(KTSG) - Có đến một nửa số nhân viên các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) ở Việt Nam cũng như trên toàn cầu đang bí mật mang những công cụ AI riêng vào công ty. Việc làm như vậy được lý giải là do tâm lý lo ngại bị mất việc nên người lao động muốn chứng tỏ khả năng vượt trội của bản thân rằng họ sẽ không dễ bị thay thế hoặc cho nghỉ việc.
- Doanh nghiệp trí tuệ nhân tạo trong cuộc đua toàn cầu
- Trí tuệ nhân tạo – nguy cơ bất ổn từ công nghệ!
Việc mang trợ lý ảo đến nơi làm việc có thể mang lại một số lợi ích, nhưng cũng tạo ra những lỗ hổng nghiêm trọng. Khoảng 70% số người dùng trí tuệ nhân tạo (AI) tại Việt Nam đang sử dụng các công cụ AI cá nhân, thấp hơn tỷ lệ chung 78% trên toàn cầu. Thực trạng chung này đã khiến các cơ hội mà AI có thể mang lại lợi ích trên diện rộng và có tính chiến lược hơn bị giảm đi và làm tăng nguy cơ rò rỉ dữ liệu.
Ứng dụng AI tại doanh nghiệp Việt
Vài năm trước, bộ phận kinh doanh của Công ty Chứng khoán Kafi có trụ sở chính ở TPHCM thường sử dụng Excel, Google sheet và e-mail để theo dõi công việc. Mọi thứ rời rạc không kết nối với nhau và không minh bạch về chi phí, doanh số và thưởng. Kafi đã xây dựng real-time dashboard tích hợp AI, trực quan hóa mọi dữ liệu.
“Hiệu suất cá nhân và đội nhóm tăng rõ rệt”, theo bà Trần Thị Cẩm Tiên, Giám đốc tư vấn cấp cao của Kafi. Còn theo lời Tổng giám đốc Trịnh Thanh Cần, Kafi đang chuẩn bị niêm yết lần đầu (IPO) vào đầu năm 2026, sự minh bạch giúp tăng hiệu suất và cũng để tăng sức hút với nhà đầu tư.
QAS là startup tại TPHCM, chuyên lĩnh vực phần mềm dịch vụ SaaS quản lý y tế. CEO Nguyễn Kinh Quốc giải thích QAS không chỉ thiết kế phần mềm cho riêng doanh nghiệp, mà còn làm tự động hóa khâu tiếp thị y tế cho khách hàng. Sản phẩm của QAS giúp các cơ sở y tế tự động hóa việc giao tiếp và chăm sóc khách hàng hiệu quả hơn. “Dĩ nhiên, chuyện bảo mật dữ liệu của công ty và khách hàng là vô cùng quan trọng”, vị CEO giải thích.
Doanh nghiệp Việt Nam đang đi đầu trong việc ứng dụng AI để tái định hình chiến lược và vận hành. Theo khảo sát “Chỉ số xu hướng công việc năm 2025” của Microsoft và LinkedIn, các nhà lãnh đạo Việt Nam vượt xa mức trung bình toàn cầu trong việc xem xét lại chiến lược (91% so với 82%) và kỳ vọng vào trợ lý AI (95% so với 82%). Kết quả là, tỷ lệ doanh nghiệp tiên phong tại Việt Nam báo cáo tăng trưởng mạnh cao gấp đôi so với thế giới(1).
Trong báo cáo năm 2024, bà Nguyễn Quỳnh Trâm, Tổng giám đốc Microsoft Việt Nam, nhấn mạnh rằng nhân viên tại Việt Nam, cũng như trên toàn cầu, đang tự trang bị riêng các công cụ AI linh hoạt và sáng tạo, không chờ đợi đến khi tổ chức hay cơ quan có một kế hoạch và lộ trình triển khai cụ thể. Tại Việt Nam, AI được dùng cho các công việc đơn giản như như dịch tài liệu, tóm tắt, hay soạn thảo e-mail và cả trong các công việc phức tạp hơn, sáng tạo hơn(2).
BYOAI - lợi hay hại?
Khái niệm Bring your own device (BYOD) - nhân viên tự mang thiết bị, ứng dụng cá nhân vào công ty - đã có từ lâu trên thế giới. Tuy vậy, trong báo cáo năm 2024, Microsoft và LinkedIn lần đầu tiên chính thức đặt tên cho hiện tượng tự mang các công cụ AI đến nơi làm việc là bring your own AI - BYOAI. Và tương tự với BYOD trước đây, BYOAI mang lại các lợi ích, cũng như rủi ro.
Đầu tiên là tăng năng suất làm việc khi nhân viên có bộ công cụ AI thuận tay, theo lời giải thích của Nguyễn Gia Hy, giảng viên về AI tại Đại học Kỹ thuật Swinburne ở Melbourne, Úc. Anh cũng là nhà đồng sáng lập và CEO của hai startup đăng ký tại Việt Nam.
Vị nhà giáo kiêm doanh nhân này nói rằng nhân viên tự mang theo công cụ AI có nhiều cái không hay. Đầu tiên là rủi ro về bảo mật, rò rỉ dữ liệu. Việc không đồng bộ về chất lượng cũng xảy ra vì mỗi người dùng một hay nhiều công cụ khác nhau, khó kiểm soát và đo lường.
Nhà sáng lập nói startup của anh cung cấp các giải pháp phần mềm cho nhiều doanh nghiệp như luật, di trú, tín dụng, ngân hàng… Để xây dựng được giải pháp AI cụ thể cho từng loại hình, startup thường phải làm việc với dữ liệu thật do khách hàng cung cấp. Chẳng hạn như căn cước, thẻ ngân hàng, lý lịch tư pháp, lịch sử tín dụng… Startup buộc phải sử dụng các công cụ AI tự phát triển, không cho phép nhân viên tự ý mang các công cụ AI riêng. “Bởi khả năng gần như 100% là những dữ liệu nhạy cảm đó sẽ bị rò rỉ ra ngoài nếu sử dụng công cụ của một bên thứ ba”, ông Gia Hy nói.
Trên thế giới, theo báo cáo của hãng an minh mạng Cyberhaven, khoảng 11% số nhân viên đã đưa các dữ liệu nhạy cảm của công ty vào các công cụ như ChatGPT.
Xây dựng một nền tảng riêng
Các chuyên gia công nghệ tin rằng việc tạo ra một nền tảng AI riêng cho phép các tổ chức xây dựng các hàng rào phòng ngự riêng, bảo đảm kết quả đầu ra của AI phù hợp với các giá trị và tiêu chuẩn của công ty.
Để tạo lợi thế cạnh tranh độc quyền, các tập đoàn lớn trên thế giới đang xây dựng AI chuyên sâu, huấn luyện trên dữ liệu lớn của riêng họ. Chẳng hạn, Bloomberg có BloombergGPT cho ngành tài chính, KPMG dùng KymChat cho nghiệp vụ tư vấn, ngân hàng đầu tư Morgan Stanley triển khai chatbot để giải phóng thời gian cho chuyên gia.
Tương tự, các hãng công nghệ lớn của Việt Nam như FPT, Viettel hay Vingroup cũng phát triển các nền tảng AI riêng. Đây là công cụ làm việc nội bộ, cũng là sản phẩm thương mại cho doanh nghiệp bên ngoài, từ chatbot chuyên ngành đến xử lý ngôn ngữ tự nhiên cho tiếng Việt.
Ông Nguyễn Gia Hy nói rằng việc sử dụng dashboard chung có nhiều cái lợi. Đầu tiên là tính minh bạch và dễ giám sát, bởi lãnh đạo doanh nghiệp có thể theo dõi nhân viên đang sử dụng AI cho những công việc gì, có dùng các công cụ được phê duyệt hay không, có vi phạm chính sách bảo mật không.
Dashboard cũng giúp đưa ra quyết định đầu tư đúng, những ai có năng suất cao trong công ty, thường dùng OpenAI Codex để lập trình thì công ty sẽ mua công cụ này và triển khai cho toàn thể công ty. Dashboard cũng sớm phát hiện rủi ro khi nhân viên gửi tài liệu nội bộ ra ngoài. Cuối cùng thì mọi người có thể dễ dàng chia sẻ công việc và dễ phối hợp hơn. Thời gian triển khai dashboard có thể kéo dài vài tháng hay cả năm. Một công cụ nội bộ sẽ không theo kịp tiến độ cập nhật của OpenAI hay Google, đòi hỏi phải có chiến lược nâng cấp liên tục.
“Cái bất lợi lớn nhất là tốn kém chi phí, thời gian và nguồn lực để xây dựng và duy trì hệ thống. Lúc này, mọi chuyện tùy thuộc vào quyết định của nhà lãnh đạo, cân nhắc cái tốt lẫn cái bất tiện khi đầu tư cho dashboard”, ông Gia Hy nói.
“Bí mật” sử dụng AI…
Báo cáo của Microsoft năm 2024 nói 78% số nhân viên doanh nghiệp SME trên toàn cầu mang công cụ AI riêng đến nơi làm việc. Trong số này, đến 49% ngần ngại, không thừa nhận đã sử dụng AI cho các công việc quan trọng nhất của họ tại công ty(3).
Trang tin công nghệ Decoder và các hãng tư vấn khác nói 52-53% bí mật dùng AI để chứng tỏ rằng mình khó có thể thay thế do lo ngại bị mất việc. Đặc biệt trong bối cảnh AI cướp mất nhiều công việc, làn sóng sa thải đang càn quét khắp mọi ngành.
Colette Stallbaumer, Tổng giám đốc Microsoft Copilot và đồng sáng lập Microsoft WorkLab, nói với đài CNBC rằng nhân viên cần vượt qua nỗi sợ hãi và bắt đầu ứng dụng AI trong công việc. “Là một nhân viên, bạn càng có thể chủ động và học hỏi nhiều thì bạn sẽ càng có lợi thế”.
Nhà sáng lập Nguyễn Gia Hy nói là “khó” xử lý những trường hợp lén dùng AI. Anh dẫn lời Tiến sĩ Nick van der Meulen của Đại học MIT, Mỹ rằng cấm đoán “thường phản tác dụng”, nhân viên sẽ tìm đủ mọi cách để qua mặt. Cần tạo ra môi trường cởi mở và khuyến khích để mọi người học hỏi lẫn nhau, “Cần có những buổi đào tạo nội bộ cho nhân viên hiểu những rủi ro lớn trong việc sử dụng BYOAI”.
Khoảng 42% những người sử dụng AI trên toàn cầu được công ty đào tạo cách sử dụng AI đúng mực, theo nghiên cứu của Microsoft. Người Việt sử dụng thành thạo AI có khả năng được đào tạo cao hơn với tỷ lệ 57%. Nhưng về prompt (câu lệnh) chỉ khoảng 20% và cách sử dụng AI cho các chức năng, công việc cụ thể là hơn 30%. Trong khi đó, con số tương ứng trên toàn cầu là 37% và 35%.
AI là công cụ bắt buộc nếu doanh nghiệp Việt muốn nâng cao năng suất lao động. “Nếu chỉ sử dụng để bớt phải suy nghĩ hay chỉ rút ngắn thời gian làm việc thì AI chỉ có thể tạo ra “năng suất giả”, hiệu quả bề ngoài, nhưng rỗng ruột bên trong. Năng suất đúng nghĩa là tối ưu hóa nguồn nhân lực, không phải dùng AI để thay thế tư duy”, nhà tư vấn quản trị Nguyễn Hoàng Hải của hãng EFESO Management Consultants, cảnh báo.
Đó chính là thách thức của các nhà lãnh đạo doanh nghiệp như Kafi, QAS hay hai startup AI của nhà giáo trẻ. Không chỉ là ứng dụng công nghệ mới, họ cần phải kiến tạo văn hóa doanh nghiệp, nơi AI là công cụ để mở mang và đổi mới tư duy, chứ không phải là công cụ thay thế.
(1) https://tinyurl.com/tfbkajbx
(2) https://tinyurl.com/5ctcrsat
(3) https://tinyurl.com/4fyd43v5xxx
 ở Việt Nam cũng như trên toàn cầu đang bí mật mang những công cụ AI riêng vào công ty. Việc làm như vậy được lý giải là do tâm lý lo ngại bị mất việc nên người lao động muốn chứng tỏ khả năng vượt trội của bản thân rằng họ sẽ không dễ bị thay thế hoặc cho nghỉ việc.){kind=link}