Luật mở cửa cho dữ liệu huấn luyện AI, quyền SHTT có thể thế chấp

(KTSG Online) - Chiều 10-12, Quốc hội thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ, trong đó làm rõ vị trí của trí tuệ nhân tạo (AI) trong hệ thống bảo hộ quyền và đưa quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) thành loại tài sản có thể định giá, giao dịch, thế chấp như một nguồn lực kinh tế. Luật có hiệu lực từ ngày 1-4-2026.

• AI lấy dữ liệu không phí, quyền tác giả dễ suy vi
• Đừng để quyền tác giả bị hy sinh trong cuộc đua AI

Làm rõ vai trò của AI, mở cửa cho dữ liệu dùng để huấn luyện

Như vậy, Luật cho phép tổ chức, cá nhân sử dụng tác phẩm, dữ liệu đã được công bố hợp pháp để nghiên cứu, thử nghiệm và huấn luyện hệ thống AI. Điều kiện là việc sử dụng tác phẩm, dữ liệu không gây ảnh hưởng bất hợp lý đến quyền, lợi ích hợp pháp của tác giả, chủ sở hữu quyền sở hữu trí tuệ. Đối với văn bản và dữ liệu, việc sử dụng theo khoản này còn phải theo quy định của Chính phủ. Đây cũng là nội dung đang nhận được nhiều ý kiến khác nhau trong giới sáng tạo, xoay quanh lo ngại tác phẩm có nguy cơ trở thành “nhiên liệu miễn phí” cho các mô hình AI và câu hỏi làm sao bảo đảm quyền lợi kinh tế lẫn dấu ấn sáng tạo của người làm nghề.

Về vai trò của AI trong các tác phẩm, Luật giao Chính phủ quy định chi tiết việc phát sinh, xác lập quyền sở hữu trí tuệ trong trường hợp đối tượng được tạo ra có sử dụng trí tuệ nhân tạo. Theo báo cáo giải trình, tiếp thu dự thảo luật do Chính phủ trình bày trước khi Quốc hội biểu quyết, AI không được coi là chủ thể quyền sở hữu trí tuệ. Các sản phẩm do AI tự động tạo ra, không có sự tham gia của con người, sẽ không được bảo hộ quyền tác giả, quyền sáng chế như tác phẩm của con người.

Trong khi đó, sản phẩm do con người sử dụng AI như một công cụ để tạo ra, con người có đóng góp sáng tạo đáng kể như ý tưởng, chỉ đạo, lựa chọn, chỉnh sửa kết quả của AI thì có thể công nhận là tác giả, nhà sáng chế.

Nếu con người có đóng góp ít, dùng AI như một đồng nghiệp, ví dụ chỉ đưa ra yêu cầu, ngữ cảnh thì không phải tác giả nhưng có quyền sử dụng và thương mại. Cơ bản các nước đang tiếp cận theo cách này.

Mở rộng đối tượng bảo hộ sở hữu trí tuệ, Luật bổ sung bảo hộ kiểu dáng công nghiệp đối với sản phẩm phi vật lý để phù hợp với xu thế công nghệ mới, nhất là công nghệ số. Chính phủ quy định chi tiết về điều kiện bảo hộ đối với lại sản phẩm này.

Quyền SHTT trở thành tài sản có thể định giá, thế chấp

Trọng tâm khác của đợt sửa đổi là đưa quyền SHTT trở thành tài sản có thể định giá, giao dịch, thế chấp và khai thác như một nguồn lực kinh tế.

Luật quy định chủ sở hữu được sử dụng quyền SHTT để thực hiện các giao dịch dân sự, thương mại, đầu tư và hoạt động khác theo quy định. Nhà nước khuyến khích sử dụng quyền SHTT để góp vốn, thế chấp vay vốn theo pháp luật về đầu tư, doanh nghiệp, tín dụng và các quy định liên quan.

Nhà nước thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện hoạt động SHTT, ưu tiên phát triển hạ tầng số, xây dựng cơ sở dữ liệu về bảo hộ và cơ sở dữ liệu về giá giao dịch quyền SHTT, bảo đảm an toàn, minh bạch, thân thiện với người dùng. Nhà nước đầu tư để tự động hoá quy trình nghiệp vụ trên cơ sở dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo nhằm nâng cao hiệu quả, tính minh bạch của hoạt động SHTT.

Nhà nước khuyến khích, thúc đẩy hoạt động đổi mới sáng tạo, khai thác, phát triển đối tượng quyền sở hữu trí tuệ thông qua các hình thức hỗ trợ về tài chính, ưu đãi về thuế, tín dụng và hỗ trợ ưu đãi đầu tư. Ngoài ra, Nhà nước cũng thúc đẩy việc hình thành và phát triển các tổ chức trung gian hỗ trợ cho hoạt động phát triển, khai thác, sử dụng và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.

Ngoài ra, Luật quy định, nếu một đối tượng phát sinh nhiều quyền SHTT và có xung đột, quyền phát sinh sau buộc phải chấm dứt thực hiện nếu mâu thuẫn với quyền có trước, trên cơ sở phán quyết của tòa án. Chính phủ quy định chi tiết khoản này.

Ở lần sửa đổi này, thời gian thẩm định nội dung sáng chế được rút ngắn từ 18 tháng xuống còn 12 tháng và có cơ chế thẩm định nhanh trong 3 tháng.