt kịp sự phát triển nhanh của kinh doanh số. Vấn đề đặt ra là phải bảo đảm quản lý chặt chẽ nhưng linh hoạt, vừa bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, vừa tạo điều kiện cho doanh nghiệp, đặc biệt là khu vực tư nhân và startup, phát huy sáng tạo, góp phần thúc đẩy kinh tế số phát triển bền vững.
Chỉ nên kiểm soát trách nhiệm khi livestream bán hàng
VCCI cho rằng, kiểm soát trách nhiệm của người livestream (phát trực tiếp), người bán và nền tảng là cần thiết, nhưng chỉ nên áp dụng đối với hoạt động livestream có tích hợp chức năng đặt hàng trực tuyến. Đây là hình thức tiềm ẩn rủi ro cao, bởi quyết định mua hàng thường được đưa ra ngay trong phiên phát trực tiếp.
Liên quan đến trách nhiệm của nền tảng phải kiểm soát theo thời gian thực nội dung livestream bán hàng - quy định này không khả thi, bởi công nghệ hiện nay chưa thể dự đoán hay ngăn chặn mọi hành vi người dùng trong lúc phát trực tiếp. Thay vào đó, nên yêu cầu nền tảng xử lý kịp thời khi phát hiện vi phạm hoặc khi có yêu cầu từ cơ quan chức năng.
Nỗi lo chi phí lưu trữ dữ liệu
Nhiều doanh nghiệp lo ngại trách nhiệm lưu trữ thông tin giao dịch từ 1-3 năm. Lưu trữ dữ liệu giúp bảo vệ người tiêu dùng khi phát sinh tranh chấp song giao dịch TMĐT thường nhỏ lẻ, giá trị chỉ vài trăm ngàn đồng và diễn ra rất nhanh, trong khi thương mại truyền thống (như siêu thị) cũng không phải lưu trữ lâu đến vậy.
Khối lượng giao dịch trực tuyến khổng lồ sẽ khiến chi phí lưu trữ đội lên đáng kể, trong khi thực tế người tiêu dùng hiếm khi cần tra cứu dữ liệu quá xa thời điểm mua hàng. Điều này có nguy cơ biến thành gánh nặng lớn cho doanh nghiệp.
