(KTSG) - Việt Nam đến nay đã ký kết 13 hiệp định thương mại tự do (FTA) quan trọng, rộng bước vào cuộc toàn cầu hóa về thương mại nhưng làm thế nào để có thể tận dụng các lợi thế của FTA để mở rộng thị trường như ý vẫn là một bài toán khó nhằn của nhiều doanh nghiệp.
- Hội đồng hợp tác vùng Vịnh ưu tiên ký kết FTA với Việt Nam
- EVFTA là động lực tăng trưởng cho quan hệ Việt Nam - EU
Trong bối cảnh toàn cầu hóa mạnh mẽ, việc tham gia vào các hiệp định thương mại tự do (FTA) đã trở thành một trong những chiến lược quan trọng giúp các quốc gia, bao gồm Việt Nam, mở rộng thị trường và nâng cao khả năng cạnh tranh quốc tế. Tính đến năm 2024, Việt Nam đã ký kết tổng cộng 13 FTA quan trọng, bao gồm Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) và các FTA với ASEAN, Hàn Quốc, Nhật Bản, cùng nhiều đối tác khác. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp Việt Nam vẫn chưa tận dụng hết lợi thế từ các FTA này.
Một rào cản với doanh nghiệp chưa sẵn sàng
Theo Bộ Công Thương, hiện tỷ lệ các doanh nghiệp Việt Nam tận dụng được sự ưu đãi thuế quan từ các FTA để xuất khẩu chỉ ở mức trung bình khoảng 30-40%. Khoảng 60-70% các ưu đãi thuế quan vẫn chưa được khai thác triệt để(1).
Các bản báo cáo của USAID và Bộ Tài chính chỉ ra rằng, nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) của Việt Nam còn thiếu thông tin và kỹ năng cần thiết để khai thác ưu đãi thuế quan từ các hiệp định FTA. Điều này là do các hiệp định này có những cam kết phức tạp về thuế và yêu cầu doanh nghiệp phải hiểu biết sâu rộng về quy định(2). Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp nhỏ không có đủ nguồn lực tài chính để đầu tư vào việc nâng cấp công nghệ, quản lý chất lượng và đáp ứng yêu cầu về xuất xứ sản phẩm theo tiêu chuẩn của các FTA, làm giảm khả năng tận dụng ưu đãi từ các thị trường quốc tế(3).
Các FTA như CPTPP và EVFTA đem lại nhiều lợi ích cho doanh nghiệp Việt Nam, nhưng đồng thời cũng là thách thức lớn đối với những doanh nghiệp chưa sẵn sàng. Đặc biệt, yêu cầu về quy tắc xuất xứ, tiêu chuẩn chất lượng và các quy định về lao động và môi trường có thể coi là những rào cản quan trọng. Những yêu cầu này không chỉ đòi hỏi doanh nghiệp phải có kiến thức sâu về các quy định pháp lý của FTA mà còn phải đầu tư mạnh vào cơ sở hạ tầng, dây chuyền sản xuất và hệ thống quản lý chất lượng để đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế khắt khe.
Các FTA như CPTPP và EVFTA đem lại nhiều lợi ích cho doanh nghiệp Việt Nam, nhưng đồng thời cũng là thách thức lớn đối với những doanh nghiệp chưa sẵn sàng. Đặc biệt, yêu cầu về quy tắc xuất xứ, tiêu chuẩn chất lượng và các quy định về lao động và môi trường có thể coi là những rào cản quan trọng. Những yêu cầu này không chỉ đòi hỏi doanh nghiệp phải có kiến thức sâu về các quy định pháp lý của FTA mà còn phải đầu tư mạnh vào cơ sở hạ tầng, dây chuyền sản xuất và hệ thống quản lý chất lượng để đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế khắt khe.
Một trong những vấn đề phức tạp nhất đối với các doanh nghiệp Việt Nam là quy tắc xuất xứ. Quy định này yêu cầu doanh nghiệp phải chứng minh rằng phần lớn giá trị của sản phẩm đến từ các nguyên liệu nội địa hoặc từ các quốc gia thành viên FTA. Điều này có nghĩa là các doanh nghiệp cần xây dựng chuỗi cung ứng nội địa hoặc từ các quốc gia trong khu vực FTA để đảm bảo sản phẩm của họ đủ điều kiện hưởng ưu đãi thuế quan. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp Việt Nam vẫn phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu từ bên ngoài khu vực FTA, đặc biệt là các ngành dệt may và sản xuất, khiến họ gặp khó khăn trong việc chứng minh quy tắc xuất xứ.
Thêm vào đó, các tiêu chuẩn chất lượng và kỹ thuật của những thị trường khó tính như Liên minh châu Âu (EU) đòi hỏi các doanh nghiệp phải đầu tư mạnh vào công nghệ sản xuất và nâng cao quy trình kiểm soát chất lượng. Ví dụ, trong ngành nông sản và thủy sản, để xuất khẩu sang EU, doanh nghiệp phải đáp ứng các tiêu chuẩn như GlobalGAP, HACCP, và ISO 22000. Các tiêu chuẩn này không chỉ yêu cầu về an toàn thực phẩm mà còn về quy trình kiểm soát chất lượng từ khâu sản xuất, chế biến đến đóng gói và vận chuyển. Việc tuân thủ những tiêu chuẩn này đòi hỏi một khoản chi phí đáng kể cho việc đào tạo, kiểm tra, giám sát và duy trì các hệ thống quản lý chất lượng.
Để vượt qua các thách thức của FTA và biến chúng trở thành động lực phát triển bền vững, một số giải pháp mà doanh nghiệp Việt Nam cần tính đến gồm:
1. Đầu tư nâng cao chất lượng sản phẩm và cải tiến công nghệ sản xuất;
2. Tuân thủ các tiêu chuẩn về môi trường và lao động;
3. Chú trọng đến công nghệ sản xuất sạch, năng lượng sạch;
4. Nghiên cứu kỹ lưỡng hơn về các quy định pháp lý tại các FTA, đặc biệt là quy định về quy tắc xuất xứ hàng hóa.
Đối với các doanh nghiệp SME, việc đáp ứng các tiêu chuẩn này là một thách thức không nhỏ do giới hạn về tài chính và nhân lực. Chi phí để nâng cấp nhà máy, trang thiết bị và đào tạo nguồn nhân lực để đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế thường rất lớn. Hơn nữa, việc duy trì các chứng nhận tiêu chuẩn quốc tế cũng đòi hỏi doanh nghiệp phải tuân thủ quy trình kiểm tra định kỳ, và mỗi lần kiểm tra đều tốn kém chi phí không nhỏ. Điều này làm giảm khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp nhỏ trên thị trường quốc tế, đặc biệt là khi so sánh với các đối thủ lớn có nguồn lực tài chính mạnh.
Cuối cùng, các yêu cầu về tiêu chuẩn môi trường và lao động trong các FTA như EVFTA không chỉ là một rào cản pháp lý mà còn tạo ra áp lực lớn về tài chính cho doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt trong ngành công nghiệp nặng, chưa sẵn sàng hoặc chưa có đủ nguồn lực để đầu tư vào các hệ thống sản xuất xanh, sử dụng năng lượng tái tạo hoặc giảm lượng khí thải. Các tiêu chuẩn này đòi hỏi doanh nghiệp phải thay đổi toàn diện quy trình sản xuất, áp dụng công nghệ hiện đại để đáp ứng yêu cầu về bảo vệ môi trường, đồng thời đảm bảo điều kiện làm việc cho người lao động. Đối với các doanh nghiệp chưa có sự chuẩn bị về công nghệ và quản lý, việc đối mặt với các yêu cầu này có thể khiến họ mất đi cơ hội xuất khẩu và tham gia vào chuỗi cung ứng quốc tế.
Tìm kiếm cơ hội sau những thách thức
Mặc dù các yêu cầu từ FTA đặt ra nhiều thách thức, nhưng với một số doanh nghiệp, chúng lại là động lực để phát triển bền vững. Các doanh nghiệp nhận thấy rằng việc tuân thủ các tiêu chuẩn cao này không chỉ giúp họ mở rộng thị trường mà còn nâng cao giá trị sản phẩm và tăng cường uy tín trên thị trường quốc tế.
Việc đầu tư vào nâng cao chất lượng sản phẩm và cải tiến công nghệ sản xuất là chìa khóa để doanh nghiệp có thể vươn ra thị trường quốc tế một cách thành công. Các FTA, như EVFTA và CPTPP không chỉ mang lại cơ hội xuất khẩu sang các thị trường lớn mà còn tạo điều kiện để doanh nghiệp Việt Nam nâng cao năng lực sản xuất, áp dụng các quy trình kiểm soát chất lượng hiện đại và đạt được các chứng nhận quốc tế như ISO, HACCP hay GlobalGAP. Các chứng nhận này không chỉ giúp sản phẩm của doanh nghiệp đáp ứng yêu cầu khắt khe của các thị trường quốc tế mà còn là công cụ quan trọng để tạo dựng uy tín và thương hiệu.
Ngoài việc nâng cao chất lượng sản phẩm, các tiêu chuẩn về môi trường và lao động trong các FTA cũng giúp doanh nghiệp hướng tới phát triển bền vững. Thay vì chỉ tập trung vào lợi ích ngắn hạn, nhiều doanh nghiệp đã nhận ra rằng việc tuân thủ các yêu cầu này không chỉ giúp họ tránh được các biện pháp phòng vệ thương mại mà còn mở ra các cơ hội mới từ những thị trường ưu tiên hàng hóa xanh, bền vững. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh toàn cầu hóa, khi các xu hướng tiêu dùng đang chuyển dần sang các sản phẩm thân thiện với môi trường và có trách nhiệm xã hội.
Việc phát triển theo hướng bền vững không chỉ giúp doanh nghiệp tăng giá trị gia tăng cho sản phẩm mà còn giúp họ giảm thiểu rủi ro pháp lý và chi phí trong dài hạn. Ví dụ, việc đầu tư vào các công nghệ sản xuất sạch, sử dụng năng lượng tái tạo hay giảm lượng khí thải không chỉ giúp doanh nghiệp đáp ứng các yêu cầu về bảo vệ môi trường mà còn giúp họ tiết kiệm chi phí vận hành, tối ưu hóa quy trình sản xuất và tăng cường hiệu quả sử dụng năng lượng. Đồng thời, việc tuân thủ các tiêu chuẩn về lao động cũng giúp doanh nghiệp xây dựng mối quan hệ tốt với người lao động, giảm thiểu các tranh chấp lao động và tạo ra môi trường làm việc bền vững.
Một điểm quan trọng nữa là khi doanh nghiệp đáp ứng được các tiêu chuẩn cao từ các FTA, họ sẽ có cơ hội tiếp cận các chuỗi cung ứng toàn cầu. Trong nhiều ngành công nghiệp, các tập đoàn đa quốc gia yêu cầu các đối tác cung ứng của mình phải tuân thủ các tiêu chuẩn về chất lượng, môi trường và lao động. Việc đáp ứng các yêu cầu này không chỉ giúp doanh nghiệp Việt Nam mở rộng thị trường xuất khẩu mà còn giúp họ trở thành đối tác đáng tin cậy trong các chuỗi cung ứng quốc tế, từ đó tạo ra cơ hội tăng trưởng bền vững trong dài hạn.
Như vậy, các tiêu chuẩn cao từ các FTA không chỉ là thách thức mà còn là động lực để doanh nghiệp Việt Nam phát triển bền vững. Thông qua việc đầu tư vào công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế, doanh nghiệp có thể không chỉ mở rộng thị trường xuất khẩu mà còn tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững trong bối cảnh toàn cầu hóa. Việc phát triển theo hướng này không chỉ giúp doanh nghiệp tận dụng được cơ hội từ các FTA mà còn đảm bảo sự phát triển lâu dài và ổn định trong tương lai.
(*) Công ty Luật TNHH HM&P
(1) https://moit.gov.vn/tin-tuc/thi-truong-nuoc-ngoai/uu-dai-thue-quan-theo-cac-fta-da-duoc-tan-dung-hieu-qua.html, tham khảo ngày 16-9-2024.
(2) https://www.usaid.gov/vi/vietnam/news/nov-26-2021-usaid-supports-vietnam-utilize-free-trade-agreement-fta-preferences-trade-facilitation, tham khảo ngày 16-9-2024;
https://goglobal.moit.gov.vn/vi/giai-phap-tin-dung-ho-tro-doanh-nghiep-tan-dung-fta.html, tham khảo ngày 16-9-2024.
(3) https://lsvn.vn/hiep-dinh-thuong-mai-tu-do-fta-cac-doanh-nghiep-viet-nam-can-van-dung-de-tang-cuong-canh-tranh-doi-voi-cac-doanh-nghiep-nuoc-ngoai.html, tham khảo ngày 16-9-2024;
https://goglobal.moit.gov.vn/vi/giai-phap-tin-dung-ho-tro-doanh-nghiep-tan-dung-fta.html, tham khảo ngày 16-9-2024.
