(KTSG Online) - Quy định mô tô, xe gắn máy phải kiểm định khí thải được đặt ra từ 14 năm trước(*) và mới đây đã luật hóa sau khi Luật Trật tự an toàn giao thông đường bộ vừa thông qua. Vấn đề được nhìn nhận ở mức độ cấp bách khi môi trường sống ngày càng ô nhiễm bởi nhiều tác nhân, trong đó có khói, bụi, khí thải từ giao thông. Song, để đẩy nhanh quy định mang tính bắt buộc này, sẽ cần những điều kiện chuẩn bị đầy đủ và giải pháp khả thi trước mục tiêu nhắm đến là hàng chục triệu mô tô, xe gắn máy đang lưu hành.
- TPHCM thí điểm kiểm soát khí thải xe máy từ 2023, mức thu phí 50.000 đồng/xe
- Bộ GTVT trình giải pháp cấp bách để giảm quá tải đăng kiểm
Luật Trật tự an toàn giao thông đường bộ có hiệu lực từ ngày 1-1-2025, trong đó quy định mô tô, xe gắn máy sẽ phải thực hiện kiểm định khí thải. Luật cũng quy định việc kiểm định phải được thực hiện tại các cơ sở kiểm định khí thải đáp ứng quy định kỹ thuật quốc gia.
Có thể thấy ngay hai vấn đề đáng quan tâm khi thời hạn áp dụng theo luật định từ 1-1-2025 đang đến gần. Đầu tiên là việc tổ chức mạng lưới cơ sở kiểm định khí thải đáp ứng đủ điều kiện theo quy định và hai là giải pháp khả thi, thứ tự ưu tiên để có thể kiểm định đồng loạt hàng chục triệu chiếc xe, chưa kể vẫn tiếp tục tăng lên theo thời gian.
Trên các bản tin báo chí đăng tải, Viện Chiến lược và phát triển Giao thông Vận tải cho biết, giai đoạn 2005-2022, tăng trưởng xe máy đạt bình quân khoảng 9,1%/năm. Đến nay, số lượng xe máy đã đăng ký trên toàn quốc đạt khoảng 69,2 triệu xe và số xe lưu hành đạt khoảng 45,5 triệu xe.
Tại các thành phố lớn, xe máy vẫn là phương tiện giao thông chính. Thống kê năm 2020, xe mô tô, xe gắn máy đang lưu hành trên địa bàn Hà Nội chiếm 84%, tại TPHCM chiếm 91% và tại Đà Nẵng chiếm 90% trong tổng số các loại hình phương tiện giao thông. Giai đoạn 2025-2030 xe máy vẫn sẽ là loại hình vận tải cá nhân thông dụng, phổ biến, tuy nhiên, đây cũng chính là phương tiện phát thải khí thải lớn nhất ra môi trường tại các thành phố lớn(**).
Về việc tổ chức mạng lưới cơ sở kiểm định khí thải, ắt hẳn khó có thể sử dụng các trung tâm đăng kiểm ô tô hiện có, bởi các đơn vị này cũng đang quá tải, còn để xây dựng các cơ sở kiểm định mới dành cho mô tô, xe gắn máy chắc rằng sẽ cần có thời gian. Từ 14 năm trước, tháng 6-2010, Thủ tướng lúc đó đã phê duyệt đề án kiểm soát khí thải mô tô, xe gắn máy(*), trong đó vạch ra đầy đủ lộ trình triển khai, nhưng đến nay vẫn chưa thực hiện trên thực tế.
Tại đề án này, chỉ tính riêng ở hai thành phố lớn, mục tiêu 2010-2013, hình thành mạng lưới cơ sở kiểm định khí thải mô tô, xe gắn máy với ít nhất 100 cơ sở tại Hà Nội và 150 cơ sở tại TPHCM, cùng với đó đào tạo, tập huấn cho ít nhất 500 cán bộ quản lý, kỹ thuật viên, nhân viên nghiệp vụ. Mục tiêu 2013-2015, thực hiện kiểm định đạt tiêu chuẩn khí thải từ 80% đến 90% số lượng mô tô, xe gắn máy tham gia giao thông tại Hà Nội và TPHCM; mở rộng mạng lưới cơ sở kiểm định để thực hiện kiểm định đạt tiêu chuẩn khí thải 60% số lượng xe mô tô, xe gắn máy tại các thành phố loại 1 và loại 2.
Nhìn từ thực tế, theo người viết, các mục tiêu nói trên đến nay vẫn chưa đạt được.
Hiện tại, kiểm định khí thải mô tô, xe gắn máy đã được luật định, để đẩy nhanh quá trình thực hiện, trong khi chờ xây dựng các cơ sở kiểm định mới thì có thể xem xét cho phép các đại lý được ủy quyền chính thức của các hãng xe được tham gia kiểm định khí thải mô tô, xe gắn máy. Ước tính phải có đến hàng ngàn đại lý đủ điều kiện được cấp phép, và như vậy có thể phần nào giải tỏa nỗi lo thiếu cơ sở kiểm định.
Với số lượng mô tô, xe gắn máy đang lưu hành lên đến hàng chục triệu chiếc, có lẽ nên xem xét thứ tự niên hạn loại xe nào cần kiểm định trước.
Theo baochinhphu.vn, kết quả từ ba chương trình đo kiểm khí thải xe mô tô, xe gắn máy tại ba thành phố: Hà Nội, TPHCM và Đà Nẵng cho thấy, xe trên 5 năm đã có xu hướng vượt tiêu chuẩn khí thải hiện hành và xe trên 10 năm có tỷ lệ phát thải rất lớn. Xe có tuổi đời trên 10 năm tại cả ba thành phố đều chiếm tỷ lệ trên 50% tổng số xe mô tô, xe gắn máy trên địa bàn(**).
Như vậy, để tránh kiểm định đồng loạt, có thể kiểm định trước hết xe có tuổi đời trên 10 năm, kế đến là xe có tuổi đời trên 5 năm. Còn đối với xe dưới 5 năm thì không cần phải đưa đi kiểm định khí thải.
Một điều khác cũng đáng quan tâm, rất nhiều xe gắn máy là phương tiện đi lại để làm việc, mưu sinh của người nghèo, người thu nhập thấp. Để đỡ gánh nặng cho người dân cũng như để họ có ý thức tuân thủ quy định, có lẽ cần một chính sách hỗ trợ miễn giảm chi phí kiểm định. Ngân sách dùng để miễn giảm chi phí kiểm định khí thải xe gắn máy có thể trích từ thuế bảo vệ môi trường đối với nhiên liệu mà người đi xe nào cũng đóng thông qua tiền mua xăng.
----------
(**) Mô tô, xe gắn máy phải kiểm định khí thải từ ngày 1/1/2025 (baochinhphu.vn)
Quy định này có mức tác động rất lớn đến đời sống người dân. Cần có lộ trình phù hợp trước khi áp dụng theo nguyên tắc hồi tố có lợi đối với xe cũ.
Xe hơi chưa xong. Huống gì xe máy. Không khả thi, với đại đa số người dân, với năng lực kiểm định hiện nay. Vấn đề cần phải giải quyết từ gốc, chứ không phải ngọn. Cần có một lộ trình cụ thể và dài hơi. Trước hết, chuẩn mực và chuẩn hóa tiêu chuẩn chất lượng sản xuất và lưu thông xe máy. Trong vòng 5 năm đến, chấm dứt sự tồn tại xe cũ nát. Đặc biệt có chính sách khuyến khích xe máy điện, thân thiện với môi trường. Quy hoạch rõ khu vực nào không được/ hạn chế lưu thông xe máy. Phương tiện giao thông công cộng vẫn là nền tảng chiến lược của giao thông đô thị, vì vậy cần ưu tiên nguồn lực để phát triển lĩnh vực này.
Ở các nước trên thế giới, thường là phát triển giao thông công cộng trước, nhất là phát triển metro, đường sắt trên cao để đáp ứng một phần nhu cầu đi lại của người dân. Ngay cả các TP lớn ở các nước phát triển có hệ thống giao thông công cộng metro, đường sắt trên cao, xe buýt đầy đủ vẫn phải dựa vào phương tiện cá nhân mới đáp ứng được nhu cầu đi lại của người dân. Chủ trương hạn chế xe máy bằng các biện pháp mà không quan tâm tới vấn đề xe máy hiện nay là phương tiện chủ lực đáp ứng ít nhất 80% nhu cầu đi lại của người dân. Hiện nay các trạm kiểm định ô tô còn bị quá tải thì kiểm định khí thải xe máy bằng cách nào ? Ai cũng biết xe càng lâu năm thì khí thải càng nhiều, cách giải quyết hay nhất là qui định niên hạn các phương tiện vận tải tới thời hạn bao nhiêu năm thì cấm lưu thông hoặc kiểm định khí thải. Khi mà hệ thống giao thông công cộng phát triển đầy đủ thì qui định niên hạn xe phải kiểm định khí thải bắt buộc ngắn hơn. Và việc qui định niên hạn xe này cần phải dựa vào công suất kiểm định của các trạm kiểm định khí thải để các trạm không bị quá tải.