Hỗ trợ lãi suất 2%, vì sao triển khai chậm?

(KTSG) - Tiến độ triển khai chương trình hỗ trợ lãi suất 2% vẫn chưa đạt kỳ vọng, nhiều doanh nghiệp phản ánh vẫn chưa thể tiếp cận vốn vay theo gói này. Nguyên nhân vì sao và cần có những giải pháp gì để thúc đẩy các ngân hàng chủ động thực hiện hiệu quả hơn?

• Nghiêm cấm ngân hàng gây khó cho khách hàng đủ điều kiện vay hỗ trợ lãi suất 2%
• Doanh nghiệp du lịch khó tiếp cận nguồn vốn vay hỗ trợ lãi suất 2%

Triển khai chậm vì... khó xác định đối tượng

Sau ba tháng triển khai, chương trình hỗ trợ lãi suất 2% mới giải ngân được gần 4.100 tỉ đồng cho 550 khách hàng, với số tiền lãi đã hỗ trợ cho khách hàng đạt khoảng 1,02 tỉ đồng và dư nợ được hỗ trợ lãi suất đạt 3.966 tỉ đồng, đại diện Ngân hàng Nhà nước (NHNN) cho biết tại cuộc họp với Phó thủ tướng Lê Minh Khái ngày 17-8-2022.

Theo kế hoạch (đăng ký), ước tính các ngân hàng sẽ dành khoảng 800.000 tỉ đồng dư nợ cho vay chỉ riêng trong năm 2022, số tiền lãi hỗ trợ khoảng 16.035 tỉ đồng. Trong khi đó, chỉ còn khoảng bốn tháng nữa là kết thúc năm. Có thể thấy, tiến độ thực hiện chương trình này đang khá chậm và để hoàn thành mục tiêu đề ra trong năm nay là một thách thức.

Đối với năm 2023, dư nợ dự kiến được hỗ trợ lãi suất vào khoảng 1,2 triệu tỉ đồng với số tiền lãi hỗ trợ gần 24.000 tỉ đồng. Đáng lưu ý, phần dư nợ hỗ trợ lãi suất nếu không được thực hiện hết trong năm nay có thể chuyển sang năm sau, và NHNN sẽ xem xét điều chỉnh hạn mức hỗ trợ lãi suất giữa các ngân hàng theo nguyên tắc chuyển từ ngân hàng không có nhu cầu sử dụng hết hạn mức sang ngân hàng có nhu cầu bổ sung hạn mức hỗ trợ lãi suất (nếu có) từ quí 3 năm sau.

Điều này hàm ý các ngân hàng trước mắt có vẻ như chưa vội vàng gì trong việc triển khai chương trình hỗ trợ lãi suất ngay giai đoạn ban đầu, nhất là khi những hướng dẫn, điều kiện đưa ra hiện nay vẫn chưa thật sự rõ ràng. Nhưng có khả năng các ngân hàng sẽ tăng tốc trong giai đoạn sau nếu không muốn bị điều chuyển phần hạn mức đã đăng ký sang cho ngân hàng khác.

Về đối tượng khách hàng được nhận hỗ trợ lãi suất cũng như tiêu chí xác định, cần phải liên tục rà soát, điều chỉnh, bổ sung trong quá trình thực hiện, xem xét việc có nên nới điều kiện hay không và nới như thế nào.

Cũng cần nhắc lại, giai đoạn năm 2009, chương trình hỗ trợ lãi suất đáp ứng cho quy mô dư nợ chiếm đến 24% tổng dư nợ toàn ngành thời điểm đó.

Hiện nay, với gói hỗ trợ 40.000 tỉ đồng trong hai năm 2022 và 2023, tương ứng với quy mô dư nợ được hỗ trợ lãi suất khoảng 9%/năm (bình quân mỗi năm 1 triệu tỉ đồng/tổng dư nợ toàn ngành 11,4 triệu tỉ đồng, số liệu dư nợ tính tới ngày 30-6-2022). Tỷ trọng lần này thấp hơn rất nhiều, càng khiến các ngân hàng lựa chọn đối tượng thụ hưởng chính sách kỹ càng.

Theo quy định, đối tượng được hỗ trợ lãi suất là các doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh có mục đích vay vốn thuộc hai nhóm. Thứ nhất, các ngành hàng không, vận tải kho bãi; du lịch, dịch vụ lưu trú, ăn uống; giáo dục - đào tạo; nông - lâm nghiệp - thủy sản; công nghiệp chế biến - chế tạo; xuất bản phần mềm, lập trình máy vi tính và hoạt động liên quan, hoạt động dịch vụ thông tin; bao gồm cả hoạt động xây dựng phục vụ trực tiếp cho các ngành kinh tế này, trừ hoạt động xây dựng cho mục đích kinh doanh bất động sản. Thứ hai, nhóm thực hiện dự án xây dựng nhà ở xã hội, nhà ở cho công nhân, cải tạo chung cư cũ (danh mục dự án do Bộ Xây dựng tổng hợp từ UBND tỉnh, thành phố và công bố bằng văn bản, trên cổng thông tin điện tử của bộ).

Tuy nhiên, theo phản ánh của các ngân hàng, một trong những khó khăn khi triển khai chương trình là khó xác định đối tượng được hỗ trợ lãi suất. Nhiều hộ gia đình sản xuất kinh doanh có vay vốn tại ngân hàng nhưng không đăng ký hộ kinh doanh nên không thuộc diện được hỗ trợ, trong khi đây lại là phân khúc khách hàng chiếm tỷ trọng không nhỏ tại một số ngân hàng.

Những nguyên nhân khác

Một nguyên nhân lớn khác được nhắc đến nhiều trong thời gian qua là do các ngân hàng đã hết room tín dụng, vì vậy không còn dư địa để cho vay và đang chờ được cấp chỉ tiêu tăng trưởng mới. Tại một hội nghị trực tuyến để triển khai chương trình hỗ trợ lãi suất 2% diễn ra vào cuối tháng 5 vừa qua, nhiều ngân hàng khi đó đã đề xuất sớm được nới room tín dụng để triển khai gói hỗ trợ lãi suất này.

Cũng tại hội nghị đó, một số ngân hàng sớm ước tính được số lượng đối tượng và quy mô dư nợ có thể được hưởng gói hỗ trợ lãi suất. Với Vietcombank là hơn 300.000 khách hàng với dư nợ chiếm xấp xỉ 30% tổng dư nợ của ngân hàng này. Tại VietinBank, quy mô dư nợ được hưởng hỗ trợ lãi suất cũng chiếm 30% tổng quy mô tín dụng của ngân hàng. Còn BIDV thống kê ban đầu cho thấy có khoảng 10.000 khách hàng đáp ứng đủ điều kiện được hỗ trợ lãi suất và con số này sẽ tiếp tục tăng trong năm nay và năm tới.

Như vậy, có thể thấy các ngân hàng đã sớm xác định được các đối tượng đủ điều kiện hưởng gói hỗ trợ lãi suất ngay từ khi chương trình được đưa ra, chứ không phải đến thời điểm này mà vẫn gặp khó khăn ở khâu chọn lọc khách hàng.

Một điểm đáng lưu ý khác, dư nợ tín dụng toàn ngành trong năm nay đã tăng trưởng đột biến ngay từ những tháng đầu năm, khiến không ít ngân hàng đã sử dụng hết hạn mức tăng trưởng được phân bổ, trước cả khi chương trình hỗ trợ lãi suất chính thức được triển khai.

Do đó, không loại trừ trường hợp nhiều khách hàng đủ điều kiện hưởng lãi suất hỗ trợ 2% đã sớm vay ngay từ đầu năm. Thời gian tới khi các khoản vay này đáo hạn và có nhu cầu vay lại mới, nhóm này sẽ được hỗ trợ lãi suất.

Ngoài ra, do gói hỗ trợ lãi suất 17.000 tỉ đồng trong năm 2009 để lại nhiều hệ quả, điều này đã khiến NHNN và Bộ Tài chính kiểm soát chặt chẽ hơn. Vì vậy, có lẽ không ít tổ chức tín dụng vừa triển khai chương trình hỗ trợ lãi suất hiện nay một cách thận trọng, vừa lo ngại việc quyết toán lại phần ngân sách hỗ trợ sau này liệu có gặp những khó khăn tương tự như trước đây, cũng như lo trách nhiệm giải trình nếu cho vay đối tượng không chuẩn xác như quy định đã đặt ra.

Điểm cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng, việc huy động vốn đang gặp không ít khó khăn, cạnh tranh trong bối cảnh xu hướng lãi suất tiền gửi đi lên kéo chi phí vốn đầu vào tăng, nên các ngân hàng có xu hướng ưu tiên cho vay các lĩnh vực có biên độ lãi suất cao hơn. Nhất là khi, nhu cầu vay vốn trong nền kinh tế đang cao, các ngân hàng có cơ hội chọn lựa khách hàng hơn so với giai đoạn trước. Do đó, dòng vốn dành cho các chương trình hỗ trợ lãi suất cũng trở nên hạn hẹp hơn.

Giải pháp thúc đẩy

Thống đốc NHNN mới đây đã yêu cầu các ngân hàng không được đẻ thêm thủ tục cho vay đối với gói hỗ trợ này. Điểm quan trọng hơn là cần thống nhất giữa các ngân hàng để tránh trường hợp mỗi nơi hiểu một cách khác nhau, cùng một doanh nghiệp nhưng ngân hàng này không cho vay, trong khi ngân hàng khác lại cho vay.

Trong cuộc họp ngày 17-8 nói trên, Phó thủ tướng Lê Minh Khái cũng đề nghị các bộ ngành tiến hành rà soát các quy định liên quan đến ngành nghề, đối tượng được hưởng, các điều kiện vay vốn... “Cần rà soát lại các quy định xem có vênh gì không, có khắt khe hơn các quy định chung không?”, ông Khái yêu cầu, để kịp thời điều chỉnh hoặc đề xuất cấp có thẩm quyền xem xét, điều chỉnh, bổ sung cho phù hợp.

Phó Thủ tướng cũng giao NHNN sớm thành lập một số đoàn công tác (có sự tham gia của các bộ ngành liên quan) để khảo sát tình hình triển khai thực hiện của các ngân hàng thương mại, nắm bắt các vấn đề đặt ra trong thực tiễn để kịp thời có các biện pháp xử lý các khó khăn, vướng mắc của cơ sở.

Một trong những giải pháp tháo gỡ quan trọng hiện nay có lẽ là nên sớm nới room tín dụng cho các ngân hàng đã không còn hạn mức, đặc biệt là các ngân hàng đã đăng ký quy mô dư nợ hỗ trợ lãi suất lớn trong năm nay, để kịp thời triển khai hiệu quả trong bốn tháng còn lại của năm. Song song đó, NHNN cũng nên theo dõi và đánh giá tiến độ thực hiện của các ngân hàng, đảm bảo theo sát mục tiêu mà các ngân hàng đã đăng ký.

Về đối tượng khách hàng được nhận hỗ trợ lãi suất cũng như tiêu chí xác định, cần phải liên tục rà soát, điều chỉnh, bổ sung trong quá trình thực hiện, xem xét việc có nên nới điều kiện hay không và nới như thế nào, để đảm bảo chính sách đi vào thực tiễn.

Theo quy định hiện nay, các khách hàng có nợ xấu hoặc đã được cơ cấu lại nợ trong thời gian qua sẽ không thuộc đối tượng cho vay của gói hỗ trợ này. Trong khi đó, chính các doanh nghiệp này mới là đối tượng thật sự chịu ảnh hưởng nặng nề nhất do dịch Covid-19 gây ra và đang rất cần vốn để phục hồi.