(KTSG Online) – Nhiều mục tiêu tại Quy hoạch tổng thể phát triển ngành đường sắt đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 không thể hoàn thành do không đủ nguồn lực.
- Ngành đường sắt lắp đặt thêm nhiều thiết bị tự động báo tàu đến
- 5 dự án đường sắt đô thị tại Hà Nội và TPHCM xin lùi thời hạn hoàn thành
Báo cáo Quốc hội về việc thực hiện chính sách phát triển giao thông - vận tải đường sắt, Chính phủ cho biết nhiều chỉ tiêu quy hoạch tại Quyết định số 1468 ngày 24-8-2015 của Thủ tướng về phê duyệt điều chỉnh Quy hoạch tổng thể phát triển ngành đường sắt đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 đã không thể hoàn thành.
Với các tuyến đường sắt hiện có, Quy hoạch năm 2015 đề ra mục tiêu cải tạo, nâng cấp 7 tuyến, gồm: Hà Nội – TPHCM, Hà Nội - Lào Cai, Hà Nội - Hải Phòng, Hà Nội - Thái Nguyên, Hà Nội - Lạng Sơn, Kép - Chí Linh, Kép - Lưu Xá. Nhưng đến nay chỉ thực hiện cải tạo, nâng cấp các điểm xung yếu của 2 tuyến là Hà Nội – TPHCM và Hà Nội - Lào Cai. Ngoài ra, các nút thắt lớn về vận tải trên tuyến đường sắt Bắc - Nam hiện có như khu vực đèo Hải Vân, đèo Khe Nét, khu gian Hoà Duyệt - Thanh Luyện chưa được cải tạo, nâng cấp.
Với tuyến xây dựng mới, tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân hiện mới chỉ hoàn thành xây dựng mới đoạn Hạ Long - Cái Lân dài 5,67/41 km - đạt 14%, dù đặt mục tiêu hoàn thành và đưa vào khai thác, sử dụng toàn tuyến dài 129 km.
Với tuyến đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc – Nam, hiện Báo cáo nghiên cứu tiền khả thi Dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam chưa được trình Quốc hội thông qua chủ trương đầu tư dự án. Báo cáo này hiện đang trong giai đoạn được Hội đồng thẩm định nhà nước xem xét thẩm định.
Còn việc nghiên cứu, xây dựng các tuyến đường sắt, gồm: tuyến vành đai phía Đông thuộc khu đầu mối Hà Nội; tuyến đường sắt Biên Hòa - Vũng Tàu; tuyến đường sắt nối cảng biển Hải Phòng - Lạch Huyện cũng mới chỉ dừng ở bước nghiên cứu, chưa được triển khai thực hiện đầu tư.
Ngoài ra, kết nối đường sắt với cảng biển vẫn rất hạn chế. Hai cảng biển lớn nhất là Lạch Huyện (Hải Phòng) và cụm cảng Cái Mép - Thị Vải chưa có đường sắt kết nối. Việc kết nối đường thủy nội địa mới chỉ có 2 cảng thuỷ là Việt Trì, Ninh Bình và 1 cảng cạn (ICD) tại Lào Cai có nhánh đường sắt kết nối.
Việc kết nối đường sắt quốc tế qua Trung Quốc có 2 vị trí trên địa bàn các tỉnh Lào Cai và Lạng Sơn. Tuy nhiên hiện nay điểm kết nối tại Lào Cai bị hạn chế do khác biệt về khổ đường.
Bên cạnh đó, chưa hình thành kết nối đường sắt với Lào, Campuchia.
Về các chỉ tiêu về vận tải đường sắt, Chính phủ cho biết hiện thị phần vận tải đường sắt không đáp ứng mục tiêu quy hoạch đề ra khi chỉ đạt mức 1-2% về hành khách và 1-3% về hàng hoá. Nguyên nhân do phải cạnh tranh với hàng không và đường bộ về vận tải hành khách và với đường biển và đường bộ về vận tải hàng hóa trong bối cảnh chất lượng kết cấu hạ tầng, công nghệ vận tải lạc hậu, khả năng kết nối giữa vận tải đường sắt với các phương thức vận tải khác còn nhiều bất cập.
Với riêng đường sắt đô thị, thị phần vận tải đường sắt đô thị chưa đáp ứng được khoảng 15-20% nhu cầu vận tải hành khách công cộng tại Hà Nội và TPHCM như quy hoạch đề ra.
Về tình hình đầu tư, đặc thù phát triển đường sắt đòi hỏi nguồn lực đầu tư lớn, dài hạn, lợi thế thương mại so với đầu tư các lĩnh vực khác thấp nên nguồn lực đầu tư chủ đạo từ đầu tư công. Nhưng ngoại trừ các tuyến đường sắt đô thị được bố trí tương đối đầy đủ, việc bố trí vốn ngân sách cho các tuyến đường sắt quốc gia là rất hạn chế.
Chính phủ cho biết, trong kế hoạch trung hạn giai đoạn 2021-2025, nguồn vốn đầu tư dành cho phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt là 15.467/272.709 tỉ đồng kế hoạch vốn trung hạn, chiếm khoảng 4,73%.
Với năm 2022, nguồn vốn đầu tư dành cho phát triển kết cấu hạ tầng đường sắt được bố trí qua Bộ Giao thông vận tải (GTVT) là 1.837/50.328 tỉ đồng, chiếm khoảng 3,65%. Nguồn vốn sự nghiệp kinh tế dành cho công tác bảo trì kết cấu hạ tầng đường sắt là 3.000 tỉ đồng, bằng khoảng 40% so với nhu cầu.
Nguồn vốn của doanh nghiệp (Tổng công ty Đường sắt Việt Nam) cũng chủ yếu dùng cho việc đầu tư phương tiện, thiết bị vận tải như đầu máy, toa xe.
Về Quy hoạch mạng lưới đường sắt thời kỳ 2021- 2030, tầm nhìn đến năm 2050, Chính phủ đặt mục tiêu nâng cấp, cải tạo bảo đảm an toàn chạy tàu 7 tuyến đường sắt hiện có. Ngoài ra, triển khai đầu tư hai đoạn ưu tiên của tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam, gồm: Hà Nội - Vinh, Nha Trang – TPHCM.
Bên cạnh đó, ưu tiên xây dựng một số tuyến đường sắt kết nối cảng biển cửa ngõ quốc tế đặc biệt khu vực Hải Phòng và Bà Rịa - Vũng Tàu; kết nối TPHCM với Cần Thơ, kết nối quốc tế với Trung Quốc, Lào và Campuchia phù hợp với các hiệp định vận tải quốc tế và đồng bộ với tiến độ đầu tư của các nước trong khu vực.
Về tầm nhìn đến năm 2050, Chính phủ phấn đấu hoàn thành tuyến đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam; tiếp tục đầu tư hoàn thành các tuyến đường sắt mới tại khu đầu mối Hà Nội, khu đầu mối TPHCM, đường sắt kết nối các cảng biển, khu công nghiệp, khu kinh tế, kết nối các tỉnh Tây Nguyên, đường sắt ven biển, đường sắt kết nối quốc tế. Duy trì, cải tạo, nâng cấp các tuyến đường sắt hiện có đáp ứng nhu cầu vận tải hành khách và hàng hóa.
Để thực hiện mục tiêu này, Chính phủ kiến nghị Quốc hội xem xét ưu tiên bố trí nguồn lực đầu tư phát triển lĩnh vực đường sắt trong từng giai đoạn của kế hoạch trung hạn. Đặc biệt, ưu tiên dành nguồn lực đầu tư riêng cho dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, huy động nguồn lực của các địa phương để tham gia đầu tư dự án.
Hiện Chính phủ đang chỉ đạo rà soát các vướng mắc, bất cập trong các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến hoạt động đầu tư, sản xuất, kinh doanh để đề xuất sửa đổi, bổ sung, trong đó có một số luật liên quan đến hoạt động của lĩnh vực đường sắt như Luật Đất đai, Luật Đầu tư, Luật Đầu tư công, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư, Luật Đường sắt.
