(KTSG) - Bảo vệ nhân viên y tế không phải là một đặc quyền. Đó là điều kiện để một hệ thống y tế có thể vận hành tử tế và nhân văn.
- Giải pháp tài chính, vai trò định hướng thị trường cho hệ thống y tế và bài học từ Singapore
- Công nghệ số giúp giảm tải hệ thống y tế và bớt phiền hà cho người bệnh
Xã hội hiện đại ngày càng muốn áp dụng tư duy kinh tế thị trường vào y tế: người bệnh là khách hàng, bệnh viện là nhà cung cấp dịch vụ, và bác sĩ là người phục vụ. Tư duy này có thể giúp cải thiện sự chuyên nghiệp và thái độ phục vụ, nhưng lại dễ tạo ra kỳ vọng không thực tế rằng tình trạng bệnh nào cũng có thể điều trị được, bệnh nhân phải luôn được chăm sóc như ở khách sạn, chẩn đoán nhanh như gọi đồ ăn nhanh và bác sĩ phải luôn mỉm cười dù đã làm việc căng thẳng cả đêm dài. Niềm tin sai lệch này khiến nhân viên y tế trở thành mục tiêu trút giận mỗi khi kết quả không như mong muốn.
Những kỳ vọng không tưởng
Điều mâu thuẫn là trong khi kỳ vọng ngành y phải vận hành như một dịch vụ tư nhân cao cấp, xã hội lại chấp nhận việc bác sĩ nhận mức lương rất thấp, đặc biệt ở hệ thống y tế công. Đây là một nghịch lý lớn: muốn có chất lượng cao nhưng lại không muốn trả chi phí tương xứng. Tư duy thị trường chỉ mới áp vào trách nhiệm phục vụ, còn đãi ngộ và quyền lợi thì bị lãng quên.
Để trở thành một bác sĩ đa khoa có thể hành nghề độc lập, sinh viên y khoa cần tối thiểu sáu năm học đại học và 18 tháng thực hành tại bệnh viện. Tuy nhiên, mức lương khởi điểm cho bác sĩ mới ra trường lại khá khiêm tốn: chỉ khoảng 7,5 triệu đồng/tháng, hoặc dao động trong khoảng 7-15 triệu đồng tại các bệnh viện tư nhân. Những con số này phản ánh sự chênh lệch lớn giữa công sức đào tạo và thu nhập thực tế mà bác sĩ nhận được khi bước vào nghề.
Mặt khác, ngành y không vận hành như các ngành dịch vụ thông thường. Trong những tình huống quá tải như cấp cứu, thảm họa hoặc dịch bệnh, việc phân chia nguồn lực và ưu tiên điều trị được quyết định dựa trên chuyên môn, chứ không theo nguyên tắc “đến trước được phục vụ trước” hay “trả tiền nhiều thì được ưu tiên hơn”.
Ví dụ trong một vụ tai nạn có nhiều nạn nhân, sau khi đánh giá nhanh, các nạn nhân sẽ được phân loại thành ba nhóm, gồm quá nặng, không thể cứu; nặng nhưng còn khả năng cứu sống; và nhẹ. Ưu tiên điều trị sẽ tập trung cho nhóm nặng có khả năng cứu sống, bất kể thời điểm nhập viện hay khả năng chi trả. Đó là nguyên tắc y khoa, không phải sự phân biệt đối xử.
Với đặc thù ngành y, ngoài việc làm tám tiếng mỗi ngày, các bác sĩ còn phải tham gia trực đêm - thường xuyên và bắt buộc. Sau đó, nhiều người vẫn tiếp tục làm việc bình thường vào hôm sau nếu thiếu người thay thế. Điều này khiến nhân viên y tế rơi vào trạng thái kiệt sức, vừa mệt mỏi thể chất, vừa căng thẳng tâm lý. Trong hoàn cảnh đó, nếu bệnh nhân hoặc người nhà không hợp tác, hoặc tệ hơn là có hành vi bạo lực, thì hậu quả không chỉ dừng lại ở một cuộc cãi vã. Nó có thể là giọt nước tràn ly, thậm chí đẩy một người bác sĩ phải rời khỏi ngành - một ngành mà xã hội đang rất cần họ.
Theo một nghiên cứu năm 2021, hơn 9.300 nhân viên y tế công đã bỏ việc từ năm 2021 đến giữa 2022, trong đó nguyên nhân chính là lương thấp và điều kiện làm việc thiếu an toàn, thiếu hỗ trợ(1).
Thử tìm giải pháp
Đối với cơ quan quản lý nhà nước: Cần nâng lương để nhân viên y tế có thể yên tâm làm việc. Một hướng khác là xem xét điều chỉnh chính sách cho phép nhân viên y tế công lập làm việc bán thời gian tại các cơ sở y tế tư nhân, như mô hình ở Úc. Theo dữ liệu từ Bộ Y tế Úc năm 2016, có 30-40% bác sĩ làm việc đồng thời trong cả khu vực công và tư nhân(2). Việc áp dụng mô hình này tại Việt Nam có thể giúp giảm áp lực tài chính và giữ chân nhân lực trong hệ thống công.
Đối với lãnh đạo ngành bệnh viện và cơ sở y tế: Cần có các quy định rõ ràng và nghiêm khắc về việc xử lý hành vi bạo hành nhân viên y tế. Pháp luật nên quy định cụ thể mức xử phạt đối với các hành vi tấn công, lăng mạ hoặc đe dọa cán bộ y tế khi đang thi hành nhiệm vụ.
Một môi trường an toàn không chỉ bảo vệ nhân viên y tế mà còn đảm bảo chất lượng điều trị cho bệnh nhân. Cần xây dựng môi trường làm việc an toàn và hỗ trợ, như lắp đặt hệ thống camera an ninh tại các khu vực nhạy cảm trong bệnh viện, cung cấp nút báo động khẩn cấp; tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng giao tiếp để giảm xung đột với người bệnh, xử lý tình huống nguy hiểm. Đồng thời, cần thiết lập quy trình xử lý tình huống khẩn cấp và đảm bảo rằng nhân viên y tế được bảo vệ về mặt pháp lý lẫn tinh thần.
Đối với cộng đồng và người dân: Cần nâng cao nhận thức về vai trò và những thách thức của nhân viên y tế. Sự cảm thông và hợp tác từ phía người bệnh và gia đình sẽ góp phần giảm căng thẳng và xung đột trong quá trình điều trị. Các chương trình truyền thông giáo dục cộng đồng nên được đẩy mạnh để người dân hiểu rõ hơn về quy trình chăm sóc y tế, cũng như điều chỉnh kỳ vọng một cách thực tế.
Truyền thông cần thông tin một cách trung thực và cân bằng - không chỉ nêu bật nét đẹp của ngành y, tôn vinh những cống hiến thầm lặng của người làm nghề y để xã hội hiểu và trân trọng hơn công việc của họ mà còn phản ánh những hạn chế đang tồn tại, để từ đó thúc đẩy cải tiến. Đặc biệt, cần đưa tin rõ ràng, kịp thời về các vụ việc nhân viên y tế bị bạo hành cũng như kết quả xử lý từ cơ quan chức năng. Điều này không chỉ giúp răn đe mà còn bảo vệ nhân viên y tế một cách công khai.
Lời kết
Những người vẫn miệt mài cứu người, giữa đêm trực dài và những ánh nhìn nghi ngờ, không đáng phải run sợ vì chính công việc mình đang làm. Một chiếc áo blouse trắng có thể biểu trưng cho tri thức và lòng nhân ái. Nhưng giữa muôn vàn sức ép và nguy cơ bị bạo hành, đừng để họ phải khoác thêm một chiếc áo giáp.
(1) https://vnexpress.net/bac-si-kham-benh-qua-loa-4502585.html
(2) https://www.aihw.gov.au/reports-data/health-welfare-services/workforce/overview
