Khâu nhuộm đang kìm hãm ngành dệt may
Đặng Thị Tuyết Nhung (*)
 |
| Gia công hàng may mặc xuất khẩu tại một doanh nghiệp ở TPHCM. Ảnh: Thanh Tao. |
(TBKTSG) - Sự yếu kém của khâu nhuộm đã tạo thành nút thắt cổ chai kìm hãm sự phát triển của ngành dệt may, theo nghĩa, khiến giá trị gia tăng và sự chủ động của ngành may thấp. Do đó chừng nào “nút thắt cổ chai” ở khâu dệt nhuộm chưa được giải quyết thì ngành dệt may Việt Nam sẽ khó duy trì sự phát triển trong tương lai.
Phát triển nhanh nhưng thiếu bền vững
Chỉ trong 10 năm, từ 2000-2010, ngành dệt may đã vươn lên trở thành ngành đạt kim ngạch xuất khẩu lớn nhất cả nước với doanh thu năm 2010 đạt 11,2 tỉ đô la Mỹ. Thị phần của Việt Nam trên thị trường thế giới giai đoạn 2005-2008 tăng từ 1,7% lên 2,5%, thuộc nhóm năm quốc gia có quy mô xuất khẩu dệt may lớn nhất thế giới. Ngoài ra, ngành dệt may hiện sử dụng trên 3 triệu lao động - trong đó hơn 1,3 triệu lao động công nghiệp, chiếm tỷ trọng trên 10% lực lượng lao động công nghiệp cả nước.
Mặc dù kim ngạch xuất khẩu lớn và liên tục tăng từ năm 2000 cho đến nay nhưng hiệu quả xuất khẩu của ngành dệt may vẫn còn thấp. Hoạt động xuất khẩu hàng dệt may hiện chỉ tập trung ở các sản phẩm sản xuất theo phương thức gia công đơn giản (chiếm đến 60%) và phụ thuộc rất lớn vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu (khoảng 70-80%) nên giá trị gia tăng hàng xuất khẩu thấp.
Chính thực trạng này đang làm giảm lợi thế cạnh tranh của ngành dệt may Việt Nam khi mà xu hướng mua hàng trên thế giới đang thay đổi. Các nhà nhập khẩu lớn tại Mỹ, Nhật Bản và châu Âu muốn chọn những doanh nghiệp có khả năng sản xuất trọn gói, từ kéo sợi, dệt vải cho đến cắt, may sản phẩm cuối cùng. Đồng thời, họ cũng đòi hỏi ngày càng cao về chất lượng sản phẩm, chi phí sản xuất và thời gian giao hàng nhanh chóng.
Thiếu liên kết sợi - dệt, nhuộm - may
Trong năm phân khúc chính của chuỗi giá trị dệt may toàn cầu gồm: sản xuất nguyên liệu thô; sản xuất nguyên phụ liệu; may; xuất khẩu và phân phối bán lẻ thì ngành dệt may Việt Nam chủ yếu vẫn hoạt động ở phân khúc may - là phân khúc tạo ra giá trị gia tăng thấp nhất. Nhìn lại quá trình phát triển của chuỗi giá trị ngành dệt may, có thể thấy sự phát triển thiếu đồng bộ giữa các phân khúc trong toàn bộ chuỗi cung ứng, đặc biệt là sự yếu kém trong liên kết sợi - dệt nhuộm - may là nguyên nhân chính làm cho ngành dệt may Việt Nam không thể dịch chuyển sang các phân khúc có giá trị gia tăng cao hơn.
Thực ra, phân khúc sợi và may đã có bước phát triển khá nhanh chóng trong thời gian gần đây. Chỉ trong giai đoạn 2001-2010, ngành kéo sợi đã tăng trưởng trên 300%, từ 1,2 triệu cọc sợi với tổng sản lượng 120.000 tấn lên 3,75 triệu cọc đạt 420.000 tấn.
Về giá trị xuất khẩu, năm 2004 xuất khẩu sợi chỉ đạt 13,2 triệu đô la Mỹ thì đến năm 2008 đạt 89,7 triệu đô la Mỹ và hiện nay đã tăng gần gấp bốn lần so với giá trị xuất khẩu năm 2008. Tương tự, ngành may xuất khẩu của Việt Nam đã phát triển nhanh chóng kể từ cuối những năm 1980 và đầu những năm 1990. Đặc biệt từ sau khi Hiệp định Thương mại song phương với Hoa Kỳ có hiệu lực vào năm 2001, ngành dệt may Việt Nam đã mở rộng thị trường xuất khẩu đáng kể.
Số liệu kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may từ năm 2000-2010 cho thấy, trong tất cả các khâu của chuỗi giá trị dệt may Việt Nam thì may là ngành có sự phát triển rõ rệt nhất. Trong năm 2010, Việt Nam đã sản xuất được 2,6-2,8 tỉ sản phẩm may mặc, trong đó khoảng 70% dành cho xuất khẩu, giá trị đạt trên 10 tỉ đô la Mỹ.
Trong khi ngành sợi, may nước ta đã có những bước tiến tương đối dài thì ngành dệt vải, in nhuộm và hoàn tất vẫn chưa phát triển được như mong muốn. Năm 2010, ngành dệt sản xuất 1,1 tỉ mét vuông sản phẩm dệt thoi, 150.000-200.000 tấn sản phẩm dệt kim và in nhuộm hoàn tất khoảng 800 triệu mét vuông, chỉ đáp ứng được khoảng 20-30% nhu cầu trong nước. Kết quả là trong khoảng 9 tỉ đô la Mỹ kim ngạch xuất khẩu hàng dệt may năm 2009, giá trị xuất khẩu vải chiếm chưa đến 430 triệu đô la, nghĩa là ngành dệt chỉ đóng góp chưa đến 5% giá trị xuất khẩu. Theo đánh giá của các chuyên gia, kết quả yếu kém này là do công đoạn dệt nhuộm của Việt Nam “đang chậm hơn các nước trong khu vực, nhất là công đoạn nhuộm, với 30% máy móc thiết bị cần khôi phục, hiện đại hóa do đã sử dụng trên 20 năm”.
Sự yếu kém của khâu dệt nhuộm đã hạn chế sự phát triển của hoạt động sản xuất sợi và may mặc, do đó ảnh hưởng đến khả năng phát triển của ngành dệt may. Điều này thể hiện ở các khía cạnh sau:
Thứ nhất, làm hạn chế khả năng tiêu thụ sợi sản xuất trong nước. Đa số lượng sợi sản xuất ra đều xuất khẩu. Theo báo cáo khảo sát năng lực sản xuất kinh doanh ngành sợi Việt Nam 2010, chỉ 34% sản lượng sợi (178.000 tấn) sản xuất tại Việt Nam được tiêu thụ ở trong nước, khoảng 66% sản lượng còn lại được xuất khẩu.
Thứ hai, dệt nhuộm có vai trò quan trọng đối với ngành may vì vải là yếu tố quan trọng quyết định đến chi phí và chất lượng cuối cùng của một sản phẩm may mặc. Thống kê sơ bộ của Tổng cục Thống kê năm 2010 cho thấy, tổng nhu cầu của ngành may xuất khẩu đối với các loại nguyên phụ liệu do ngành dệt cung cấp là gần 9 tỉ đô la Mỹ, trong đó vải khoảng 5,4 tỉ đô la Mỹ. Mặc dù có vai trò quan trọng trong việc cung cấp nguyên liệu tại chỗ cho ngành may nhưng trên thực tế, ngành dệt nhuộm Việt Nam chưa làm tốt vai trò đó. Hiện nay, các doanh nghiệp xuất khẩu hàng may mặc Việt Nam đều không hài lòng cả về số lượng lẫn chất lượng vải nội vì không đáp ứng được yêu cầu về sản xuất hàng may mặc của họ.
Từ phân tích trên cho thấy, ngành dệt nhuộm có vị trí rất quan trọng đối với ngành sản xuất sợi, may nói riêng và tổng thể ngành dệt may nói chung. Nhưng hiện nay, ngành dệt nước ta chưa thể hiện được vai trò đó, làm cho mối liên kết sợi - dệt nhuộm - may vừa lỏng lẻo, vừa yếu kém.
_______
*) Trần Đức Group
