Không tiền mặt, nhiều cơ hội: Tương lai tiếp theo của thanh toán số sẽ là gì?

(KTSG Online) – Thanh toán không tiền mặt đang định hình lại cách người Việt tiêu tiền và doanh nghiệp vận hành trong nền kinh tế. Không chỉ là một xu hướng công nghệ, đây là câu chuyện về sự chuyển mình của cả xã hội với mục tiêu dài hạn là phổ cập tài chính toàn diện và giảm chi phí vận hành. Câu hỏi đặt ra là sau giai đoạn chuyển mình rõ rệt, tương lai thanh toán số sẽ như thế nào?

• Tiếp tục nâng cấp hạ tầng pháp lý cho thanh toán không tiền mặt
• Xanh hóa giao thông TPHCM: bước ngoặt mới từ thanh toán không tiền mặt

Việt Nam thuộc tốp đầu

“Việt Nam sở hữu hệ thống thanh toán hiện đại, đặc biệt với thanh toán tài khoản đến tài khoản, xếp hạng 5-7 toàn cầu,” ông Nguyễn Hưng Nguyên, Phó Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Thanh toán Quốc gia Việt Nam (NAPAS), chia sẻ tại hội thảo “Thanh toán không tiền mặt: Động lực tăng trưởng kinh tế số” ngày 14-6-2025.

Trao đổi bên lề với KTSG Online, ông Nguyên nhấn mạnh rằng dù xu hướng thanh toán tại Việt Nam tương đồng với thế giới, người Việt ưu ái ví điện tử hơn thẻ vật lý – một đặc điểm phổ biến ở châu Á, khác với châu Âu hay Mỹ, nơi thẻ tín dụng vẫn chiếm ưu thế. Tại Việt Nam, tăng trưởng thanh toán không tiền mặt tăng rất nhanh thông qua tài khoản và ví điện tử có tốc độ vượt trội so với thanh toán thẻ.

Báo cáo “Thấu hiểu hành vi người dùng trong kỷ nguyên kinh tế số” của Cốc Cốc cho thấy 59% người dùng ưu tiên thanh toán không tiền mặt trong các giao dịch hằng ngày. Cụ thể, 62% sử dụng ứng dụng ngân hàng hoặc website, 48% chọn ví điện tử (Momo, ShopeePay, VNPay, OnePay…), trong khi chỉ 38% dùng thẻ ngân hàng vật lý như ATM hay thẻ tín dụng.

Một trong những thành tựu nổi bật của đề án không dùng tiền mặt là sự phổ biến của mã QR. Dịch vụ chuyển tiền nhanh NAPAS 247 bằng mã VietQR, ra mắt từ năm 2018, đã trở thành chuẩn chung nhờ sự phối hợp giữa NAPAS, các ngân hàng và ví điện tử. Bên cạnh đó, NAPAS cũng phối hợp ngân hàng, trung gian thanh toán triển khai dịch vụ thanh toán bằng mã VietQR trong nội địa (tên dịch vụ là VietQR Pay) và VietQR Global cho các giao dịch thanh toán xuyên biên giới.

Thống kê của NHNN cho thấy, riêng trong quí 1, người dân Việt Nam thực hiện 5,5 tỉ giao dịch không dùng tiền mặt. Trong đó 4,5 tỉ giao dịch trên kênh số với giá trị đạt 40 triệu tỉ đồng. Còn số liệu cho thấy năm 2024, NAPAS xử lý 9,56 tỉ giao dịch, tăng xấp xỉ 30% về số lượng giao dịch và hơn 14,4% về giá trị giao dịch so với năm 2023.

Đây đều là những con số tăng trưởng ấn tượng. “Giao dịch thanh toán không tiền mặt bình quân trên đầu người của Việt Nam đã tiệm cận với Thái Lan và Ấn Độ, chỉ theo sau Trung Quốc một chút", ông Nguyên nói thêm.

Mastercard cũng ghi nhận tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) của giao dịch không tiếp xúc tại Việt Nam đạt 92% từ quí 4-2022 đến quí 4-2024. Ông Sapan Shah, Phó Chủ tịch cấp cao phụ trách mạng lưới chấp nhận thanh toán khu vực châu Á - Thái Bình Dương của Mastercard, đánh giá Việt Nam đang đạt những bước tiến quan trọng trong hành trình chuyển đổi sang nền kinh tế không tiền mặt, với tiềm năng phát triển vẫn còn rất lớn.

Ngoài xu hướng tiêu dùng thay đổi, hai yếu tố chính thúc đẩy sự bứt phá của thị trường là hạ tầng thanh toán không ngừng hiện đại hóa với các công nghệ mới; thứ hai sự hợp tác chiến lược giữa NHNN, ngân hàng, ví điện tử, fintech và các mạng lưới thanh toán quốc tế. Những mối quan hệ này đã tạo ra một hệ sinh thái thanh toán số mạnh mẽ, đưa dịch vụ tài chính đến mọi tầng lớp người dùng.

Tương lai của thanh toán số là gì?

Trao đổi với KTSG Online, đại diện NAPAS dẫn lại các báo cáo công nghệ thanh toán trên thế giới đã nói đến xu hướng tương lai khá rõ ràng, và cho đến nay vẫn còn tương đối đúng.

Theo đó, có bốn xu hướng chính bao gồm thanh toán từ tài khoản đến tài khoản tiếp tục tăng trưởng mạnh. Thứ hai là các ví điện tử sẽ có chỗ đứng trong hệ sinh thái thanh toán số. Thứ ba là tài sản mã hóa và tiền điện tử dần hòa nhập với hệ thống thanh toán truyền thống. Cuối cùng là xu hướng mở rộng thanh toán xuyên bên giới.

Trong bốn xu hướng này, có thể thấy rõ trong tương lai mảng thanh toán sẽ còn phải làm nhiều việc hơn khi công nghệ blockchain và các loại tài sản mã hóa đang ở bước đầu chuyển mình từ “vùng xám” pháp lý. Trong diễn biến có liên quan, cuối tuần trước Quốc hội đã thông qua Luật công nghiệp công nghệ số.

Còn nếu nhìn vào ba xu hướng đầu tiên, có thể thấy sự thay đổi về công nghệ và hình thái tiêu dùng vẫn đang diễn ra mạnh mẽ tại Việt Nam, trong đó các bên có liên quan hoặc là vẫn đang đầu tư thêm công nghệ mới, hoặc đang nỗ lực mở rộng nhanh thị phần, tiếp cận nhiều hơn với các nhóm khách hàng còn lại.

Chẳng hạn đối với lĩnh vực thanh toán, các nhà băng vẫn đang tiếp tục đầu tư vào thanh toán không tiếp xúc. Ông Phùng Duy Khương, Phó tổng giám đốc thường trực VPBank, cho biết từ quí 4-2024, hơn 60% giao dịch trên thị trường đã diễn ra dưới hình thức không tiếp xúc và được xem là “bước nhảy vọt” không chỉ về công nghệ mà còn thói quen của người dùng Việt – một thị trường vốn vẫn còn khá nặng về tiền mặt.

Tính riêng VPBank ghi nhận mức tăng trưởng 70% doanh số giao dịch không chạm qua thẻ tín dụng, trong đó hơn 81% là giao dịch tiêu dùng thiết yếu như mua sắm, ăn uống, siêu thị. Thanh toán không tiếp xúc không chỉ từ thẻ vật lý hoặc điện thoại, mà còn trên đồng hồ như cách VPBank đang triển khai tích hợp cả tài khoản thanh toán với Garmin Pay, bên cạnh Samsung Pay, Google Pay, Apple Pay hay ví VPPay…

Thanh toán không tiền mặt không chỉ dừng ở khách hàng cá nhân mà đang mở rộng sang doanh nghiệp và hộ kinh doanh, với mục tiêu giảm chi phí vận hành và tăng khả năng tiếp cận dịch vụ tài chính.

Ví dụ, NAPAS đã triển khai kết nối thanh toán xuyên biên giới, cho phép khách hàng Việt Nam quét mã QR tại Thái Lan với trải nghiệm mượt mà như trong nước. Theo ông Nguyên, bản chất thẻ vật lý khi sử dụng vẫn còn nhiều rào cản giữa các quốc gia, chẳng hạn như các thiết bị và yêu cầu chứng thực, tiêu tốn lượng tài nguyên và thời gian thực hiện. Trong khi đó, nếu người dân thanh toán qua tài khoản trên kênh số thì việc kết nối giữa các quốc gia diễn ra rất nhanh và đảm bảo trải nghiệm đồng nhất ở hai đầu.

Còn ông Khương của VPBank nói giải pháp hiện nay của ngân hàng sẽ giúp tiểu thương, hộ gia đình giảm chi phí vận hành, chẳng hạn thanh toán qua mã QR hay công nghệ tap to phone sẽ giúp  điện thoại người bán thành thiết bị thanh toán, không cần phải đầu tư thêm máy POS như trước đây. Khi giao dịch thành công thì người bán hàng có thể gửi hóa đơn điện tử thông qua email cho người mua. Tính đến cuối năm 2024, “siêu ứng dụng” VPBank NEO đã thu hút hơn 10 triệu người dùng, xử lý hơn 700 triệu giao dịch.

Trao đổi với ông Từ Tiến Phát, Tổng giám đốc ngân hàng ACB, ngân hàng đang phục vụ hơn 1 triệu khách hàng doanh nghiệp, trong đó có khoảng 300.000 doanh nghiệp vừa và nhỏ cùng hơn 700.000 hộ kinh doanh, cho biết các khách hàng hiện mong muốn các giải pháp chuyển đổi số giúp đáp ứng các yêu cầu về thuế và hóa đơn một cách thuận lợi nhất.

Hiện ACB triển khai các chương trình cung cấp miễn phí giải pháp thanh toán và chuyển đổi số, liên kết với các công ty phần mềm bán hàng để hỗ trợ khách hàng. “Sắp tới, chúng tôi sẽ có những chính sách đặc biệt nhằm giúp các hộ kinh doanh chuyển đổi số một cách thuận tiện, đồng thời khuyến khích họ phát triển thành doanh nghiệp trong tương lai”, ông Phát nói.

Hiện các bên vẫn đang tiếp tục tăng đầu tư, mở rộng tiếp cận thị trường trong khi cơ quan quản lý tăng cường đảm bảo khung pháp lý cho các xu hướng mới. Thanh toán không tiền mặt không chỉ là một phần của chuyển đổi số đang được Chính phủ đẩy mạnh, mà còn là động lực để Việt Nam tiến gần hơn đến mục tiêu tài chính toàn diện.