Gánh nặng của tân Thủ tướng Nhật Bản
Thái Bình
 |
| Tân thủ tướng Nhật Yoshihiko Noda phải đối mặt với những thách thức lớn. Ảnh AFP |
(TBKTSG) - Ông Yoshihiko Noda, Bộ trưởng Tài chính trong nội các của cựu Thủ tướng Naoto Kan, đã được Quốc hội Nhật Bản bổ nhiệm làm Thủ tướng hôm thứ Ba 30-8, trở thành Thủ tướng thứ sáu của nước này chỉ trong vòng năm năm qua.
Ông Noda, 54 tuổi, sẽ đảm nhận việc lèo lái đất nước giữa lúc Nhật Bản đang nỗ lực hồi phục từ thảm họa động đất, sóng thần và điện hạt nhân hồi tháng 3-2011. Ông Noda còn phải kế thừa một nền kinh tế đang suy yếu bởi tình trạng thiểu phát kéo dài, kinh tế thế giới chao đảo và mối lo ngại ngày càng tăng về tình trạng nợ nần của quốc gia. Tuần trước, tổ chức xếp hạng tín dụng quốc tế Moody’s Investors Services đã xác định tình trạng nợ công cao gấp đôi tổng sản lượng quốc gia và đang tăng lên, sự bất ổn trong bộ máy lãnh đạo cấp cao và thiếu chiến lược ứng phó với các thách thức về tài khóa là những căn cứ chủ yếu để Moody’s hạ bậc tín dụng của Nhật Bản.
Những thách thức của tân thủ tướng Nhật như vậy xem ra còn lớn hơn những trở ngại đã làm nhiều người tiền nhiệm của ông thất bại. Tuy nhiên, “Tôi quyết tâm mang gánh nặng này”, ông nói tại cuộc họp các nghị sĩ thuộc đảng Dân chủ Nhật Bản đã cử ông lên làm chủ tịch đảng thay cho ông Naoto Kan vừa từ chức thứ Sáu tuần trước.
Liệu ông Noda có thể hiện được quyết tâm đó trong việc hoạch định và điều hành chính sách nhằm đưa nước Nhật ra khỏi tình trạng khó khăn hiện nay hay không là vấn đề đang được bàn luận sôi nổi trong giới phân tích kinh tế và chính trị.
Tuy không nổi bật lắm trên chính trường Nhật, nhưng từ tháng 6-2010, với tư cách Bộ trưởng Tài chính Nhật Bản, ông Noda đã “ghi điểm” nhờ tiến hành những cuộc can thiệp táo bạo vào thị trường tiền tệ để làm giảm giá một đồng yen Nhật quá cao, gây điêu đứng cho các nhà xuất khẩu. Ông cũng được coi là một người bảo thủ về tài chính, luôn tìm biện pháp để giảm thâm hụt ngân sách, giảm nợ công và thực hành chính sách tài khóa lành mạnh. Nhà phân tích thị trường Jun Kawakami của Công ty Chứng khoán Mizuho Securities nhận xét: “Noda làm thủ tướng nói chung là tốt cho trái phiếu chính phủ Nhật”.
Nhưng có lẽ thách thức trước mắt của ông Noda là tái tạo sự đoàn kết trong đảng Dân chủ cầm quyền vốn đang bị chia năm xẻ bảy trong cuộc tranh giành ngôi vị vừa qua. Trong bài diễn văn sau khi thắng cử trong cuộc bầu chọn của đảng, ông Noda kêu gọi đoàn kết và người ta kỳ vọng ông sẽ phân bổ các vị trí trong nội các cũng như trong đảng cho các đối thủ cũng như các đồng minh chính trị để biểu lộ một đường lối hòa giải hơn là ông Naoto Kan trước đây.
Ông Noda cũng phải ra sức kiến tạo sự đoàn kết trong Quốc hội Nhật Bản, hiện đang chia rẽ sâu sắc vì đảng Dân chủ Tự do đối lập vẫn chiếm đa số tại Thượng viện và ra sức cản trở các chính sách của đảng Dân chủ cầm quyền. Phe đối lập đã lên án gay gắt chính phủ trước đây của Thủ tướng Kan là quá lúng túng và bất lực khi ứng phó với thảm họa. Thất bại của ông Kan trong việc kiến tạo và nuôi dưỡng mối quan hệ cộng tác giữa các đảng chính trị là yếu tố khiến chính phủ của ông gặp khó khăn khi đưa ra các luật lệ và chính sách, từ đó dẫn tới sự từ chức của ông Kan chỉ sau 14 tháng cầm quyền.
Một khi nắm được quyền lực, ông Noda sẽ lập tức đương đầu với nhiệm vụ thảo ra một ngân sách để thanh toán cho công cuộc tái thiết đất nước sau thảm họa. Chính phủ cũ đã dự báo công cuộc tái thiết sẽ tiêu tốn của ngân sách quốc gia ít nhất là 160 tỉ đô la Mỹ trong vòng năm năm tới. Giải pháp của ông Noda là tăng thuế để có tiền tái thiết và giảm thâm hụt ngân sách. Ông không tán thành giải pháp của các đồng sự là phát hành trái phiếu không tính lãi để huy động sự đóng góp tự nguyện của người dân vào công cuộc tái thiết. Theo ông, một đợt tăng thuế tạm thời là “không thể tránh khỏi”, mặc dù nhiều người trong đảng của ông nói rằng, tăng thuế vào lúc kinh tế trì trệ sẽ đe dọa tiến trình phục hồi.
Theo giới phân tích, để dung hòa sự khác biệt này, có thể ông Noda sẽ đưa ra một giải pháp linh hoạt hơn. Masaaki Kanno, nhà kinh tế về Nhật Bản của Công ty Chứng khoán JPMorgan Securities, nói rằng có thể ông Noda sẽ “linh hoạt trong việc hoạch định chính sách” và ông không có lựa chọn nào khác ngoài việc đặt ưu tiên cho ngân sách tái thiết lên trên kế hoạch tăng thuế vì quy mô quá lớn của thảm họa. Thị trường cũng kỳ vọng ông Noda sẽ đưa ra được những biện pháp mới làm giảm giá đồng yen để hỗ trợ xuất khẩu, như ông đã từng làm khi còn là bộ trưởng tài chính.
Nhà lãnh đạo Liên đoàn Doanh nghiệp Nhật Bản - tổ chức lớn nhất của các nhà kinh doanh Nhật, hôm thứ Hai nói rằng ông Noda là một nhà lãnh đạo chính trị “ổn định”, có nhiều thành tích trong lĩnh vực tài chính và “có khả năng hành động”.
Trên mặt trận ngoại giao, ông Noda thuộc cánh “diều hâu”: trong một bài bình luận gần đây ông công khai bày tỏ mối lo ngại trước sự gia tăng sức mạnh quân sự của Trung Quốc và tỏ ý miễn thứ cho những người lãnh đạo Nhật Bản thời chiến tranh Thế giới thứ 2 - một thái độ có thể gây phản ứng mạnh trong các nước láng giềng như Trung Quốc và Hàn Quốc. Trước đây báo chí Hàn Quốc đã có đợt công kích ông Noda khi ông cho rằng, những người Nhật bị kết án tội phạm chiến tranh đã được xét xử bởi tòa án của Đồng minh chứ không phải tòa án Nhật Bản. Tại một cuộc họp báo hôm thứ Bảy 27-8, trong chương trình vận động tranh cử chức chủ tịch đảng Dân chủ Nhật Bản, ông Noda cũng phê phán Trung Quốc khi nói rằng, “năm tới là thời kỳ thay đổi với sự chuyển giao quyền lực [ở Bắc Kinh]. Có thể họ sẽ can thiệp để khuấy động chủ nghĩa dân tộc và gây hấn. Chúng ta phải sẵn sàng cho mọi tình huống”.
Về năng lượng hạt nhân, ông Noda đi theo con đường của cựu Thủ tướng Naoto Kan: sẽ dần dần loại bỏ các nhà máy điện hạt nhân song cảnh báo rằng trong ngắn hạn Nhật vẫn cần năng lượng hạt nhân để tránh tình trạng thiếu điện có thể làm nền kinh tế điêu đứng thêm nữa.
Mặc dù được đảng cầm quyền lựa chọn với số phiếu ủng hộ trong vòng bầu chọn chung cuộc là 215/392, ông Noda vẫn chưa được người dân Nhật bình thường biết đến nhiều và tin tưởng và có thể đây là một điểm yếu nghiêm trọng nhất của ông. Kết quả một cuộc thăm dò dư luận của nhật báo Yomiuri Shimbun - tờ báo có số lượng người đọc lớn nhất Nhật Bản - vào cuối tuần cho thấy chỉ có 9% dân chúng ủng hộ ông Noda, 12% ủng hộ cựu Bộ trưởng Thương mại Banri Kaeida và tới 48% ủng hộ Bộ trưởng Ngoại giao Seiji Maehara. Cả hai bộ trưởng này đều thất cử trước ông Yoshihiko Noda.
(Tổng hợp từ NYT, WSJ)
